توضيح سؤال :
احسان الهي ظهير مي‌نويسد :
كان عليّ أحد المستشارين المقرّبين إليه، يشترك في قضايا الدولة وأمور الناس، ويشير عليه بالأنفع والأصلح حسب فهمه ورأيه... لا يمنعه مانع ولا يعوقه عائق، يصلّي خلفه ويعمل بأوامره، ويقضي بقضاياه، ويستدلّ بأحكامه ويستند.
امام علي عليه السلام يكي از مشاورين نزديك عمر بود كه با او در تمام قضاياي دولت و امور مردم مشاركت داشت و بهترين، با ارزش‌ترين مشورت‌ها را مي‌داد و در اين رابطه هيچ چيزي مانع او نبود. پشت سر عمر نماز مي‌خواند و به دستورات او عمل مي‌كرد. ...
پاسخ :
براي روشن شدن حقيقت مسأله، بايد تمامي رواياتي را كه دلالت مي‌كند كه امام علي عليه السلام پشت سر خلفاء نماز خوانده‌اند، تك تك بررسي شود.
روايت اول :
1. روى الطبرسى في الاحتجاج: وحضر المسجد وصلّى خلف أبي بكر.
الاحتجاج: 1/126، وعنه في بحار الأنوار 29/127 ح 27، مدينة المعاجز: 3/152.
اولاً : سند اين روايت مرسل است ؛ زيرا طبرسي روايت را مستقيماً و بدون ذكر واسطه از حماد بن عثمان از امام صادق عليه السلام نقل مي‌كند ؛ در حالي كه حماد بن عيسي متوفاي 19 هـ و خود طبرسي متوفاي 548 هـ است.
ثانيا : ظاهرا مصدر كلام طبرسي روايتي است كه در تفسير قمي وجود دارد كه وي از پدرش ابراهيم بن هاشم، از ابن أبي عمير، از عثمان بن عيسي و حماد بن عيسي از امام صادق عليه السلام نقل كرده است. اين روايت هر چند از نظر سند مشكلي ندارد ؛ اما از نظر دلالت چيز ديگري را ثابت مي‌كند.
روايت در تفسير قمي اين چنين آمده است :
حضر المسجد ووقف خلف أبى بكر وصلّى لنفسه.
در مسجد حاضر مي‌شد و پشت أبي بكر مي‌ايستاد ؛ اما نماز را فرادي مي‌خواند.
ثالثاً : در خود همين روايت آمده است كه ابوبكر با مشورت عمر به خالد بن وليد دستور داده بودند كه هنگام سلام نماز، علي را با شمشير بكشد ؛ ولي ابوبكر در حين خواندن نما پشيمان شد و قبل از دادن سلام گفت :
يا خالد لا تفعل ما أمرتك به.
و اهل سنت هرگز نمي‌توانند به مضمون اين روايت ملتزم بشوند. اگر مي‌خواهند نماز پشت سر خلفا را براي امام علي عليه السلام ثابت كنند، بايد تروريست بودن خلفا را نيز بپذيرند ؛ چون نمي‌شود به مضمون يك بخش از روايت ملتزم و به بخش ديگر ملتزم نباشند ؛ چون در اين صورت مصداق « يؤمن ببعض و يكفر ببعض » خواهند شد.
و جالب اين است كه همين مطلب را سمعاني از علماي بزرگ اهل سنت در ترجمه رواجني، استاد بخاري نيز نقل مي‌كند :
حديث أبي بكر رضي اللّه عنه : أنّه قال : «لا يفعل خالد ما أمر به. سألت الشريف عمر ابن إبراهيم الحسيني بالكوفة عن معنى هذا الأثر فقال : كان أمر خالد بن الوليد أن يقتل عليّاً، ثم ندم بعد ذلك، فنهى عن ذلك.
