پرسش : مى دانيم كه ائمه و پيشوايان دين به ما دستور داده اند تا آنجا كه قدرت داريم از حق خود دفاع كنيم و زير بار ظلم نرويم و آزادانه به زندگى خود ادامه دهيم چنان كه حضرت امام حسين(عليه السلام) در يكى از خطبه هاى خويش مى فرمايد
: «اى مردم آگاه باشيد! فرومايه اى مرا ميان جنگ (كشته شدن) و تن به ذلت دادن مخيّر ساخته ولى ذلّت از ساحت ما به دور است; ما هرگز تن به ذلت نمى دهيم!» روشن است كه منظور آن حضرت از بكار بردن كلمه «ما» بيان راه و رسم تمام خاندان عصمت و طهارت(عليهم السلام) بوده است، پس چگونه برادر بزرگوار او امام حسن مجتبى(عليه السلام) با وجود اين كه فرومايگى معاويه كمتر از يزيد نبوده، در برابر اعمال او صبر كرد؟
پاسخ: از چگونگى پرسش، روشن است كه فرمايش ها و عمل آن پيشوايان(عليهم السلام) مورد اعتماد و استناد شماست و فقط احساس تضاد و تنافى ظاهرى بين روش دو امام(عليهما السلام) براى شما سؤال برانگيز شده است.
در پاسخ مى گوييم: وقتى به دلايل بسيار كه نمونه آن را از عقل و قرآن و احاديث در پاسخ پرسش هاى پيش آورديم، ثابت شد كه اين بزرگواران معصوم از خطا و همسنگ و قرين قرآن هستند، ديگر جاى چون و چرا در كارهاى آنان معنا ندارد زيرا مى دانيم كه معصوم كارى كه خالى از حكمت و مصلحت باشد انجام نمى دهد اگر چه علّت و دليل آن كار براى ما روشن نباشد.
از طرف ديگر از كجا ثابت شده كه همه جا و در همه مواقع تنها راه عزّت، جنگ و كشته شدن است و صلح و سكوت ذلّت؟ بلكه گاهى به عكس مى شود. پس بايد موقعيّت را به دقت بررسى كرد و احاطه كامل و همه جانبه بر ظواهر امور و اسرار پشت پرده هر كار داشت تا بتوان درست تشخيص داد كه اين كار عزت است يا ذلّت و معصوم(عليه السلام) از ظاهر و باطن امور اطلاع كامل دارد. حتى وجود مقدس امير المؤمنين(عليه السلام) هم حدود 25 سال از عمر شريف خود را در كناره گيرى از جنگ و كشتار با مخالفان خويش به سر بردند كه اين به معناى سكوت آن حضرت در برابر ظلم نيست بلكه قولاً و عملاً از كجى ها و ناراستى ها ناليدند و فرياد زدند و حتى در اين راه همسر مظلومه و فرزندشان را از دست دادند ولى در عين حال دست به جنگ نزدند. زمانى هم رسيد كه دست به قبضه ذو الفقار بردند و با مسلمان نماهاى بدتر از كفار وارد جنگ شدند، ولى اين بدان معنا نيست كه آن حضرت در طول آن 25 سال، تن به ذلّت دادند و در مدت نزديك به 5 سال، عَلَم عزّت را بلند كردند.
در مورد قيام امام حسين(عليه السلام) و صلح برادر بزرگوارش امام حسن(عليه السلام) بايد تمام جهات تاريخى و اوضاع و احوال زمان آن دو بزرگوار را در نظر بگيريم تا اسرار آن «صلح» و «جنگ» روشن شود. درست است كه معاويه از نظر خباثت، پستى و جنايتكارى چندان تفاوتى با فرزندش يزيد نداشت، به گواهى همه كتاب هاى تاريخى مردى محافظه كار و مرموز بود و سعى مى كرد تا اعمال نارواى خود را در قالب هاى فريبنده و عوام پسند بريزد. داستان بر نيزه كردن قرآن ها در جنگ صفيّن و با اين حيله جلو شكست قطعى خود را گرفتن نمونه اى از كارهاى اوست; ولى جانشين ناپخته او ـ يزيد ـ نه تنها به اصول اسلام عقيده اى نداشت بلكه از اصول كشوردارى و سياست به كلّى بى بهره بود، لذا آن مختصر محافظه كارى را هم كه معاويه داشت، رعايت نمى كرد. آشكارا قوانين اسلام را زير پا گذاشته، بى پروا با مقدّسات اسلام مخالفت مى كرد و پرده درى و وقاحت را به نهايت خود رسانيده بود.
