سؤال كننده : مسعود صادقي
طرح شبهه:
کتاب «الامامه و السياسه» تأليف ابن قتيبه دينورى نمى‌‌باشد و محققان در انتساب آن به ابن قتيبه دينورى ترديد دارند. انتساب اين کتاب به ايشان از جانب محققان مستشرق و مسلمان مورد نقد قرار گرفته و کسى آن را معتبر نمى‌‌داند.
دليل عمده محققان آن است که هيچ يک از نام کتاب الامامه والسياسه را ذکر در فهرست آثار وى ذكر نکرده‌اند.
«دوزى DOZY معتقد است که «الامامه و السياسه» نه قديمى است و نه صحيح؛ زيرا حاوى اشتباهات تاريخى وروايات خيالى و غير معقول است. از اين رو انتساب چنين تصنيف ضعيفى به ابن قتيبه ممکن نيست.
نقد و بررسي:
اصل روايت ابن قتيبه:
قال وإن أبا بكر رضي الله عنه تفقد قوما تخلفوا عن بيعته عند علي كرم الله وجهه فبعث إليهم عمر فجاء فناداهم وهم في دار علي فأبوا أن يخرجوا فدعا بالحطب وقال والذي نفس عمر بيده لتخرجن أو لأحرقنها على من فيها فقيل له يا أبا حفص إن فيها فاطمة فقال وإن فخرجوا فبايعوا إلا عليا فإنه زعم أنه قال حلفت أن لا أخرج ولا أضع ثوبي على عاتقي حتى أجمع القرآن فوقفت فاطمة رضي الله عنها على بابها فقالت لا عهد لي بقوم حضروا أسوأ محضر منكم تركتم رسول الله صلى الله عليه وسلم جنازة بين أيدينا وقطعتم أمركم بينكم لم تستأمرونا ولم تزدوا لنا حقا.
الدينوري، أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن قتيبة (متوفاي276هـ)، الإمامة والسياسة، ج 1، ص 16، تحقيق: خليل المنصور، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت - 1418هـ - 1997م، با تحقيق شيري، ج1، ص30، و با تحقيق، زيني، ج1، ص19.
يكى از شبهاتى كه وهابى ها مطرح مى‌كنند كه در واقع با مطرح كردن آن مى‌خواهند از واقعيت‌هاى مطرح شده در اين كتاب فراركنند، اين است كه مى‌گويند، كتاب الإمامة والسياسة، نوشته ابن قتيبه دينورى نيست.
از آن‌جايى كه ابن قتبيه دينوري، متوفاى 276 هـ، از دانشمندان بنام و از بزرگان و فحول اهل سنت در ادبيات، تاريخ، فقه، حديث، علوم قرآن و... به شمار مى‌آيد و وهابي‌ها نمى‌توانند در وثاقت و شخصيت خود او ترديد كنند، تلاش مى‌كنند كه حتى الإمكان انتساب كتاب الإمامه والسياسه را به ايشان مخدوش و آن را از درجه اعتبار ساقط نمايند.
بنابراين، تحقيق و پاسخى هر چند مختصر بر اين تلاش‌هاى غير علمى را بر خود لازم مى‌دانيم:
اولاً: اين كتاب بارها با نام مؤلف آن «ابن قتيبه دينورى» در مصر و ساير كشورها چاپ شده و حتى چندين نسخه خطى از اين كتاب در سراسر دنيا؛ از جمله در كتابخانه هاى مصر، پاريس، لندن، تركيه و هند موجود است؛
ثانياً: تا زمانى كه عالمان اسلامى وجود دارند، استناد به كلمات مستشرقانى همچون دوزى و... دور از شأن يك محقق اسلامى است، و اصولا در صحت انتساب و عدم آن چه نيازى به بيگانگان است؟ و چرا بايد سراغ مستشترقينى رفت كه در بسيارى از موارد وجود پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم را نيز انكار كرده‌اند؟. معلوم مى‌شود دست دوستان اهل سنت از دليل كوتاه شده است كه به دامن مستشرقان پناه برده اند؛
ثالثاًً: بسيارى از عالمان اهل سنت؛ حتى از علماء و بزرگان معاصر آن‌ها، به تأليف اين كتاب و صحت انتساب آن به «ابن قتيبه» تصريح داشته و در نقل روايات تاريخى به آن استناد كرده اند، كه به اختصار به اسامى چند تن اشاره مى‌كنيم:
1. ابن حجر هيثمى در كتاب تطهير الجنان و اللسان.
