Cümə03292024

Son yeniləməÇr.ax, 29 Dek 2020 3pm

Burdasız: Əsas səhİfə

İbadət

Namaz "Nəhcül-Bəlağə"də (3)


   Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə! Qurani-Kərimin “Məaric” surəsində daim namaz qılanlardan söz açılır.(1) Namaz Allahın zikridir. Yəni Allahı yada salmaq vasitəsidir. Allahı daim zikr edən şəxs daim namaz qılanlara bənzəyir. Yəni insan eynilə namazdakı kimi Allahın hüzurunda olduğunu dərk etmiş olur. Deməli, söhbət gecə-gündüz namazla məşğul olmaqdan getmir. Çünki, gecə-gündüz namaz qılmaq həm bizdən istənilməyib, həm də mümkünsüzdür. Amma gecə-gündüz Allahı zikr etmək həm mümkündür, həm də vacib. “Namazın haqqını  elə bir möminlər tanıyırlar ki, dünya malının zinəti, övlad və var-dövlət kimi göz qamaşdıran olan şeylər onları namazdan saxlamır.(2) Qurani-Kərim: “O kəslər ki, nə ticarət, nə alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz.”(3)


قَدْ عَرَفَ حَقَّهَا رِجَالٌ‏ مِنَ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏ الَّذِينَ لَا تَشْغَلُهُمْ عَنْهَا زِينَةُ مَتَاعٍ وَ لَا قُرَّةُ عَيْنٍ مِنْ وَلَدٍ وَ لَا مَالٍ يَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ‏ رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِيتاءِ الزَّكاةِ
  

  Bundan öncəki yazılarda namaz (sözlərini) oxumaqla namaz qılmağın fərqinə işarə etmişdık. Bu yazıda isə namaz “qılmaq”-ın son mərhələ olmadığını deyirik. Yəni namaz qılan şəxs “namaz qılmaq” mərhələsindən  “namazı sevmək” mərhələsinə qədəm qoymalıdır. Kərbəla vaqiəsi, Əməvilər, Mərvanilər və Abbasilərin tarixlərdən silinməsinə səbəb oldu. Onlar öz dövürlərində Kərbəla hadisəsini unutdurmaq üçün əllərindən gələni etsələr də bu mümkün olmadı. Məhz namazı sevənlər bu iqtidariyyətə malik ola bilərlər. İmam Hüseyn (ə.s) Aşura günü buyurdu: أَنِّي‏ أُحِبُ‏ الصَّلَاة “Mən namazı sevirəm”.(4) Deməli, ibadət etmək mühüm deyil, ibadətə aşiq olmaq, namaz və onun batinini sevmək mühümdür. “Namaz qılan” şəxslə, “Namazı sevən” imam Hüseyn (ə.s) arasında çox böyük fərq vardır. Eyni adlı yazının birinci və ikinci hissələrində İmam Əlidən (ə.s) namza dair istiqamətverici və nurani kəlamları nəql etmişdik. Bu yazıda da həmin mövzunu davam etdiririk:
1- Camaat namazı:
   Camaat namazı-camaatla birlikdə qılınan namazdır. Camaatla qılınan namazın furada qılınan namazdan daha üstün olması haqqında çoxlu hədislər var. Camaat namzı qılarkən sıralar nizam-intizamlı olmalı və sırada duranların arasında məsafə olmamalıdır. Imam, halı nisbətən zəif olan məmumları nəzərə alaraq qunut, rüku və səcdələri uzatmaması müstəhəbdir. Çünki, yaşlı insanlar və fiziki qüsuru olanlarlar adətən namazı yavaş-yavaş qılarlar. Amma məmumlar, imamın rüku və səcdələri uzatmasına meylləri olarsa, bu hal istisnadır. Camaat namazının fəziləti (savabı), şərtləri və hökmləri barədə “mərcəi-təqlid” müctehidlərin risalələrində ətraflı şəkildə izah verilmişdir. Burada camaat namazının zəruri hökmlərindən birini Nəhcül-Bəlağədən nəql edirik:


وَ إِذَا قُمْتَ‏ فِي صَلَاتِكَ لِلنَّاسِ فَلَا تَكُونَنَّ مُنَفِّراً وَ لَا مُضَيِّعاً  فَإِنَّ فِي النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَةُ وَ قَدْ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص حِينَ وَجَّهَنِي إِلَى الْيَمَنِ كَيْفَ أُصَلِّي بِهِمْ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ كَصَلَاةِ أَضْعَفِهِمْ وَ كُنْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيما
 

“Namazını camaatla qılanda (camaat namazında, onu uzadaraq) xalqı özündən uzaq və incik, namazı isə (vacib yerlərini tərk etməklə) zay və xarab etmə. Çünki camaat içərisində əlil, xəstə, möhtac və işi olan var (ki, əlil və xəstənin namazı uzatmaq taqəti və gücü, işi olanın isə vaxtı yoxdur). Allahın Peyğəmbəri (s) məni Yəmənə göndərəndə soruşdum ki, onlarla necə namaz qılım? Buyurdu: «Onlarla ən zəif və acizləri kimi namaz qıl və möminlərə qarşı mehriban ol!”(5)


أَمَّا بَعْدُ فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَفِي‏ءَ الشَّمْسُ [مِثْلَ‏] مِنْ مَرْبِضِ الْعَنْزِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَيْضَاءُ حَيَّةٌ فِي عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِينَ يُسَارُ فِيهَا فَرْسَخَانِ وَ صَلُّوا بِهِمُ‏ الْمَغْرِبَ‏ حِينَ يُفْطِرُ الصَّائِمُ وَ يَدْفَعُ الْحَاجُّ إِلَى مِنًى وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِينَ يَتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ يَعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ وَ صَلُّوا بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ لَا تَكُونُوا فَتَّانِينَ.

