پرسش:
آیا بین برهان وجوب و امکان و برهان علیت فرقی وجود دارد یا هر دو یکی هستند؟
پاسخ:
برهان علیت که با استفاده از بعضی از احکام علت و معلول مانند «الشیء ما لم یجب لم یوجد» هم برای امتناع تسلسل و هم مستقیماً برای اثبات صانع بکار می‌رود در برهان امکان و وجوب بکار گرفته شده است اما غیر از آن حساب می‌شود. در برهان امکان و وجوب بعد از آنکه ما از سوفسطایی‌گری خارج شدیم و قبول کردیم در این دنیا چیزی هست بلافاصله یک تقسیم عقلی را صورت داده که اشیاء یا ممکن هستند و یا واجب و شق سوم امکان ندارد. حال این موجودات مملوس و مشهود ما کدام یک هستند اگر واجب هستند که دعوا تمام است و اگر واجب نیستند باید به واجب ختم شوند و الا تسلسل در علل لازم می‌آید که آن هم امری نامعقول و ناممکن می‌باشد. ملاک و محور برهان امکان و وجوب بر پذیرش نظام علت و معلول است ولی در برهان علیت می‌گوییم یک شیء در خارج باید تمام امکانات عدم به روی او بسته شود تا موجود شود مثلاً اگر برای موجود شدن هزار و یک شرط نیاز دارد تا همه این شرایط برآورده نشوند این شیء موجود نخواهد شد. حال کسی موجود شده است می‌پرسیم که آیا خود این موجود موانع را برداشته و شرایط را تحصیل کرده است؟ قهراً خود او نبوده است تا این شرایط را تحصیل کند و اگر تحصیل شرایط را به ممکن دیگر حواله دهیم او خود این مشکلات را خواهد داشت پس ناچار باید سد ابواب جمیع امکانات عدم را به موجودی بدهیم که وجود خودش ذاتی آن باشد. که همان واجب الوجود است. این بود خلاصه‌ای از این دو برهان که البته از حیث مواد و صورت با هم اشتراکات و شباهت هایی دارند.

نوشتن دیدگاه