ابن حجر الهيثمي، أبو العباس أحمد بن محمد بن علي (متوفاي973هـ)، تطهير الجنان و اللسان، ص72.
2. ابن عربى مالكي، در كتاب العواصم من القواصم ضمن نقل مطالبى از اين كتاب به صحت انتساب آن به «ابن قتيبه» تصريح دارد.
إبن العربي، محمد بن عبد الله أبو بكر (متوفاي543هـ)، العواصم من القواصم في تحقيق مواقف الصحابة بعد وفاة النبي صلى الله عليه وسلم، ج 1، ص 261، تحقيق: محب الدين الخطيب - ومحمود مهدي الاستانبولي، ناشر: دار الجيل - لبنان - بيروت، الطبعة: الثانية، 1407هـ - 1987م.
3. نجم الدين عمر بن محمد مكى مشهور به «ابن فهد» در كتاب اتحاف الورى باخبار امّ‌القرى در ذكر حوادث سال 93هـ، مى نويسد:
و قال ابومحمد عبدالله بن مسلم ابن قتيبة في كتاب الامامة و السياسة....
ابن فهد، نجم الدين عمر بن محمد مكى، اتحاف الورى باخبار ام القرى، حوادث سال 93 هـ ق.
و سپس حكايت دستگيرى «سعيد بن جبير» را به نقل از آن كتاب ذكر مى كند.
4. قاضى ابوعبدالله تنوزى معروف به «ابن شباط» در كتاب الصلة السمطيه.
التنوزي، أبو عبد الله، الصلة السمطيه، فصل دوم، باب 34.
5. تقى الدين فاسى مكى در كتاب العقد الثمين.
فاسى المكى، تقى الدين، العقد الثمين، ج6، ص72.
6. يوسف إليان سركيس در كتاب معجم المطبوعات العربية ضمن ارائه شرح زندگى «ابن قتيبه» از كتاب او نام برده است:
2 الإمامة والسياسة ابتدأ فيه بذكر فضل أبي بكر وعمر. مط النيل 1322 جزء 2 بتصحيح محمد محمود الرافعي مصر 1327 ص 395 مط الفتوح الأدبية جزء 2 1331 ص 181 و 184.
سركيس، يوسف اليان (متوفاي1351هـ)، معجم المطبوعات العربية، ج1، ص211، ناشر: مكتبة آية الله المرعشي النجفي ـ قم، 1411هـ.
7. فريد وجدى در كتاب دايرة المعارف القرن العشرين مى نويسد:
اورد العلامة الدينورى في كتابه الامامة و السياسة....
وجدي، فريد، دايرة المعارف القرن العشرين، ج2، ص754.
و باز در جايى ديگر مى نويسد:
... كتاب الامامة و السياسة لابى محمد عبدالله بن مسلم الدينورى المتوفى سنة 270 هـ.
همان، ص749.
8. دكتر احمد زكى صفوت نويسنده شهير معاصر و استاد زبان عربى در دانشگاه مصر در كتاب جمهرة خطب العرب، در چندين جا مطالبى را از كتاب الإمامة و السياسة نقل و آن را به ابن قتيبه نسبت مى‌دهد.
وزاد ابن قتيبة في الامامة والسياسة: والله يا أهل العراق ما أظن هؤلاء القوم من أهل الشأم إلا ظاهرين عليكم.
صفوت، أحمد زكي، جمهرة خطب العرب، ج 1، ص 422، ناشر: المكتبة العلمية - بيروت.
وزاد ابن قتيبة في الإمامة والسياسة: فرق الله بيني وبينكم وأعقبني بكم من خير لي منكم وأعقبكم
جمهرة خطب العرب، ج 1، ص 426.
نص آخر لخطبة طارق. وروي ابن قتيبة هذه الخطبة في الإمامة والسياسة بصورة أخري.