  “Bu məktub isə həzrət Əlinin (ə) şəhərlərin hakimlərinə namaz (onun vaxtı) barəsindəki məktublarındandır: “...zöhr (günorta) namazını camaatla günorta günəşin kölgəsi keçi ağılı (keçilərin yatdıqları yerin divarı) qədər qayıdan zamana kimi (hər bir şeyin kölgəsi onun özü miqdarında olana kimi) qılın. Həmçinin onlarla əsr (ikindi) namazını günün (sonunda deyil) bir hissəsində–(günəşin batmasına) iki ağac yol getmək mümkün olan qədər vaxt qalan zaman, günəş (solğun deyil) ağ və görünən olanda qılın. Oruc tutmuş şəxs iftar edəndə və hacılar (Ərafatdan) Minaya yola düşəndə, onlarla məğrib (axşam) namazını qılın. Onlarla, işa (xüftən) namazını isə qırmızılıq (qərbdən) çəkiləndən gecənin üçdə birinə kimi qılın. Şəxs öz dost və yoldaşının sifətini görüb seçə bildiyi zaman da onlarla sübh namazını qılın. Namazı onlarla onların ən zəifi kimi qılın (müstəhəb olan yerləri azaldın) və fitnə-fəsada səbəb olmayın”.(6)
2- Cümə namazı:
   Cümə namazı-cümə günü zöhr namazı əvəzinə qılınır. İslam dininə görə müsəlmanlar cümə namazını məsciddə camaatla birlikdə qılımalıdır. Bu namaz; 2 xütbə və 2 rikətli namazdan ibarətdir. Cümə namazı barədə Quran-Kərimin “Cümə” surəsindəki ayə belədir: “Ey iman gətirənlər! Cümə günü namaza çağırıldığınız zaman Allahı zikr etməyə tələsin və alış-verişi buraxın. Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!” (7)
Həzrət Əli (ə.s) buyurur: “...Cümə günü namazda iştirak edənə kimi səfərə çıxma. Allah yolunda (din düşmənləri ilə cihada) getmək, yaxud üzrlü olduğun (və namaz vaxtına kimi qala bilmədiyin) səfər istisnadır...” (8)


وَ لَا تُسَافِرْ فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ حَتَّى تَشْهَدَ الصَّلَاةَ إِلَّا فَاصِلًا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ فِي أَمْرٍ تُعْذَرُ بِه‏

3- Müstəhəb namzlarda mötədillik:
   Müstəhəb namzlar çoxdur. Bu namazlar “nafilə” adlanır. Nafilə namzları arasında gündəlik nafilə namazları daha çox tövsiyə olunmuşdur. Nafilə namazlarını oturaq halda da qılmaq olar. Nafilə namzlarının xüsusi vaxtı var. Gündəlik nafilə namazlarının arasında gecə nafiləsinə daha çox üstünlük verilir. Nafilə namazları barədə xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, insan nafilə namazlarını qılarkən vacib namazlara xələl gəlməyəcəyinə əmin olmalıdır. Vacib namazlara və ümumiyyətlə nafilə namazlarından daha zəruri olan hər bir şeyə zərəri olarsa nafilə namazı tərk olunmalıdır. Bir sözlə nafilə namazlar nə az, nə çox, orta vəziyyətdə qılınmalıdır. Həzrət Əli (ə.s) nafilə namazları barədə buyurur:


لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِض‏

 “Müstəhəb əməllər vacibata zərər yetirəndə onların vasitəsi ilə Allahın rəhmətinə yaxınlaşmaq rəva deyil.”(9) Çünki vacib əməllərin yerinə yetirilməsində səhlənkarlıq edən kəs itaətsizlik edib və buna görə, cəzalandırılacaqdır. İtaətsizlik edən kəs əslində Allaha yaxınlaşmayıb, çünki, itaətsizliklə Allaha yaxınlaşmaq olmaz.


إِذَا أَضَرَّتِ‏ النَّوَافِلُ‏ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا

“Müstəhəb əməllər vacibata ziyan vuranda (xələl gətirəndə) müstəhəbləri tərk edin”.(10)
4- Gecə namazı:
   Gecə namazını gecənin son üçdə birində sübh azanına yaxın qılmaq tösiyə olunmuşdur. Gecə namazı (nafiləsi) 11 rikətdir. Onun 8 rikəti gecə namazının nafiləsi niyyəti ilə sübh namazı kimi 2 rikət qılınır. Yəni 4 dəfə eynilə sübh namazı kimi 2 rikətli namaz qılınır. Daha sonra eynilə sübh namazı kimi amma qunutsuz 2 rikətli “şəfi” namazı qılınır. Sonda isə 1 rikətli qunutu olan “vitr” namazı əda edilir.
İlahi əzabdan qorxmaq və gecə namazı: Həzrət Əli (ə.s) bu barədə buyurub:


فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تَقِيَّةَ ذِي لُبٍّ شَغَلَ التَّفَكُّرُ قَلْبَهُ وَ أَنْصَبَ‏ الْخَوْفُ بَدَنَهُ وَ أَسْهَرَ التَّهَجُّدُ غِرَارَ نَوْمِه‏

