الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام على خير خلقه و آله الطاهرين و لعنة الله على اعدائهم اجمعين الى يوم الدين و ارسل رسوله بالهدى و دين الحق ليظهره على الدين كله و لوكره المشركون

از تاسيس چنين گروه و مؤسسه‏اى براى شناخت امام زمان عليه السلام بسيار خوشحال و مسرورم . خداوند به آن كسى كه اين انديشه را مطرح و اين جمع را دعوت و مقدمات كار را فراهم كرده، در دو جهان توفيق دهد . شما مى‏دانيد كه امروز هجوم بر مساله‏ى امام زمان عليه السلام بيش از هر زمانى است; چون انقلاب به نام ولايت فقيه انجام شده و ولايت فقيه هم شعبه ‏اى از ولايت امام زمان عليه السلام است . پس دشمنان به فكر افتادند به جاى اين كه با ولايت فقيه مبارزه كنند و اين شاخه را بزنند، ريشه را بزنند . به هر حال، اگرچه اين هجوم‏ ها ضرر دارد، ولى داراى فوايدى نيز خواهد بود; زيرا سبب مى‏شود ما در اصول عقايد خودمان بيشتر كار كنيم . يعنى همين طور كه در فقه بيشتر كار كرده ‏ايم و تا حدى فقه را شسته و رفته مطرح مى‏كنيم، مى‏ توانيم عقايد را هم به صورت شسته و رفته مطرح كنيم . در ميان پرانتز بد نيست اين تاريخچه ‏ها را از ما بشنويد . ما مى‏ ميريم و اين‏ها شنيده نمى ‏شود . شيخ مهدى حكمى يكى از علماى پايين شهر قم بود . او پسرى داشت كه طلبه بود كه هم بحث آقاى بدلا بود . بالاخره از بيوت علم هم كسانى مصداق اين آيه مى ‏شوند كه:
يخرج الميت من الحى .
او در سال 1322 شمسى كتابى به نام اسرار هزار ساله نوشت . اين كتاب در آن زمان خيلى صدا كرد و علماى تهران و شهرستان خواهان جواب دادن به آن شدند . چند نفر جواب نوشتند . در ميان آن‏ها، جواب امام مرغوب بود و آن را انتخاب كردند . بعد آن طرف، به امام پيغام داده بود . خود حضرت امام خمينى‏ قدس سره به من فرمود، كه وى به من پيغام داد كه من به اين شبهات معتقد نبودم، ولى جوان‏ها اين‏ها را مطرح مى‏كردند . من هم ديدم كه شما (روحانيت) عكس العملى نشان نمى‏دهيد، اين‏ها را نوشتم و چاپ كردم تا شما حركتى كنيد و جواب اين‏ها را تهيه كنيد . (حالا اين عذر بوده يا نبوده، معلوم نيست)، همين سبب شد كه كشف الاسرار مقدارى از شبهات را حل كرد . يعنى اگر آن كتاب نبود، كشف اسرار نبود . بالاخره آفرينش شيطان، مايه‏ ى تكامل ماست . دشمن، مايه‏ى تكامل است . اگر در شهر يك داروخانه باشد، پيشرفتى در آن نيست . اما اگر دو داروخانه باشد، رقابت هست . بالاخره اين كتاب‏ها سبب مى ‏شود كه ما در مسايل عقيدتى بيشتر كار كنيم و فكر و مطالعه داشته باشيم . استادى داشتم به نام مرحوم آيت ‏الله حاج محمد حسين خيابانى . ايشان به نقل از استادش، مرحوم شريعت اصفهانى (كه استاد مرحوم آقاى بروجردى هم بود) گفت:
(ما بايد بكوشيم همان گونه كه اخبار فقه منقح شده است، اخبار عقايد را هم منقح كنيم، زيرا در ميان اين‏ها اسرائيليات، مسيحيات، مجوسيات و روايات غلات هست‏).
