تقويت ايمان و باورهاى دينى راهى براى رهايى از افسردگى
اَحَد روحانى‏مجد
افسردگى، يكى از رايج‏ترين اختلال‏هاى عاطفى است با توجّه به رواج فراوان افسردگى و آثار بسيار ناخوشايند آن، تاكنون كوشش‏هاى بسيارى براى پى بردن به علل اين پديده صورت گرفته اما با وجود اين كوشش‏ها در زمينه پيشگيرى از افسردگى و درمان آن، نتايج موفقيت‏آميزى حاصل نشده است. التزام عملى به اعتقادات دينى به عنوان عامل بازدارنده بسيارى از بيمارى‏هاى روانى بويژه افسردگى، توجّه تعدادى از روان‏شناسان و دانشمندان را به خود جلب كرده است. مطالعه منابع اسلامى و نظريات دانشمندان مسلمان، اين نتيجه را به دست مى‏دهد كه بين التزام عملى به اعتقادات دينى (مذهب) و سلامتى روانى، هم‏بستگى مثبت وجود دارد. به نظر مى‏رسد كه در چارچوب عمل به آيين مقدس اسلام، شرايط زندگى انسان طورى تنظيم مى‏شود كه عوامل افسردگى‏زا از محيط زندگى، حذف مى‏گردد.
افسردگى و علائم آن
افسردگى را مى‏توان اين چنين تعريف كرد: افسردگى عبارت است از كاهش يافتن نيرو و فعاليت جسمانى و روانى به سبب آزردگى.
غم، برجسته‏ترين و فراوان‏ترين نشانه هيجانى هر فرد افسرده است و به ديگر معنا از نشانه هيجانى فرد افسرده، از بين رفتن شادى اوست.
بى‏علاقگى به فعاليت و شركت در اجتماع: توضيح اين‏كه از جمله عوارض افسردگى، كاهش ميل به كار و فعاليت است. فرد افسرده، كم‏حوصله مى‏شود؛ انگيزه‏اى براى كار ندارد و چون با كار نكردن، امكان موفق شدن و احساس موفقيت كردن وجود ندارد، شدت افسردگى بيشتر مى‏شود؛ انسان افسرده نه‏تنها از منابع طبيعى و لذت محروم است بلكه با كار نكردن از خود ناراضى شده، بيش از پيش در كنج انزوا فرو مى‏رود.
فرد افسرده به صورت منفى درباره خودش فكر مى‏كند. وى علاوه بر عقايد منفى و گناه نسبت به خود، هميشه آينده را با بدبينى و نوميدى زياد مى‏بيند. او معتقد است كه اقدامات وى حتى اگر بتواند از عهده آنها برآيد، محكوم به شكست هستند.
شايد موذيانه‏ترين نشانه‏ها در افسردگى تغييرات جسمانى باشد. زمانى كه افسردگى وخيم‏تر مى‏شود تمام لذّات زيستى و روانى كه زندگى را با ارزش مى‏سازند از بين مى‏روند. كاهش وزن و اشتها و گاهى اختلال در خواب در فرد افسرده ديده مى‏شود.
عوامل افسردگى
عواملى كه در پيدايش و يا تشديد افسردگى مى‏تواند مؤثر باشد فراوان است. دانشمندان تأثير يك يا چند عامل از عوامل ارثى، جسمى، اجتماعى، عاطفى و شناختى را در تجربه به آن رسيده‏اند. عواملى از قبيل: عدم تعادل بين نوعى از مواد بيوشيميايى، در مغز به نام ناقل‏هاى عصبى ناشى از بيمارى، تغذيه نامناسب و ناكافى، استفاده از بعضى داروها بويژه داروهاى فشار خون و ضدباردارى، اختلالات تيروئيد، كشمكش‏هاى خانوادگى، و... .