“Ey bəndələr, Tanrıdan qorxun! (Qiyamət gününün) fikiri ürəyini bürüdüyü, xof və qorxu bədənini incitdiyi, gecə ibadət və itaətlərinin az olan yuxusunu da əlindən aldığı, (Pərvərdigarın rəhmətinə) ümidin günün günorta çağı (isti və hərarətin şiddətli çağında) onu susuz saxladığı (gecələri oyaq, gündüzləri oruc olan), dünyaya meylsizliyi nəfsi istəklərinin qarşısını aldığı, Allahın zikri dilinin əzbəri olan ağıllı insanın qorxduğu tək qorxun!(11)
عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ تَقْوَى اللَّهِ حَمَتْ‏ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ مَحَارِمَهُ وَ أَلْزَمَتْ قُلُوبَهُمْ مَخَافَتَهُ حَتَّى أَسْهَرَتْ لَيَالِيَهُمْ وَ أَظْمَأَتْ هَوَاجِرَهُم‏
“Ey Allahın bəndələri! Təqva və Allah qorxusu Tanrının dostlarını haram iş görməkdən saxlayır, (əzab) xof və qorxusunu ürəklərində yerləşdirir. Belə ki, onları gecələr (namaz üçün) oyaq və istinin cırhacırında (oruc üçün) təşnə saxlayır”. (12)
Həzrət Peyğəmbərin (s) bəzi səhabələri gecə namazı qılardılar:
لَقَدْ رَأَيْتُ‏ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ )ص( فَمَا أَرَى أَحَداً يُشْبِهُهُمْ مِنْكُمْ لَقَدْ كَانُوا يُصْبِحُونَ شُعْثاً غُبْراً وَ قَدْ بَاتُوا سُجَّداً وَ قِيَاماً يُرَاوِحُونَ‏ بَيْنَ جِبَاهِهِمْ وَ خُدُودِهِمْ وَ يَقِفُونَ عَلَى مِثْلِ الْجَمْرِ مِنْ ذِكْرِ مَعَادِهِمْ كَأَنَّ بَيْنَ أَعْيُنِهِمْ رُكَبَ الْمِعْزَى‏ مِنْ طُولِ سُجُودِهِمْ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ هَمَلَتْ أَعْيُنُهُمْ حَتَّى تَبُلَّ جُيُوبَهُمْ وَ مَادُوا كَمَا يَمِيدُ الشَّجَرُ يَوْمَ الرِّيحِ الْعَاصِفِ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ وَ رَجَاءً لِلثَّوَاب‏
“Mən Məhəmmədin (s) səhabələrini görmüşəm və sizlərdən heç birinin onlar kimi olduğunu görmürəm. Onlar səhərlər saçları dağınıq və tozlu olar, gecələri səcdə və qiyam halında oyaq keçirərdilər. Alınları ilə üzləri arasında növbə qoymuşdular. (Gah alınlarını, gah da üzlərini torpağa qoyardılar.) Qiyaməti xatırlayaraq köz kimi yanardılar (iztirablı və narahat idilər). Alınları səcdənin uzunluğundan keçilərin dizləri kimi (qabar bağlamış) idi. Pak Allah zikr ediləndə əzab və cəzanın qorxusundan, savab və mükafata ümiddən gözlərindən axan yaşlardan yaxaları islanar və şiddətli küləkli günlərdə ağacın titrədiyi kimi əsərdilər”. (13)
Həzrət Əlinin (ə.s) də bəzi dostları gecə namazı qılardılar:
أَيْنَ‏ الْقَوْمُ‏ الَّذِينَ‏…وَ لَا يُعَزَّوْنَ عَنِ‏ الْمَوْتَى‏ مُرْهُ‏ الْعُيُونِ مِنَ الْبُكَاءِ خُمْصُ الْبُطُونِ‏ مِنَ الصِّيَامِ ذُبُلُ‏ الشِّفَاهِ مِنَ الدُّعَاءِ صُفْرُ الْأَلْوَانِ مِنَ السَّهَرِ... أُولَئِكَ إِخْوَانِي الذَّاهِبُونَ فَحَقَّ لَنَا أَنْ نَظْمَأَ إِلَيْهِمْ وَ نَعَضَّ الْأَيْدِي عَلَى فِرَاقِهِم‏
“Hanı İslama çağrılanda onu qəbul edənlər, Quranı oxuyub onu möhkəmləndirənlər...(Allahın xofundan) ağlamaqdan gözləri ağardı. Oruc tutmaqdan qarınları arıqladı, Dua etməkdən dodaqları qurudu. Oyaq qalmaqdan rəngləri saraldı...Onlar (imanda) qardaşlarım (və dostlarım) idilər ki, getdilər. Layiq olanı budur ki, onların (onlarla görüşün) təşnəsi olub ayrılıqlarına və uzaqlıqlarına görə əllərimizi çeynəyək”. (14)

İstifadə olunan ədəbiyyat:
1-“Məaric” surəsi, 23-cü ayə.
2- “Nəhcül-Bəlağə”, 199-cu xütbə.
3- “Nur” surəsi, 37-ci ayə.
4- “Lühuf”, səh: 89.
5- “Nəhcül-Bəlağə”, 53-cü məktub.
6- “Nəhcül-Bəlağə”, 52-ci məktub.
7- “Cumuə” surəsi, 9-cu ayə.
8- “Nəhcül-Bəlağə”, 69-cu məktub.
9- “Nəhcül-Bəlağə”, 39-cu hikmət.
10- “Nəhcül-Bəlağə”, 279-cu hikmət.
11- “Nəhcül-Bəlağə”, 83-cü xütbə.
12- “Nəhcül-Bəlağə”, 114-cü xütbə.
13- “Nəhcül-Bəlağə”, 97-ci xütbə.
14- “Nəhcül-Bəlağə”, 121-ci xütbə.