اين مساله يكى از آرزوهاى آن مرد بزرگ بود . بنابراين از اين‏كه آقايان در ميان عقايد، اين بخش مهم را به عهده گرفته ‏اند، تشكر مى‏كنم . اين جلسه هم يك نوع تقديرى است از آقايان . برگرديم به مبانى كلامى مهدويت . ما همه را نمى‏ گوييم . مقدارى را مى‏گوييم، بقيه هم براى فرصتى ديگر بماند .
مبانى كلامى مهدويت گاهى مبانى نقلى و گاهى مبانى عقلى است . مبانى نقلى به دو قسم از روايات برمى‏گردد; يك قسم احاديثى است كه روى اثنى عشر تكيه مى‏كند . اهل سنت اين روايات را خيلى خوب نقل كرده‏اند . نمى‏ گوييم بهتر از ما ولى خيلى خوب نقل كرده ‏اند . مسلم نيشابورى در جلد پنجم صحيح خودش; باب الامارة اين روايات را به خوبى آورده است . البته بخارى هم آورده است . من اين روايات را در كتاب اضواء على عقايد الشيعة الامامية آورده ‏ام .
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله از وجود دوازده خليفه خبر مى‏ دهد و تعبيراتش اين است: لا يزال الاسلام عزيز(1) در جاى ديگر دارد: لا يزال هذا الدين عزيزا منيعا.(2) در جاى ديگر دارد: لا يزال الدين قائم(3) . در جاى ديگر مى‏گويد: لا يزال امر امتى صالحا:(4) يا: لا يزال امر هذه الامة ظاهرا حتى يمضى فيهم اثنى عشر اميرا من قريش(5) حتى در جايى ديگر مى‏گويد: يليهم اثنى عشر خليفة كلهم من قريش و ان عددهم كعدد نقباء بنى اسرائيل.(6) دوازده خليفه، صفات و علايمى دارند . علايمشان اين است كه: لايزال الاسلام عزيزا، منيعا، قائما، صالحا . اين دوازده خليفه چه كسانى‏ اند؟ ظاهر اين است كه دوازده خليفه بعد از پيغمبر بايد پشت‏ سرهم بيايد . در (تاريخ الخلفا) اين ها نقل شده است.
پرسش: روايت نمى‏گويد آنان پشت‏ سر هم هستند؟
پاسخ: برعكس، در روايت آمده ‏است: كم يملك من هذه الامة من خليفة؟ فقال عبدالله بن مسعود . ما سئلنى عنها احد منذ قدمت العراق قبلك . ثم قال: نعم و قد سئلنا رسول‏الله، فقال: اثنى عشر كعدة نقباء بنى اسرائيل(7). نقباى بنى اسراييل مسلسل و پشت‏ سر هم بودند. علاوه بر اين تشبيه، اگر بين اين خلفا فاصله ‏ى زمانى بود، حضرت به آن اشاره مى‏كرد . ظاهر اين است كه ايشان گفته است: من دوازده نفر را براى دوازده نسل وضع كرده ‏ام . يعنى نسل متصل مثل نقباى بنى اسراييل . منفصل بودن، يك چيز غير عادى است . اگر چنين بود، حضرت به آن اشاره مى‏كرد مى‏ فرمود . همه قبول دارند كه متصل است، ولى متحيرند كه اين ها را چگونه تطبيق كنند . (مثلا)، زمان خلافت معتصم عباسى خلفا از دوازده نفر بيشتر بودند . عجيب اين‏كه سيوطى چهار نفر را مى‏گويد و بعد به يزيد مى‏رسد و مى‏گويد نمى‏ شود . بعد در معاويه هم ترديد مى‏كند . بعد بچه ‏هاى عبدالملك و دو سه نفر از بنى عباس را