درمان افسردگى
در روش درمان افسردگى، شناخت درمانگرى در مقايسه با روش‏هاى ديگر روان‏درمانى، دارودرمانى، رفتاردرمانى و ديگر روش‏ها نقش مؤثرترى در درمان افسردگى و عدم بازگشت آن دارد. دليل تأثير اين روش به خاطر آن است كه بيشترين عوامل روانى مؤثر در پيدايش و يا تشديد افسردگى، شناختى است و يا ريشه شناختى دارد. نگرش منفى نسبت به خود، ديگران، خدا و آينده، و باورهاى نامعقول، «شناخت» هستند و احساسات منفى، نااميدى، و سرزنش كردن خود، «ريشه شناختى» دارند. در صورتى كه تغيير در باورهاى او صورت گيرد و خطاهاى معرفتى وى برايش آشكار شوند و شناخت‏ها و باورهاى او تصحيح گردند، احساسات، عواطف و رفتارهاى نابه‏سامانش تغيير مى‏يابد و به تدريج، علائم افسردگى كاهش پيدا مى‏كند و كم‏كم بهبود مى‏يابد. مذهب نيز ابتدا با ساختار شناختى ما كار دارد و سپس با اعتقاد به آن و عمل به آموزه‏هاى آن، ابعاد هيجانى و رفتارى ما را نيز تحت تأثير قرار مى‏دهد و در اين صورت است كه مذهب در درمان و پيشگيرى بسيارى از بيمارى‏ها تأثير فراوان دارد.
نياز به دين (مذهب)
اريك فروم، يكى از روان‏شناسان معروف مى‏گويد: «نياز به يك نظام اعتقادى جزء ذاتى انسان است. نياز به دين يعنى نياز به يك الگوى جهتگيرى و مرجعى براى اعتقاد و ايمان. هيچ‏كس را نمى‏توان يافت كه فاقد اين نياز اساسى باشد».
آلپورت مى‏گويد: «براى رسيدن به شخصيّت بالغ (سالم)، يك ديندارى عميق لازم است». يونگ مى‏گويد: «تمايل مذهبى، يكى از خصلت‏هاى انسان است».
رابطه مذهب و افسردگى
پرسمن و همكاران (در 1990م) ارتباط بين باورهاى مذهبى، افسردگى و بهبود بعد از يك عمل جراحى را در بين سى نفر زن سالمند مورد مطالعه قرار دادند. بر مبناى نتايج اين مطالعه، بيمارانى كه باورهاى مذهبى بيشترى داشتند و اعمال مذهبى را انجام مى‏دادند، كمتر از گروه ديگر افسردگى داشتند و هنگام ترخيص از بيمارستان نيز قادر به پياده‏روى بيشترى بودند. به نظر مى‏رسد كه باور داشتن خداوند به عنوان منشأ قدرت و آرامش و انجام دادن فرايض دينى، با درجه پايين افسردگى همراه است.
پروپست و همكاران (در 1992 م) با انجام دادن تحقيقى به اين نتيجه رسيدند كه روش درمانِ رفتارى ـ شناختى در صورتى كه با ارضاى مذهبى همراه شود، بيشتر از ساير روش‏هاى درمانى در درمان بيماران افسرده، مؤثر واقع مى‏شود.
آقاى اسلامى (در 1368ش) در تحقيقى با عنوان «بررسى ميزان افسردگى و رابطه آن با نگرش فرد نسبت به مذهبى بودن» در دانش‏آموزان دبيرستان‏هاى اسلام‏شهر به اين نتيجه رسيد كه بين افسردگى دانش‏آموزان و نگرش مذهبى آنان، همبستگى منفى وجد دارد.
فرد، هرچه از اعتقادات مذهبى بيشترى برخوردار باشد و مقيّد به انجام دادن اعمال مذهبى گردد به همان ميزان، به افسردگى دچار نخواهد شد و اين اعتقادات، در صورت بروز مشكل روانى از جمله افسردگى، در بهبود فرد، نقش به‏سزايى مى‏تواند داشته باشد. البته منظور از دين‏دارى، اعتقاد راسخ به دين در عمل به فرايض آن است و الاّ چه بسا افرادى كه ظاهرى دينى دارند اما از حقايق دين، هيچ اطلاعى ندارند.
بر اساس مطالعات انجام شده، وجود باورهاى مذهبى در پيشگيرى از افسردگى و بيمارى‏هاى روحى مؤثر است و فقدان چنين باورهايى باعث ايجاد افسردگى مى‏شود. باورهاى مذهبى قوى سبب مى‏شود كه افراد، كمتر در معرض فشارهاى روانى قرار گيرند و دچار افسردگى شوند.