Namaz "Nəhcül-Bəlağə"də (2)


  Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə! Qurani-Kərimdə “...Namaz qıl. Həqiqətən, namaz (insanı) çirkin və pis əməllərdən çəkindirər...” (1) ayəsi başqa bir mənanı da çatdırmaqdadır. Belə ki, namaz insanı pis əməllərdən çəkindirdiyi kimi pis əməllər də insanı namnazdan yayındırır. Yəni ortada qarşılıqlı təsiredicilik var. İnsan elə bir məqama nail ola bilər ki, pis əməllərə meyli olmaz və nəticədə namazının sırf Allah üçün olmasına əmin olar; “De: “Mənim namazım da, ibadətim də, həyatım və ölümüm də aləmlərin Rəbbi Allah üçündür!” (2)
   Peyğəmbər (s) buyurub: “Namaz mənim göz yaşlarımdır”

قرة عيني‏ الصلاة

(3) “Qurrətu əyni” göz nuru mənasını daşımır. İnsan uzun müddətdən sonar  öz əzizini görərkən sevincdən gözləri yaşarır. Bu göz yaşları kədərdən yaranan göz yaşlarından fərqlidir. Qəm-qüssəli göz yaşları isti olar. Lakin sevincdən yaşaran göz yaşları sərin olar. Hədisin mənası belədir ki, namazı gördükdə gözlərimə nur gəlir. Gözlərim aydın olur. Heç bir ləzzət namazdakı ləzzətin yerini verə bilməz.
   Namaz barədə müxtəlif təfərrüatları eyni adlı məqalənin birinci hissəsində qeyd etmişdik. Bu məqalədə (ikinci hissədə) də həzrət Əlinin (ə.s) çox dəyərli Nəhcül-Bəlağə əsərindən istiqamətverici və nurani kəlamlarını oxucuların nəzərinə çatdırırıq:
1-Namaz qəbul olarsa digər əməllər də qəbul olar:
   Namaz qəbul olarsa, digər əməllər də qəbul olar. Əks təqdirdə digər əməllərin faydası olmayacaq. Ona görə də Qurani-Kərimdə və hədislərdə, bu ibadətə yetərincə diqqətli olmağımıza tövsiyə olmuşdur. Həzrət Əli (ə.s) buyurur: “...və bil ki, əməllərinin hər bir şeyi namaza bağlıdır...

وَ اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ شَيْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِكَ تَبَعٌ‏ لِصَلَاتِك

(4) Həzrət bayramların birində (orucluq bayramında) buyurub: “Bu gün o adamın bayramıdır ki, Allah onun orucunu qəbul edib və namazını mükafatlandırıb...” (5)

 فِي بَعْضِ الْأَعْيَادِ إِنَّمَا هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَ شَكَرَ قِيَامَه

2- Namaz günahları yuyur:
   Namaz günahları yarpağın (ağacdan) tökülməsi kimi tökür. Allahın Peyğəmbəri (s) namazı insanın qapısının ağzında olan və insanın gün ərzində beş dəfə içində çimdiyi su çeşməsinə bənzədib. Belə olan halda, (məlumdur ki,) həmin şəxsdə heç bir çirk qalmayacaqdır.

وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ وَ تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَقِ وَ شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص بِالْحَمَّةِ تَكُونُ عَلَى بَابِ الرَّجُلِ فَهُوَ يَغْتَسِلُ مِنْهَا فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَمَا عَسَى أَنْ يَبْقَى عَلَيْهِ مِنَ الدَّرَنِ (6)

Həzrət “Qasiə” xütbəsində buyurub: “...Allah mömin bəndələrinin əl, ayaq və digər üzvlərinin (günah və itaətsizlikdən) dinc qalması, gözlərini yerə dikmələri, canlarının təvazökarlığı, qəlblərinin xarlığı və təkəbbür və lovğalığı onlardan uzaqlaşdırmaq üçün onları namazlar, zəkatlar və vacib günlərdə oruc tutmağa çalışmaq vasitəsi ilə fitnə-fəsad, zülm və təkəbbürlülükdən qoruyur...” (7)


 وَ عَنْ ذَلِكَ مَا حَرَسَ‏ اللَّهُ‏ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِينَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّكَوَاتِ وَ مُجَاهَدَةِ الصِّيَامِ فِي الْأَيَّامِ الْمَفْرُوضَاتِ تَسْكِيناً لِأَطْرَافِهِمْ‏ وَ تَخْشِيعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِيلًا لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفِيضاً لِقُلُوبِهِمْ وَ إِذْهَاباً لِلْخُيَلَاءِ عَنْهُم

3- Namaz insanın azadlığına səbəb olur:
   “Namaz günahları...ilmələrin (heyvanların boyunlarından) açılması kimi açıb boşaldır”

تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَقِ(8)

4- Namaz Allaha yaxın olmaq üçün ən yaxşı vasitədir:
   “Namaz hər bir pərhizkarın (Allahın mərhəmətinə) yaxınlaşma vasitəsidir” (9)  الصَّلَاةُ قُرْبَانُ‏ كُلِ‏ تَقِيٍّ Allaha namazın vasitəsilə yaxınlaşın. Çünki, mərifətdən sonra ən yaxşı vasitə namazdır. Bu üzdən Allah-taala həzrət İsaya (ə.s) diri olduqca namaz qılıb zəkat verməyi tövsiyə buyurdu. (10)


 صلاة النّوافل قربان كلّ مؤمن. بل هى أفضل ما يتقرّب به إليه تعالى. ما أعلم شيئا بعد المعرفة أفضل من هذه الصلاة، ألا ترى أنّ العبد الصالح عيسى بن مريم )ع( قال: و أوصانى‏ بالصلاة و الزّكوة ما دمت حيّا

5- Ailədə namaz:
“...Allahın Peyğəmbəri (s) Cənnətlə müjdələnməsinə baxmayaraq, özünü namaz üçün çətinliyə salırdı (çox namaz qılırdı). Səbəb eyb və nöqsan sifətlərdən pak və uzaq olan Allahın (“Taha” surəsinin 132-ci ayəsindəki) bu buyuruğudur ki: “Əhlinə (əhli-beyt və ümmətinə) namaz qılmağı əmr et və özün də onun yerinə yetirilməsində səbrli ol.” Buna görə də o Həzrət həm öz əhlinə namazı əmr edirdi, həm də özünü onun çətinliklərinə səbrli olmağa məcbur edirdi...” (11)


وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص نَصِباً بِالصَّلَاةِ بَعْدَ التَّبْشِيرِ لَهُ بِالْجَنَّةِ لِقَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ‏ وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها فَكَانَ يَأْمُرُ بِهَا أَهْلَه

“Ey camaat! Qadınların iman, irs və ağıldan payları azdır. İmanlarındakı çatışmazlıq heyzli günlərində namaz qılmayıb, oruc tutmamalarına görədir...” (12)


مَعَاشِرَ النَّاسِ‏ إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَّ
  

Həzrət Əli (ə.s) bu xütbədə qadınlara aybaşı (həddi-büluğa çatmış qızlarda, həmçinin qadınlarda vaxtaşırı (hər ay) uşaqlıqdan qan ifrazı, adət) vaxtı namazın vacib olmadığını bildirib.
 6- Namazdan sonra tövbə qəbul olar:
   “O günah ki, ondan sonra iki rəkət namaz qılmaq və Allahdan onu (o günahı) bağışlamasını istəmək miqdarında fürsət tapdımsa (qəflətən ölmədim),  o günah məni kədərləndirmədi-

“ما أهمّني‏ ذنب‏ أمهلت بعده حتّى أصلّي ركعتين، و أسأل اللَّه العافية”

(13) Çünki insan günah etdikdən sonra pak, düz və doğru niyyətlə Allahın bağışlamasına ümidvar olsa, əməlindən peşman olub onu bir daha etməmək qərarına gəlsə və günahın kəffarəsi olan namaza durub Allahdan bağışlanmasını istəsə, həmin günaha görə cəzalandırılmaz. Buna görə də həmin günah onu kədərləndirməz.
   Qeyd etmək lazımdır ki, İmam (ə.s) bu kəlamı başqasına öyrətmək, namazın günahın kəffarəsi olmasını, insanın günahdan uzaq olmasının zəruriliyini və tövbədən qabaq baş verə bilən qəfil ölümdən qorxmasını başa salır, həzrətin özü isə hər bir günahdan pak və uzaqdır.                     
   Qeyd etmək lazımdır ki, yuxarıdakı xütbədə namazın daha başqa bir müsbət təsiri izah olunmaqdadır. Belə ki, namaz iztirablı insanların təlaş, təşviş, daxili həyəcan, narahatlıq, mənəvi əziyyət, nigarançılığını aradan qaldırır. Bu üzdən xüsusən  iztirablı vaxtlarda namaza sığınmaq tövsiyə olunmuşdur.
7- Cəmiyyət arasında islahat etmək namaz və orucdan üstündür:
   Bir şeyi islah etmək onu yaxşılaşdırmaq məqsədilə edilən əsaslı dəyişiklikdir. Cəmiyyət arasında dini və sair sahələrdə olan nöqsanları aradan qaldırmaq ən önəmli və Allah dərgahında sevilən ibadətlərdəndir. Həzrət Əli (ə.s) bu barədə oğlu imam Həsən (ə.s) və imam Hüseynə (ə.s) buyurur: Sizə, bütün övladlarıma, əhli-beytimə və məktubum çatan hər bir kəsə təqvalı olmağı, Allahdan qorxmağı, işlərinizi qaydaya salmağı və aranızda ayrılığa səbəb olan ixtilafları həll etməyi vəsiyyət edirəm. Çünki mən sizin cəddinizin (s) belə buyurduğunu eşitmişəm ki: ”İki nəfərin arasını (parçalanmaya səbəb olan ixtilafları) düzəltmək bütün namaz və oruclardan yaxşıdır.”

فَإِنِّي‏ سَمِعْتُ‏ جَدَّكُمَا ص يَقُولُ صَلَاحُ ذَاتِ الْبَيْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَام (14)

Qurani-Kərimdə də bu məsələ yəni insanlar arasında islahat işləri aparmaq xüsusilə vurğulanan məsələlərdən sayılır: “…Buna görə də əgər (həqiqi) möminsinizsə, Allahdan qorxun, aranızdakı münasibətləri düzəldin...” (15)

İstifadə olunan ədəbiyyat:
1-“Ənkəbut” surəsi, 45-ci ayə.
2- “Ənam” surəsi, 162-ci ayə.
3- “Biharul-ənvar”, 80-cı cild, səh: 16.
4- “Nəhcül-Bəlağə”, 27-ci məktub.
5- “Nəhcül-Bəlağə”, 428-ci hikmət.
6- “Nəhcül-Bəlağə”, 199-cu xütbə.
7- “Nəhcül-Bəlağə”, 192-ci xütbə.
8- “Nəhcül-Bəlağə”, 199-cu xütbə.
9- “Nəhcül-Bəlağə”, 136-cı hikmət.
10- “Məryəm” surəsi, 31-ci ayə.
11- “Nəhcül-Bəlağə”, 199-cu xütbə.
12-“Nəhcül-Bəlağə”, 80-cı xütbə.
13- “Nəhcül-Bəlağə”, 299-cu hikmət.
14- “Nəhcül-Bəlağə”, 47-ci məktub.
15- “Ənfal” surəsi, 1-ci ayə.

Şər`i sual


DƏSTƏMAZIN HÖKMLƏRİ

SUAL 18: Dəstəmazda qolları dirsəkdən biləyə qədər yumaq kifayət edirmi? Başqa sözlə, dəstəmaz zamanı üzü yumamışdan öncə əllər biləyə qədər yuyulur, sonra isə üz yuyulur. Üzü yuduqdan sonra qolları dirsəkdən biləyə qədər yumaq kifayət edirmi?