در چنين اوضاعى، افكار عمومى مسلمان ها آماده شورش بر ضد دستگاه بنى اميّه و بر چيدن اين بساط ننگين بود. در اين جا قيام امام حسين(عليه السلام) ماهيّت اين خاندان را كه بر اثر اعمال بى رويّه يزيد تا اندازه اى روشن شده بود، كاملاً بر ملا نمود و نتيجه آن، پيروزى اسلام و شكست واقعى بنى اميّه و طرد آنها از صفحه عمومى افكار مسلمان ها بود; ولى اوضاع زمان معاويه اين چنين نبود. به قول يكى از دانشمندان، اگر امام حسن(عليه السلام) در زمان يزد بود قيام مى كرد چنان كه از وجود رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه فرمودند:
«الحسن و الحسين امامان قاما او قعداً ; حسن و حسين(عليهما السلام)هر دو امامند; چه بنشينند و چه قيام كنند».( )
گواه روشن مطلب اين است كه خود امام حسين(عليه السلام) بعد از برادر بزرگوارش حدود ده سال در برابر معاويه صبر كرد، ولى به محض اين كه معاويه از دنيا رفت و فرزند وى يزيد به جاى او نشست، يزيد حضرت را بين دو راهى كشته شدن و يا پذيرش سلطنت ننگين خود قرار داد و از آن جاكه در صلح نامه، حضرت مجتبى(عليه السلام) با معاويه شرط فرموده بودند كه كسى را به جاى خود ننشاند و اين خلاف مفاد صلح نامه بود، حضرت سيدالشهدا(عليه السلام)از آغاز با ردّ بيعت يزيد، مبارزه خويش را شروع كرد و هرگز از پاى ننشست تا در صحنه جانبازى كربلا آخرين قطرات خون خود و اهل بيت و اصحاب باوفايش را در راه سربلندى و عظمت اسلام و كوتاه كردن دست هاى آلوده و جنايت كار بنى اميّه، نثار كرد.
هم چنين از بيانات ياد شده، روشن مى شود كه خاموش نشستن در برابر دستگاه معاويه كه ظواهر را تا حدودى رعايت مى كرد ـ آن هم براى حفظ خون مسلمانان بى گناه - براى آن دو بزرگوار ذلّتى نبود. علاوه بر آن كه اگر مواد اين صلح نامه را مطالعه بفرماييد، ملاحظه مى كنيد كه حضرتش از همه طرف دست معاويه را بستند و هيچ شرطى كه مخالف عزّت باشد از او نپذيرفتند; چنان كه در آن عهد نامه از او خواستند كه جانشينى براى خود معرفى نكند و به شيعيان آزار نرساند و از دشنام دادن و لعن اميرالمؤمنين(عليه السلام) بر فراز منبرها دست بكشد و ديگران را نيز از اين كار باز دارد و... .
موضوع مهمّ ديگرى كه بايد بر آنچه گفته شد افزود، اين است كه طبق گواهى تاريخ، وضع سياست خارجى مسلمانان در زمان معاويه ايجاب چنان صلحى را مى نمود; زيرا امپراطور روم شرقى كه جنگ هاى داخلى مسلمانان را به دقّت تعقيب مى كرد، خود را آماده ساخته بود كه اگر جنگ ديگرى درگيرد، بر مرزهاى كشورهاى اسلامى حمله كند و شكست هاى گذشته خود را جبران سازد و چنين وضعيتى ايجاب مى كرد كه امام مجتبى(عليه السلام) صلح كند و دشمن را عملاً سرجاى خود بنشاند.