جمهرة خطب العرب، ج 2، ص 316.
آيا تصريح اين همه از علما و بزرگان اهل سنت بر انتساب اين كتاب به ابن قتيبه كفايت نمى‌كند؟
رابعاَ: عده اى از بزرگان اهل سنت علي‌رغم قبول صحت انتساب اين كتاب به « ابن قتيبه » و تأييد حقايق تلخ و ناگوارى كه در آن از تاريخ صدر اسلام نقل شده، بر او ايراد گرفته‌اند كه چرا وى به وظيفه پرده پوشى و سانسور حقايق و تحريف تاريخ عمل نكرده است! آن‌ها اظهار داشته‌اند كه او نيز همچون ديگران مى بايست از نقل اين حقايق خوددارى مى كرد!!
ابن عربى در كتاب العواصم من القواصم اظهار مى دارد:
ومن اشد شيء على الناس جاهل عاقل أو مبتدع محتال فأما الجاهل فهو ابن قتيبة فلم يبق ولم يذر للصحابة رسما في كتاب الامامة والسياسة ان صح عنه جميع ما فيه
از جمله سخت‌ترين و ناگوارترين امور در جامعه يكى انديشمند ناآگاه و ديگرى بدعت گذار حيله گر است؛ اما انديشمند ناآگاه همچون ابن قتيبه است كه در كتاب «الامامة و السياسة» رسم [پرده پوشى ] را در باره صحابه مراعات نكرده؛ اگر نسبت تمام مطالب اين كتاب به او صحيح باشد (در انتساب اصل كتاب به او ترديدي نيست ؛ ولي در صحت همه مطالب تشكيك مي‌كند) .
إبن العربي، محمد بن عبد الله أبو بكر (متوفاي543هـ)، العواصم من القواصم في تحقيق مواقف الصحابة بعد وفاة النبي صلى الله عليه وسلم، ج 1، ص 261، تحقيق: محب الدين الخطيب - ومحمود مهدي الاستانبولي، ناشر: دار الجيل - لبنان - بيروت، الطبعة: الثانية، 1407هـ - 1987م.
اگر هيچ دليل ديگرى بر انتساب كتاب به ابن قتيبه وجود نداشت، جز همين سخن ابن عربي، براى اهل حق كفايت مى‌كرد؛ چرا كه اين اعتراف افزون بر آن كه انتساب كتاب را ثابت مى‌كند، انگيزه اهل سنت از اين همه تلاش را بر انكار انتساب آن نيز به خوبى روشن مى‌سازد.
اهل سنت معتقدند كه بر مورخان و محدثان واجب است تا در هنگام مواجهه با اخبار مربوط به رفتارهاى سوء صحابه سكوت، پوشيده داشتن و پرده پوشى كنند .
هنگامى كه خوددارى از نقل مشاجرات صحابه واجب باشد، اجتناب از نقل ستم‌ها و تعديات و صدماتى كه به حضرت علي (عليه السلام) و فاطمه اطهر (عليها السلام) و ساير اهل بيت (عليهم السلام) روا داشته‌اند در نزد آن‌ها به طريق اولى وجوبش شديدترخواهد بود.
جالب اين است كه جناب مولوى عبدالحميد اسماعيل زهى، امام جمعه اهل سنت زاهدان نيز در مصاحبه خويش متذكر مى‌شود:
ما موظف به حفظ حرمت صحابه هستيم. ما نمى گوييم كه صحابه معصومند و گناه نمى‌كنند؛ اما نبايد به جاى يادآورى خوبي‌ها و اعمال صواب آن‌ها، متذكر خطاهايشان باشيم....
نشريه نداى اسلام، حوزه علميه دارالعلوم زاهدان، سال اول، شماره4، ص11.
نتيجه:
به اعتراف بزرگان اهل سنت، كتاب الإمامة والسياسة، نوشته ابن قتيبه دينورى است و انگيزه اهل سنت از انكار آن، پنهان ماندن حقايقى است كه ابن قتيبه بي‌پرده آن‌ها را بيان كرده است.
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)

نوشتن دیدگاه