Bütün mərcəi-təqlidlərin cavabı: “Xeyr, kifayət etmir və dəstəmazda üzü yuduqdan sonra sağ və sol qolu yuyarkən, mütləq qolu dirsəkdən barmaqların ucuna qədər yumaq lazımdır. Əgər qollar biləyə qədər yuyularsa, dəstəmaz batildir.”

“Əl-urvətul-vusqa”, 1-ci cild, “Dəstəmazın əməlləri” bölümü, məsələ 13; “Tozihul-məsail”, Ayətullah Vəhid Xorasani, məsələ 253; “Tozihul-məsail”, Ayətullah Nuri Həmədani, məsələ 248; “Tozihul-məsail”, digər mərcəi-təqlidlər, məsələ 247; “Dəftərxana”, Ayətullah Xamenei.

 

Xatırladaq ki, şəri-dini suallara cavablar gənclər və ali məktəb tələbləri tərəfindən irəli sürülüb, 10  mərcəi-təqlidin fətvası əsasında  hazırlanıb və əziz oxuculara təqdim olunur. Bu araşdırmanın tənzimlənməsində aşağıdakı nöqtələr diqqət mərkəzində saxlanılır:
1. Sualların cavabları mənbələrə əsaslanmışdır;
2. Sualların cavablarının dəqiqliyi ilə bağlı xatircəmlik əldə etmək üçün möhtərəm mərcəi-təqlidlərin dəftərxanalarının sual-cavab şöbəsi ilə də əlaqə saxlanılmışdır;
3. Sualların cavablarında imam Xomeyninin fətvası ilə yanaşı, aşağıda adıçəkilən mərcəi-təqlidlərin də fətvaları nəzərə alınmışdır:
–Ayətullah Seyid Əli Xamenei;
–Ayətullah Seyid Əli Hüseyni Sistani;
–Ayətullah Şeyx Hüseyn Vəhid Xorasani.
–Ayətullah Şeyx Hüseyn Nuri Həmədani;
–Ayətullah Şeyx Lütfullah Safi Qolpayiqani;
–Ayətullah Şeyx Məhəmmədtəqi Bəhcət;
–Ayətullah Şeyx Məhəmmədfazil Lənkərani ;
–Ayətullah Şeyx Mirzə Cavad Təbrizi;
–Ayətullah Şeyx Nasir Məkarim Şirazi;
 
Allah-Taaladan Əhli-beyt (ə) məktəbi və mədəniyyətinin genişlənməsində xidmət göstərən hər bir kəsə tövfiq diləyirik!

Namaz "Nəhcül-bəlağə"də (1)

Namaz (Nəhcül-bəlağədə) (1-ci hissə)
Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə!Namaz, İslam dininin rüknüdür. “Rükn” bir şeyin ən sağlam və möhkəm tərəfi, təməl və dirək mənasındadır. Belə bir ibadəti, “qılmaq” və bərpa etmək lazımdır. Sütun və təməli oxumaq olmaz. Məhz bu üzdən bizə namazı “qılmaq” əmr olunub. “أَقيمُوا الصَّلاةَ - Namaz qılın”(1)
 Bir neçə ayədə “yusəlli” və “musəllin” sözləri olsa da qılmaq mənasını daşıyır. (2) Həzrət Əli (ə.s) həzrət Peyğəmbərdən (s) nəql edir:


 "...وَ اعْلَمُوا أَنَ‏ اللَّهَ‏ أَقْسَمَ‏ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِين..."“


"Bilin ki, Allah namaz qılanlar və səcdə edənlərə əzab verməyəcəyinə görə izzətinə and içmişdir”. (3)
Namaz barədə dini ədəbiyyatımızda saysız-hesabsız göstərişlər var. Həm Qurani-Kərim həm də məsumlarımız, ibadətlərin ən önəmlisi olan namaz barədə söz açmışlar. Bu yazıda, namazın müxtəlif məsələlərini Şiənin olduqca dəyərli və mötəbər qaynaqlarından hesab olunan “Nəhcül-Bəlağə” əsərində  araşdıraq:
1-Namaz qılmaq islam millətinə mənsubiyyətin əlamətidir:
   “Allaha tərəf yaxınlaşmağın ən yaxşı yolu... İslam dininin dinlik nişanəsi (dinin ən böyük sütunu) olannamaz qılmaqdır.


 و إقام الصّلوة فانّها الملّة(4)


Həzrət Peyğəmbər buyurur:
 “Namazı tərk edə şəxs dinini xarab etmişdir."

 الصلاة عماد الدين فمن تركها فقد هدم الدين” (5)

 Həzrət Əli (ə.s)  məlun İbn Mülcəm tərəfindən aldığı qılınc zərbəsindən sonra oğlu Həsən və Hüseynə etdiyi vəsiyyətdə buyurur:

“اللَّهَ اللَّهَ فِي الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُم‏

"Dininizin sütunu olan namaz barəsində Allahdan qorxun...”(6)
2- Ruhiyyəsiz və tərəddüdlə qılınan namaz pislənib:
İmam Əli (ə.s) Həruriyyədə olanlardan (İmam Əliyə (ə.s) müxalifət məqsədi ilə Kufə yaxınlığındakı Hərura səhrasında toplaşmış Nəhrəvan Xəvaricinin) birinin gecə namazı qılıb Quran oxuduğunu eşidəndən sonra (zəmanə imamını tanımadan ibadətin faydasız olması barəsində) buyurmuşdur: “(Zəmanə imamı və haqq xəlifəyə) yəqinlik və inamla olan yuxu şəkk və tərəddüdlə namaz qılmaqdan daha yaxşıdır.