مى ‏آورد . در حالى كه ما مى‏دانيم هيچ كدام از اين صفات در آن ها نبوده است . اساسا آن ها اين صفات را نداشتند . ما بايد دوازده نفرى را پيدا كنيم كه پشت‏ سر هم بيايند به عدد نقباى بنى اسراييل و عزت و مناعت و عظمت داشته باشند . در تاريخ، جز اين دوازده نفر پشت‏ سر هم و مسلسل، كسى نبوده است . ما بايد اين دوازده نفر را از غير اين ها بشناسيم . اين يكى از مبانى كلامى نقلى است . مبناى كلامى نقلى ديگر رواياتى است كه به طور مشخص درباره‏ى خود حضرت مهدى عليه السلام مطرح شده است . بنابراين، در مبانى كلامى منقول دو قسم روايات است; يك قسم اثنى عشر است ‏با اين صفاتى كه گفتيم . اين در روايات اهل سنت‏بود . اما در روايات شيعه، نام حضرت را هم برده است . از جمله در حديث جابر . اكنون بهترين كتاب درباره‏ ى ائمه‏ ى اثنى عشر، توسط اخوى آقاى آل طه نوشته شده و جامعه ‏ى مدرسين چاپ كرده است . قبل از ايشان، شيخ حر عاملى كتابى به نام المعجزات و اثبات الهداة دارد كه در آن جا هم ائمه ‏ى اثنى عشر موجود است . ولى ايشان خيلى بهتر جمع كرده است . اين مجموعه، روايات متواتر است . محال است كه مردم بنشينند و به دروغ چنين رواياتى را جمع كنند . بنابراين، يك مبناى كار، كتب حديثى اهل سنت و روايات ما است . از نظر اهل سنت، اسمش نيست ولى از نظر اهل شيعه هست . چنان‏كه در اين باب، روايات متعددى است فقط روايت مشهورى كه از جابر نقل شده، يك مشكل تاريخى دارد كه بايد حل كنيم چون جابر در سال 76 ه . ق فوت كرده و امام باقر عليه السلام بعد از سال 94 ه . ق به امامت رسيده است . بايد گفت ظاهرا در ذكر دوران روايت، اشتباه شده است . آن‏جا على بن حسين عليه السلام است و اسمش امام باقر عليه السلام آمده است . يا اين‏كه حضرت باقر عليه السلام است، ولى در زمان امامتش نيست .
پرسش: كدام حديث را مى ‏فرماييد؟
پاسخ: همان حديثى كه مى‏گويد جابر در كوچه‏ هاى مدينه مى‏ گذشت و به امام باقر عليه السلام برخورد كرد و به آن حضرت گفت: يا محمد بن على! پيغمبر صلى الله عليه و آله گفته است كه به شما سلام برسانم و لوحى را به آن حضرت داد . اين مساله مقدارى، مشكل تاريخى دارد . نمى‏ گويم اين قابل حل نيست; چون شما كه در اين وادى هستيد، بايد اين را حل كنيد، چون اين ماجرا در دوران امام على بن حسين عليه السلام است و شايسته است كه جابر اين مساله را با على بن حسين عليه السلام در ميان بگذارد نه با امام باقر عليه السلام . اين لوح را بايد به امام زمانش نشان دهد نه به فرزند امامى كه بعدها امام خواهد شد . پس، نه رؤيت را منكريم، نه سلامش را، ولى اين لوح را بايد به على بن حسين عليه السلام نشان مى‏داد . حالا اين با تحقيق به دست مى‏آيد .