فرايند درمان با استفاده از منابع اسلامى
در منابع اسلامى اعم از قرآن و روايات، چيزى كه مستقيما به بحث افسردگى بپردازد يافت نمى‏شود؛ اما با استفاده از آيات و روايات مى‏توان شرايط بهداشت روانى را فراهم آورد كه در چنين شرايطى به طور طبيعى افراد دچار خُلق افسرده نمى‏شوند. اما يكى از مفاهيم نزديك به افسردگى، «غم» است كه براى برترى بر آن، توصيه‏هاى اسلامى بسيارى مشاهده مى‏شود كه به چند مورد از آنها اشاره مى‏كنيم:
1 . دعا: از جمله راه‏هاى برطرف كردن غم، يارى جستن از قدرت بى‏نهايت خداوند است. در انسان، اين گرايش وجود دارد كه در سختى و فشار به قدرتى ماوراى طبيعت پناه بَرد؛ چنان كه خداوند مى‏فرمايد: «هنگامى كه به انسان، زيان (و ناراحتى) رسد، ما را(در هر حال) به پهلو خوابيده يا نشسته يا ايستاده مى‏خواند».(1) مى‏توان از اين آيه استفاده كرد كه با ياد خدا مى‏توان بر غم و غصه غلبه كرد.
2 . نماز: نماز، نوعى يارى جستن از خداوند با آداب مخصوص است. در قرآن، دو آيه داريم كه اگر اين دو آيه را كنار هم بگذاريم مى‏توانيم استفاده كنيم كه فرد، به وسيله نماز مى‏تواند با قدرت مطلق، ارتباط برقرار كند و همين ارتباط، باعث آرامش قلب او مى‏شود: «نماز بخوانيد؛ چون نماز، ذكر من است. با ذكر من، قلب‏ها آرامش مى‏يابد».(2) پس با نماز، انسان، خود را به كسى پيوند مى‏دهد كه او مى‏تواند تمام مشكلات را حل كند. نتيجه اين پيوند، نوعى آرامش درونى و زدودن ناراحتى از فرد است.
3 . توسل به پيامبر و ائمه معصوم: يك اعتقاد اساسى در اسلام، اين است كه در افاضه قدرت به موجودات و شمول رحمت در جهان، واسطه‏هايى در كارند. جهان، نظامى علّى و معلولى است و فيض نيز با وسايلى به موجودات مى‏رسد. پيامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) واسطه فيض موجودات جهان‏اند؛ به همين جهت، سفارش شده است كه در مواجهه با سختى‏ها به ايشان توسل بجوييم و در اين حالت، فرد، احساس تنهايى و درماندگى نمى‏كند. خداوند مى‏فرمايد: «هرگاه آنان زمانى كه بر خويش ستم كرده‏اند نزد تو بيايند و از خدا طلب مغفرت كنند و پيامبر نيز براى آنان طلب مغفرت كند، خدا را توبه‏پذير و رحيم خواهند يافت».(3)
اين آيه، هرچند ظاهرا شامل زمانى است كه افراد، گناه مى‏كنند و براى بخشش گناهان خود، توسّل به پيامبر دارند؛ ولى توسّل، منحصر در اين مورد نيست و در همه زمينه‏ها مى‏شود به پيامبر و ائمه، توسّل جُست. همچنين در روايت آمده است كه مردى در زمان حكومت عثمان (خليفه سوم)، چندبار براى انجام دادن كارش نزد عثمان رفت ولى موفق نشد. روزى عثمان بن حُنَيف را ديد و جريان را با او در ميان نهاد. وى گفت: برو وضو بگير و دو ركعت نماز بگذار و بگو: «پروردگارا! به وسيله پيامبرمان محمّد، پيامبر رحمت، از تو مسئلت مى‏كنم و به‏سوى تو روى مى‏آورم! اى محمّد! من به وسيله تو رو به خداى تو آوردم تا حاجتم برآورده شود». فرد مزبور، اين كار را انجام داد و سپس نزد خليفه رفت و حاجت او برآورده شد.(4) پس يكى از راه‏هاى رفع غم، توسّل به پيامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) است.
بى‏شك، فرامين دينى و آداب و مناسك عبادى، حتى اگر مستقيما براى برطرف كردن غم و غصه درست نشده باشند اما به دليل رابطه قوى‏اى كه بين اين دستورات و روح انسان وجود دارد بسيارى از مشكلات، شناخته شده و حتى شناخته نشده ما توسط اين ارتباط و انجام دادن اعمال، از بين مى‏رود. براى آزمودن اين فرضيه مى‏توانيد كسانى را كه «واقعا پايبند دين هستند» ملاحظه كنيد و سطح بهداشت روانى آنها را ارزيابى نماييد.

________________________________________
1 . سوره يونس، آيه 12.
2 . سوره رعد، آيه 28.
3 . سوره نساء، آيه 64 .
4 . معجم الطبرانى، ج 9، ص 31.
مجلات >حديث زندگى>شماره 20

نوشتن دیدگاه