سَمِعَ رَجُلًا مِنَ الْحَرُورِيَّةِ يَتَهَجَّدُ وَ يَقْرَأُ فَقَالَ نَوْمٌ عَلَى يَقِينٍ خَيْرٌ مِنْ‏ صَلَاةٍ فِي‏ شَكٍ‏

Deməli imam barəsində tərəddüddə olan şəxsin qıldığı namaz və oxuduğu Qur'an düz deyil.(7)

“Nə çox namaz (gecə namazı) qılan ki, namaz qılmasından ona oyaqlıq və əziyyətdən başqa bir şey qalmır." (Çünki o, namaz və orucu göstərişlərə uyğun yerinə yetirməyib.)


 كَمْ‏ مِنْ‏ قَائِمٍ‏ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الْأَكْيَاس‏” (8)
 

Quran-Kərim b u barədə buyurur: “Ey iman gətirənlər! Sərxoş ikən nə dediyinizi anlamayana qədər... namaza  yaxınlaşmayın”(9)
3- Vaxtında qılılnan namaz:
İmam Əli (ə.s) namazın vaxtında qılınması barədə buyurur: “Namazı onun üçün müəyyən olunmuş vaxtda yerinə yetir və bekar olduqda onu vaxtından əvvəl qılma və işin olduğu üçün onu təxirə salma” (10)


صَلِ‏ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُؤَقَّتِ لَهَا وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ وَ لَاتُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَال‏

4- Namaz insanı “lovğalıqdan” uzaqlaşdırıb ona “sadəlik” bəxş edər:
“Allah...namazıtəkəbbürvəməğrurluqdanpaklaşmaqüçün vacib etdi” فَرَضَ اللَّهُ الصَّلَاةَ تَنْزِيهاً عَنِ‏ الْكِبْر (11) “Allah mömin bəndələrini əl,-ayaq və digər üzvlərinin (günah və itaətsizlikdən) dinc qalması, gözlərini yerə dikmələri, canlarının təvazökarlığı, qəlblərinin xarlığı, təkəbbür və lovğalığı onlardan uzaqlaşdırmaq üçün onları namazlar, zəkatlar və vacib günlərdə oruc tutmağa çalışmaq vasitəsi ilə fitnə-fəsad, zülm və təkəbbürdən qoruyur....Çünki gözəl üzlərin təvazökarlığa görə torpağa sürtülməsi və kiçikliyi bildirmək üçün (səcdə zamanı) şərəfli üzvlərin (yeddi üzvün )yerə yapışdırılması namazdadır...”(12)
 

لِمَا فِي ذَلِكَ مِنْ تَعْفِيرِ عِتَاقِ الْوُجُوهِ‏  بِالتُّرَابِ تَوَاضُعاً وَ الْتِصَاقِ كَرَائِمِ الْجَوَارِحِ بِالْأَرْضِ تَصَاغُرا

5- Namazı tərk edən ilahi əzaba düçar olacaq:
İmam Əli (ə.s) (namaz... barədə) öz səhabələrinə tövsiyə edib buyurur: “Namaz işinə riayət edin (ki, o, möminin meracı, dinin sütunu və qiyamətdə bəndədən soruşulacaq ilk şeydir. Əgər qəbul olmuş olsa, digər əməllər də qəbul olar. Qəbul edilməyib hesaba alınmadıqda isə əməllərin heç biri insana bir fayda verməz).Onu qoruyun (onun qılınmasının fəzilətli vaxtından qafil olmayın) və onu çox yerinə yetirin. Onun vasitəsi ilə (Allaha) yaxınlaşın. Çünki (“Nisa”surəsinin 103-cü ayəsində buyurulduğu kimi) namaz möminlərə yazılmış və vaxtı müəyyən edilmiş bir vacibdir. Cəhənnəm əhlinin (“Muddəssir” surəsinin 42-43-cü ayələrində olduğu kimi onlardan “sizi Cəhənnəmə salan nədir?” soruşularkən verdikləri bu cavabı ki, “onlar deyəcəklər: Biz namaz qılanlardan deyildik”(cani-dildən) dinləmirsinizmi? (13)


تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ حَافِظُوا عَلَيْهَا وَ اسْتَكْثِرُوا مِنْهَا وَ تَقَرَّبُوا بِهَا فَإِنَّهَا كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً أَ لَا تَسْمَعُونَ إِلَى جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِينَ سُئِلُوا ما سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّين


6- İlk namaz qılan şəxs:
Həzrət Əli (ə.s) buyurur: “İlahi, mən haqqa çatan, onu eşidən və qəbul edən ilk şəxsəm. Allahın Peyğəmbərindən (s) başqa heç kəs namazda məndən öndə olmayıb”. Yəni həzrət Peyğəmbərin dəvətini qəbul edib müsəlman olan və o Həzrətlə namaz qılan ilk şəxs mən olmuşam.


اللَّهُمَ‏ إِنِّي‏ أَوَّلُ‏ مَنْ‏ أَنَابَ وَ سَمِعَ وَ أَجَابَ لَمْ يَسْبِقْنِي إِلَّا رَسُولُ اللَّهِ ص بِالصَّلَاة


İstifadə olunan ədəbiyyat:
1-“Bəqərə” surəsi, 43, 83 və 110-cu ayələr;“Nisa” surəsi, 77 və 103-cü ayələr;“Ənam” surəsi, 72-ci ayə; “Yunus” surəsi, 87-ci ayə; “Həcc”surəsi, 78-ci ayə; “Nur”surəsi, 56-cı ayə; “Rum” surəsi, 31-ci ayə; “Mucadilə” surəsi, 13-cü ayə;“Muzzəmmil” surəsi, 20-ci ayə;“Ənkəbut” surəsi, 45-ci ayə.
2- “Ali-İmran” surəsi, 39-cu ayə; “Məaric” surəsi, 22-ci ayə;“Muddəssir” surəsi, 43-cü ayə;“Maun” surəsi, 4-cü ayə.
3- “Təfsilu Vəsailiş-Şiə İla Təhsili Məsailiş-Şəriə”, 1-ci cild, səh: 314.
4- “Nəhcül-Bəlağə”, 110-cu xütbə.
5- “Nəhcül-bəlağə”-nin şərhi, İbn Əbil Hədid, 7-ci cild, səh: 223.
6-“Nəhcül-Bəlağə”, 47-ci məktub.
7- “Nəhcül-Bəlağə”, 97-ci hikmət.
8-“Nəhcül-Bəlağə”,145-ci hikmət.
9-“Nisa” surəsi, 43-cü ayə.
10- “Nəhcül-Bəlağə”, 27-ci məktub.
11-“Nəhcül-Bəlağə”, 252-ci hikmət.
12-“Nəhcül-Bəlağə”, 192-ci xütbə.
13-“Nəhcül-Bəlağə”, 199-cu xütbə.