يك سرى روايات به طور مشخص درباره‏ى حضرت مهدى عليه السلام آمده است: (لولم يبق من الدنيا).(8) مجموعه‏ ى روايت ‏هاى مربوط به حضرت مهدى عليه السلام يا به نام است‏ يا به صفات است . ولى در روايات اثنى عشر، كلى است . اما مبانى كلامى عقلانى، شما مى‏دانيد كه عقل نمى‏ تواند هيچ وقت فرد مشخصى را برساند . ما نمى ‏توانيم، روى فرد برهان عقلى اقامه كنيم . برهان عقلى روى كلى اقامه مى‏شود . پس قهرا بايد فرد آن را پيدا كرد . يكى از مبانى برهان عقلى اين است كه نبوت و امامت، يك فيض معنوى است . از نظر كليميان، با مرگ موسى اين فيض و ارتباط بشر با عالم بالا قطع شده است . بعد از فوت موسى وحى‏اى نيست . در جامعه فردى نيست كه بين خدا و بشر مستقيما رابط باشد . در مقابل، مسيحى‏ ها گفته ‏اند كه اين فيض تا زمان حضرت مسيح عليه السلام باقى است . البته منظور ما از مسيحيان، پروتستان‏ها هستند; چون كاتوليك‏ ها، مسيح را خدا مى‏دانند . پروتستان‏ها مى‏گويند اين ارتباط بشر از نظر وحى باقى بوده، ولى با به دار آويختن مسيح قطع شده است . مسلمانان هم مى‏گويند كه اين فيض تا وجود پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله باقى است . اهل سنت مى‏گويند كه اين فيض معنوى كه در لباس نبوت و امامت‏بود، با فوت پيغمبر صلى الله عليه و آله قطع شد . پس ارتباط بشر با عالم بالا قطع شد .
حال سؤال اين است كه مگر خلف بدتر از سلف است؟ آيا خلف از نظر كمالات، از سلف، كم‏تر است؟ چرا خدا چنين فيضى را به آن‏ها داده، اما اين فيض را به ما نداده است؟ مگر ما از آن‏ها كم‏تر هستيم؟ شيعه‏ ى اماميه اين مشكل را حل كرده است . ارتباط به صورت نبوت نيست، كه رسالت، تكاليف و دين جديدى باشد . بلكه فيض الهى به واسطه ى انسان كاملى بر قرار است و از طريق اين انسان كامل به بشر مى‏رسد، و امروزه آن واسطه حضرت حجت عليه السلام است . مرحوم علامه طباطبايى ‏قدس سره اين برهان را از فرد مسيحى به نام پروفسور كربن نقل كرده است كه با ايشان مناظره مى‏كرد و هر پانزده روز به تهران مى‏رفت . اين مطلب يادم نيست در نوشته ‏ها باشد، ولى به طور شفاهى از ايشان براى ما نقل كردند و خيلى از اين بيان لذت مى‏برد . البته در اين‏جا شلوغ نشود كه بگويند: پس شما مى‏گوييد كه خاتميت نيست . نه خاتميت هست، ولى نبوت مختومه است . بلكه جامع امامت در نبوت هم وجود دارد . منتها بايد انسان كاملى، رابط باشد كه بتواند بشرهايى را تربيت كند، به عقيده ‏ى شيعه، رابطه به وسيله‏ى او باقى است، ولى به عقيده ‏ى آن‏ها، مختومه است . اهل سنت و كسانى كه منكر وجود چنين امامى هستند، در مقابل اين سؤال مانده‏ اند: كه چرا خلف، بايد از اين فيض محروم باشد، در حالى ‏كه خلف از سلف كم‏تر نيست؟ مسلما كمالاتى كه الان خلف دارد، هيچ وقت‏بنى اسراييل و قوم شعيب و نوح و هود نداشته‏ اند . ما مى‏گوييم اين كمالى كه در امت اسلامى هست، باقى است، ليك نه در لباس نبوت و رسالت، بلكه در لباس امامت .
برهان عقلى، شخص امام زمان عليه السلام را ثابت نمى‏ كند، بلكه روى كلى كار مى ‏كند . بنابراين، امام ت‏بعد از حضرت مهدى عليه السلام، دوره ‏ى جديدى دارد . اين بناى خوبى است، ولى به شرط اين‏كه انسان عارفى باشد كه اين‏ها را بچشد . خيلى‏ ها عرفان و فلسفه را مى‏خوانند و مى‏گويند، اما نچشيده ‏اند . اگر انسانى باشد كه اين‏ها را چشيده باشد و ارتباط انسان با خدا را بداند و مقام امام را در جامعه درك كند، خيلى حرف است .
