منصور بهرامي (روان‌شناس باليني)
وقتي کودکان شروع به بدزباني، تمسخر، پرخاش، استفاده از کلمات نامطلوب و گاه فحش دادن مي‌کنند، ما به شکلي غمناک متوجه قدرت کودک در تقليد کلمات خوب و بد خودمان و اطرافيان مي‌شويم. بدزباني تنها از راه آموختن و مواجه شدن با آن به وجود مي‌آيد بنابراين بايد موقعيت‌هايي را که طي آن ممکن است کودک اين کلمات نامطلوب را بشنود، محدود کنيد يعني مواظب برنامه‌هاي تلويزيوني که کودک مي‌بيند، دوستاني که با آن‌ها رفت و آمد داريد و طرز صحبت خود باشيد تا بتوانيد اين کلمات را از مجموعه لغاتي که کودک به کار مي‌برد حذف کنيد. 13 توصيه زير به شما کمک مي‌کند در تربيت کودک خود تأثيرگذارتر و موفق‌تر باشيد.
1. بدزباني کودک را ناديده بگيريد: اگر به‌طور اتفاقي کودکتان واژه ناشايستي را به کار برد، سعي کنيد به بدزباني اهانت‌بار او کم‌ترين توجهي نشان ندهيد. وانمود کنيد که آن را هرگز نشنيده‌ايد، بنابراين هرگونه تأثير آن را بر خودتان از بين برده و بازي او را به يک بازي يک نفره تبديل کنيد که اصلاً براي کودکان جالب نيست.
2. از خوش‌زباني کودک تعريف و تمجيد کنيد: بگذاريد کودک بداند چه نوع گفتاري را مي‌پسنديد. هر بار که بدزباني نمي‌کند به اين امر اشاره کنيد. براي مثال بگوييد «خوشم مي‌آيد وقتي سؤالي از تو مي‌پرسم آرام جواب مي‌دهي.» به او نشان دهيد که کدام گفتار وي بدزباني شمرده مي‌شود.
3. خودتان هم بدزباني نکنيد: از آن‌جا که مي‌دانيد بدزباني شيوه‌اي است که کودک براي اعمال کنترل بر شما به کار مي‌گيرد، پس خودتان بدزباني نکنيد. او ممکن است به دنبال راه‌هايي باشد تا عمداً شما را عصباني کند و با بدزباني توجه شما را به خود جلب کند پس، از شرکت در اين بازي خودداري کنيد.
4. بدزباني را به کودک آموزش ندهيد: پاسخ دادن به کودک در حالت عصبانيت، تنها به او مي‌آموزد چگونه بدزباني کند. هر چند دشوار است ولي وقتي با عصبانيت سر شما فرياد مي‌کشد، شما متقابلاً اين کار را انجام ندهيد بلکه سعي کنيد با احترام گذاشتن به کودک، احترام گذاشتن به ديگران را به او آموزش دهيد. نسبت به کودک خود مؤدب باشيد، گويي که او ميهمان است.
5. با کودک همان گونه حرف بزنيد که مايليد با شما حرف بزند: به کودک بياموزيد چگونه از بياني که شما دوست داريد، استفاده کند. در بين صحبت‌ها از اين کلمات استفاده کنيد «ممنونم، لطفاً، متأسفم و ...» هم‌چنين به او بياموزيد تنها آن‌چه گفته مي‌شود بدزباني محسوب نمي‌شود بلکه گاهي لحن سخن گفتن هم ناخوشايند به نظر مي‌رسد.
6. براي کودک توضيح دهيد که بدزباني يعني‌چه: لازم است فکر کنيد آيا کودک بدزباني مي‌کند يا فقط شيوه بيانش اين‌گونه است؟ در اين ميان مي‌توان مواردي از اين دست را ذکر کرد: طعنه زدن، به کار بردن اسم کوچک برخي افراد، با فرياد پاسخ گفتن و سرپيچي گستاخانه، بدزباني تلقي مي‌شود ولي حالات امتناع ساده مانند «نمي‌خواهم که» غرغر کردن و پرسش‌هايي مانند «آيا بايد» تنها اظهار عقيده محسوب مي‌شوند نه بدزباني.
7. بر گفتار دوستان، رسانه‌ها و خودتان نظارت کنيد: توجه کنيد که خودتان و اطرافيانتان چگونه صحبت مي‌کنيد. دقت کنيد کودکان تا حد امکان کمتر سخنان ناخوشايند، نيش‌دار و يا دو پهلو بشنوند و ياد بگيرند.
8. به دليل بدزباني، کودک را تنبيه نکنيد: تنبيه را براي موارد مهم و رفتارهاي زيان‌باري بگذاريد که براي خود کودک و ديگران آزاردهنده و خطرناک است. بدزباني هم، در بدترين حالت، آزاردهنده است ولي هيچ تجربه‌اي در دست نيست که نشان دهد با تنبيه کردن به دليل بي‌احترامي، کودک مؤدب و محترم مي‌شود. مجازات، تنها ترس را مي‌آموزد نه احترام را.
9. لقب دادن را آموزش ندهيد: گاه والدين به راحتي همان القاب تمسخرآميزي را که کودک به زبان مي‌آورد به سرش فرياد مي‌کشند، براي مثال: «کودن! نمي‌داني که نبايد به کسي لقب بد داد». اين کار به کودک اجازه مي‌دهد تا همان کلماتي را که شما استفاده مي‌کنيد، به کار ببرد. خشم خود را کنترل کرده و به او توضيح دهيد که چه‌طور و چرا اين‌قدر عصباني شده‌ايد.
10. به دليل لقب دادن، کودک را تنبيه نکنيد: اگر کودک را به دليل لقب دادن مجازات کنيد، هرگاه از او دور باشيد از اين واژه‌ها استفاده مي‌کند. اعمال مجازات شديد براي درمان بدزباني، به کودک مي‌آموزد که چگونه کاري را پنهاني انجام دهد.
11. از به کار بردن القاب طنزآميز و خودماني پرهيز کنيد: از صدا کردن کودک خود با القابي که گاه به دليل احساس صميمي بودن از آن‌ها استفاده مي‌کنيد ولي نمي‌خواهيد او براي صدا کردن ديگران از آن‌ها استفاده کند، اجتناب کنيد. به عنوان مثال گفتن کلمه وروجک يا شيطون مي‌تواند به دليل تقليد کودک از شما استفاده شود.
12. اجازه ندهيد به کودک، القاب بد بدهند: راه‌هاي مطلوبي را به کودک پيشنهاد کنيد تا زماني که ديگران به او لقب مي‌دهند، از طريق آن‌ها واکنش نشان دهد. براي مثال بگوييد «وقتي دوستت با اسم بدي شما را صدا زد، به او بگو تا موقعي که اسم خودم را صدا نکني با تو بازي نمي‌کنم و جواب تو را نمي‌دهم.»
13. اسامي بد و خوب را براي کودک مشخص کنيد: به طور دقيق براي کودک توضيح دهيد که از چه نام‌هايي نبايد استفاده کند. تنها در اين صورت مي‌توانيد از او انتظار داشته باشيد که لقب‌هاي «مجاز» و «غيرمجاز» را بشناسد.*
* هفته‌نامه سلامت، ش192.
13 توصيه روان‌شناسان به والدين براي تربيت کودک بدزبان
(زمان خواندن: 3 - 5 دقیقه)