KƏRBƏLA TÜRBƏTİ BARƏDƏ RƏVAYƏTLƏR

   Yüz illər boyunca Əhli-beytə məhəbbəti olanlar namaz vaxtı Kərbəla torpağının üstünə səcdə etməyi özlərinə fəxr biliblər. Kərbəla torpağı bütün torpaqlar içində ən fəzilətli olduğu üçün, onun üzərinə səcdə etmək də xüsusi üstünlüyə malikdir. İmam Hüseynin (ə) öz oğlu, aşuranın şahidi İmam Zeynülabidindən (ə) başlayaraq, məsum imamlar özləri Kərbəla torpağı üzərinə səcdə etmiş və başqalarını da buna çağırmışlar. Rəvayət edirlər ki, İmam Cəfər Sadiq (ə) sarı diba parçanın (canamazın) arasında İmam Hüseyn (ə) türbətini saxlayırdı. Namaz vaxtı torpağı səccadənin üstünə səpir, onun üzərinə səcdə edir və buyururdu: "Hüseyn (ə) türbətinə səcdə etmək göylərin yeddi pərdəsini yırtar (yəni insanın duasının səma qatlarından keçib Allah dərgahına maneəsiz çatmasına səbəb olar)" ("Mənahil əl-əbrar fi təlxis Bihar əl-ənvar", cild 14, səh. 121).

   Həmçinin, rəvayətə görə, İmam Sadiq (ə) Allah qarşısında təvazökarlıq məqsədilə Hüseynin (ə) türbətindən savayı heç nəyin üzərinə səcdə etməzdi (həmin mənbə, cild 12, səh. 389).

   Hədis kitablarında rəvayət edilir ki, On ikinci İmamın (ə) kiçik qeybət dövründə yaşamış Abdullah ibn Cəfər Himyəri ona məktub yazıb, İmam Hüseyn (ə) türbətindən hazırlanmış möhürün üzərinə səcdə etməyin bir üstünlüyü olub-olmadığını soruşur. On ikinci İmam (ə) cavab məktubunda bildirir ki, belə səcdənin böyük fəziləti var (yux. mənbə, cild 12, səh. 388; həmçinin, Ayətullah M.H.Kaşif əl-ğita - "Yer üzü və Hüseyn (ə) torpağı", səh. 149).

  Hicri III əsrdə (kiçik qeybət dövründə) Kərbəla torpağından möhür düzəldilməsi faktının mövcudluğu, hələ o dövrdə bunun adət kimi yayıldığını düşünməyə əsas verir (İmadzadə İsfahani - "İmam Hüseynin (ə) həyatı", səh. 855).

   Mərhum Şeyx Abbas Qummi "Məfatih əl-cinan" kitabında yazır ki, bir nəfər üçün İmam Rza (ə) Xorasandan hədiyyə göndərmişdi. Hədiyyəni alan adam boxçanı açanda içində bir az torpaq olduğunu görür. Hədiyyəni gətirəndən bu torpağın nə olduğunu soruşur. Cavab verir ki, bu, İmam Hüseyn (ə) türbətidir. İmam Rza (ə) kimin üçün nə hədiyyə göndərirsə, arasına bir az bu torpaqdan tökür və buyurur: "Bu torpaq Allahın izni ilə bütün bəlalardan amandır".

   Kərbəla türbətindən hazırlanmış təsbehi çevirmək və onunla zikr etmək böyük savaba malikdir. İmam Sadiq (ə) bu barədə belə buyurmuşdur: "Hər kimdə İmam Hüseyn (ə) qəbrinin torpağından hazırlanmış təsbeh varsa, hətta onu çevirib zikr etməsə də, bunu etmiş qədər savab qazanar" (Şeyx Səduq - "Mən la yəhzuruh əl-fəqih", cild 1, səh. 268, hədis 829).

   İmam Musa Kazimdən (ə) rəvayət edirlər ki, bizim tərəfdarlarımız (şiələrimiz) dörd şeydən ehtiyacsız deyillər. Həmin dörd şeyin biri də Hüseynin (ə) qəbrinin torpağından hazırlanmış 33 dənəli təsbehdir ("Mənahil əl-əbrar", cild 14, səh. 120).

   Müstəhəbdir ki, vəfat etmiş şəxsin hənutuna azacıq türbət qatsınlar, qəbrin içinə bir az türbət qoysunlar. Əgər ayaqyolunun su yoluna türbət düşsə, mümkündürsə çıxarsınlar, mümkün olmasa, həmin suyolundan daha istifadə etməsinlər.

   Həmçinin, körpə uşaqlara təbərruk kimi azacıq Kərbəla türbəti yedizdirmək də faydalıdır. İmam Sadiq (ə) bu barədə belə buyurub: "Uşaqlarınıza Hüseyn (ə) türbəti dadızdırın; çünki o, hər bəladan amandır" ("Mənahil əl-əbrar", cild 14, səh. 119; "Mizan əl-hikmə", cild 2, səh. 941, hədis 6170).