پرسش: حضرت ادريس و عيسى عليهم السلام كه نمرده ‏اند، آيا واسطه ‏ى فيض نيستند؟
درباره‏ى حضرت ادريس عليه السلام، ما هيچ دليلى براى حياتش نداريم . حضرت مسيح عليه السلام هم در جامعه نيست: رفعه الله اليه .(9) ما كسى را مى‏ خواهيم كه در جامعه باشد . خضر، نبى نبود، ولى انسان صالحى بود . اما اين‏كه خضر هم الان زنده است، قطعى نيست . البته منافاتى ندارد دو تا باشد، ولى بر وجودشان، قطع نداريم . شما اين متن را در الميزان مطالعه بفرماييد: در تفسير آيه‏ ى قال انى جاعلك لناس اماما .(10) مى‏گويد: اين طور نيست كه امام زمان عليه السلام فقط به درد آن زمان بخورد و الآن لازم نباشد . در حالى كه الآن هم فيض امام از نظر افاضه‏ ى قلوب و هدايت رساندن كمتر از آن زمان نيست . پس منظور اين نيست كه ايشان را فقط براى آن زمان نگاه داشته‏ ايم . الآن از او استفاده نمى‏كنيم . در روايات واژه ‏اى به نام ابدال هست . به آن‏ها كه تربيت ‏يافته‏ ى همين امام هستند، ابدال مى‏ گوييم . آن‏ها كسانى هستند كه تحت تربيت‏ حضرت هستند . حضرت در قلوب‏شان، تصرف مى‏كند و ارواح‏شان را تكامل مى‏بخشد . آن‏ها با امام در ارتباط هستند . البته هر كسى كه بگويد من با امام مربوطم، دروغ است . ارتباط با امام زمان عليه السلام به اين آسانى نيست كه در اين كتاب‏ها به عنوان ملاقات با امام زمان عليه السلام مى‏ نويسند . اين‏ها درست نيست . اما ابدال درست است; شخصيت‏ هايى كه تحت تصرف و هدايتند.
در روايت دارد كه كميل در عراق بود، ولى حضرت در او تصرف مى‏كرد . ام سلمه مى‏گويد: پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره‏ ى كميل با على عليه السلام بسيار سخن مى‏ گفت كه ما چنين صحابه ‏اى در آينده خواهيم داشت . البته بايد بگويم نبايد فريب هر مدعى را خورد . كسانى كه به اين مقام برسند، كتوم هستند و به كسى نمى‏ گويند . اين كارها كه جلسه ‏اى تشكيل دهيم و جايى را براى آقا امام زمان عليه السلام خالى بگذاريم و . . . درويشى است . اين‏ها را باور نكنيد . شما برهانى و عقلانى باشيد . چند نفر به جماران آمده بودند كه: آقا! ما با حضرت ارتباطى داريم و اجازه بدهيد كه ما با امام ملاقات بكنيم . ايشان گفته بود: من كتابى دارم كه گم شده است . جاى آن را از ايشان بپرسيد . آن‏ها هم رفتند و ديگر نيامدند . من فكر مى‏كنم كه ديوان ايشان بوده است . امام ديوانى داشت . حال چه كسى برده بود، معلوم نيست . پس به اين زودى باور نكنيد . البته پاكدامن ‏هاى بسيارى هستند كه ملاقات مى‏ كنند .
در هر حال، چرا خدا اين فيض را به سلف داد، ولى به خلف نداد تا انسان كاملى در ميان جامعه باشد و اين جامعه را تربيت الهى و معنوى كند . آيا بودن در چنين فيضى بهتر است ‏يا خير، نبودنش بهتر است؟ مسلما بودنش بهتر است . چرا آن را به آل موسى دادى، به آل فرعون دادى، ولى به ما ندادى؟ حال آن‏كه در ميان ما، شيخ الرئيس است . شيخ اشراق است . ميرداماد است . فقها و بزرگان هستند .
پرسش: آيا با تكامل علم، ما به چنين چيزى نياز داريم؟
پاسخ: علم در مسايل صنعتى پيشرفت كرده، ولى علم در الهيات عقب رفته ‏است . اگر الهيات مسيحى را ببينيد، مى‏ فهميد كه با الهيات ما قابل قياس نيست . شما فكر مى‏كنيد الهيات در فرانسه پيش رفته است؟ بله، از نظر فرش‏بافى، صنعت، هواپيما و . . . پيشرفت كردند، ولى از نظر معنويت پيشرفت نكردند .