روايت دوم :
وفي نوادر أحمد بن عيسى الأشعري عن عثمان بن عيسى، عن سماعة، قال : سألته عليه السلام عن مناكحتهم والصلاة معهم ؟ فقال : هذا أمر تمديد إن يستطيعوا ذاك، قد أنكح رسول الله صلى الله عليه وآله، وصلى علي عليه السلام وراءهم.
اين روايت را شيخ حر عاملي رحمت الله عليه در كتاب وسائل، در باب استحباب حضور الجماعة خلف من لا يقتدى به، للتقية والقيامفي الصف الأول معه، نقل كرده است.
يعني اين‌كه از باب تقيه و در زماني كه جان، ‌ مال وناموس انسان در خطر باشد، مستحب است انسان در نماز جماعت كسي كه نماز خواندن پشت سر او جايز نيست، ‌ حاضر شود.
و همچنين علامۀ مجلسي رحمت الله عليه در كتاب بحار، باب نكاح المشركين والكفّار والمخالفين والنصاب نقل كرده است.
پس اين روايت اهل سنت را به مقصدشان نمي‌رساند ؛ چرا كه در تقيه بحث اكراه و اجبار مطرح است و اگر انسان مجبور باشد، حتي مي‌تواند دخترش را به كافر و مشرك عقد كند ؛ چه رسد به كسي ظاهراً خود را مسلمان مي‌داند و پنج وقت نماز مي‌خواند.
روايت سوم :
روى الحميري عن جعفر، عن أبيه قال : كان الحسن والحسين عليهم السلام يقرآن خلف الإمام.
و در وسائل نيز اين‌گونه آمده است :
عبد الله بن جعفر في (قرب الإسناد) عن الحسن بن ظريف، عن الحسين بن علوان، عن جعفر، عن أبيه قال : كان الحسن والحسين عليهما السلام يقرآن خلف الامام.
مرحوم علامه مجلسي در تبيين كلمۀ « امام » در اين روايت مي‌نويسد :
«خلف الإمام» أي أئمة الجور الذين كانوا في زمانهما عليهما السلام. ...
منظور از «امام » در اين روايت، همان ائمه جوري هستند كه در زمان آن حضرات حكومت را در دست داشتند. بلي، اام حسن و امام حسين عليهما السلام پشت سر آن‌ها مي‌ايستاد ؛ اما به آن‌ها اقتدا نمي‌كرد و براي خودشان نماز مي‌خواندند.
حضور در نماز جماعت آن‌ها در زمان‌ها عادي مستحب مؤكد است ؛ چنانچه بسياري از علما به آن قائل هستند و روايات نيز آن را تأييد مي‌كند. و در زمان تقيه حضور در نماز جماعت آن‌ها واجب است ؛ البته اگر امكان داشت بايد اول نماز خود را در خانه بخواند و بعد در نماز جماعت آن‌ها حاضر شود و اگر امكان نداشت، در نماز جماعت حاضر شود ؛‌ ولي براي خودش نماز بخواند و قرائت را ساقط نكند. ...
. الشيعة وأهل البيت : 61.
. تفسير القمي: 2/ 158، 159، تفسير نور الثقلين: 4/188.
. الأنساب للسمعاني:3/95، ط. دار الجنان ـ بيروت و6/17 ، نشر محمد أمين دمج - بيروت - 14 هـ
. النوادر 129، وسائل الشيعة (آل البيت)، ج 8، ص 3 1، ح 1 726.
. وسائل الشيعة (آل البيت)، ج 8، ص 299.
. بحار الأنوار، ج 1 ، ص 375.
. قرب الاسناد ص 114، ح 7.
. وسائل الشيعة (آل البيت)، ج 8، ص 366، وسائل الشيعة (الإسلامية)، ج 5، ص 43 ، جامع أحاديث الشيعة، ج 6، ص 5 3.
--------------------------------------
سوال کننده : هادی
منبع : www.alsoal.ir

نوشتن دیدگاه