برهان دوم درباره ‏ى امام زمان عليه السلام، قاعده‏ى لطف است . اين غير از اولى‏است . اولى اين بود كه وجود امام زمان عليه السلام فيضى است كه در ميان سلف بوده است، پس چرا در خلف نباشد؟ چه شد كه براى آن چنان موجوداتى، چنان كمالى بفرستد، ولى براى ما نفرستد شما چ‏طور آن گل خوش‏بو را به آن‏ها داديد، ولى به ما نداديد .
در واقع، اين منع فيض است . علت مى‏ خواهد . آيا ما نالايقيم؟ نالايق نيستيم؟ شايستگى ما اگر بيشتر نباشد، كمتر نيست . پس بفرماييد اين با عدل الهى يا با لطف الهى سازگار نيست .
پرسش: آيا نمى ‏شود گفت كه ما الآن از هدايت الهى بى نيازيم؟
پاسخ: اگر از هدايت‏هاى الهى بى‏نياز بوديم، پس اين همه اختلاف چيست؟ بعد از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله هيچ فرعى وجود ندارد كه در آن، اختلاف نباشد . اگر نيازى نبود، بايد وحدت كلمه بود . در حالى كه روز به روز دايره‏ى اختلافات بيشتر مى‏شود . اين معنا بايد طورى باشد كه بشر بگويد من آن‏قدر به تكامل رسيده ‏ام كه به هدايت الهى نيازى ندارم . بقيه ‏اش را با عقل مى‏ روم . البته ما نمى ‏گوييم كه وجود امام، علت تامه‏ ى رفع اختلاف است . طرف هم بايد قابليت داشته باشد . آن‏ها كه نادان و متعصبند و امام را زندانى مى ‏كردند، در اين ميان، تقصير صاحب خانه چيست؟ آن‏چه از نظر عقل بايد در اختيار بشر بگذارد، گذاشته ‏است . مثل اين است كه من دبيرستانى، بيمارستانى، طبيبى، معلمى ساخته ‏ام ولى بچه ‏ها از آن بهره‏اى نمى‏برند . هر چه هست از قامت ناساز بى‏اندام ماست .
و اما برهان لطف از زمان مرحوم كلينى قدس سره و صدوق قدس سره به اين طرف نقل است . مرحوم شيخ اسدالله تسترى كتابى به نام كشف القناع عن حجية الاجماع دارد كه سنگى چاپ شده ‏است . در آن‏جا برهان لطف را مفصل بحث مى‏كند . عصاره‏ى آن را در جلد سوم كتاب المحصول آورده ‏ام . ديگر كتاب‏ها مانند بحار و كتاب‏هاى كلامى هم اين بحث را دارند . ولى تسترى دقيق و جامع بحث كرده است، به گونه‏ اى كه قبل و بعد از آن، چنين جامع نديده ‏ام .
آيت الله جعفر سبحانى

» گالري تصاوير: مسجد جمکران / ولادت / سرداب غيبت »مولودي امام زمان (عجل الله فرجه الشريف) »مهدويت : علائم ظهور / وظيفه منتظر » پيامک ولادت

________________________________________
(1) صحيح مسلم، ج 6 ص 3 .
(2) همان .
(3) همان صص 3- 4 .
(4) مستدرك صحيحين، كتاب معرفة الصحابه، ج 3، صص 617- 618 .
(5) همان .
(6) اضواء على عقائد الشيعة الامامية و . . ، جعفر سبحانى، ص 106 .
(7) تاريخ الخلفاء، ص 10 .
(8) لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله ذلك اليوم حتى يخرج رجل من ولدى فيملاها عدلا كما ملئت جورا . . . ، منتخب الاثر، باب 25، ج 1 .
(9) نساء، 158 .
(10) بقره، 124 .

نوشتن دیدگاه