رابطه خانوادگي2

(زمان خواندن: 5 - 9 دقیقه)

2ـ رابطه پدر و مادر با فرزندان
برقراري ارتباط عاطفي و دوستانه ميان زن و شوهر در برخورد درست پدر و مادر با فرزندانشان اثر دارد و به تكامل روحي و رواني فرزندان مي‌انجامد. دين مقدس اسلام با بيان حقوق فرزند يادآور مي‌شود كه رعايت اين حقوق در بهبود روابط پدر و مادر با فرزندان، نقش برجسته‌اي خواهد داشت.

1-2ـ فراخواني فرزندان به كارهاي شايسته

والدين از مهم‌ترين الگوهايي هستند كه مورد توجه و تقليد فرزندان قرار مي‌گيرند و تمام حركات و سكنات والدين سرمشقي است براي كودكان و نوجوانان. پس شايسته است آنان با دقت در گفتار و رفتار خود، فرزندان را به كارهاي شايسته فراخوانند. امام صادق(عليه ‌السلام) مي‌فرمايد: مردم را با كردار خود بخوانيد نه با زبان خويش.

پدر و مادر بايد بكوشند با دست يافتن به وحدت نظري و عملي، به آنچه مي‌گويند، ايمان داشته باشند و بدان عمل كنند. بدين ترتيب درس بزرگي به فرزندان خويش خواهند آموخت.

2-2ـ برقراري ارتباط عادلانه با فرزندان

تمام فرزندان حق دارند از محبت و احترام پدر و مادر خود برخوردار شوند. تخلف از اين قانون الهي، مسئوليت سنگيني براي والدين ايجاد مي‌كند و موجب دشمني ميان فرزندان خواهد شد.[39] پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايند: در ميان فرزندان خود به عدالت رفتار كنيد، همان گونه كه دوست داريد در محبت و لطف يا عدالت با شما رفتار كنند.[40]

3-2‌ـ وفاي به عهد

پدر و مادر بايد به وعده‌هايي كه به فرزندان‌شان مي‌دهند، عمل كنند و از دادن وعده‌هايي كه ناممكن است يا به صلاح فرزندان‌شان نيست، بپرهيزند. پدر و مادر در وفاي به عهد بايد به گونه‌اي رفتار كنند كه فرزندان حتي احتمال پيمان شكني و سرپيچي از وعده ندهند. پيامبر گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله) درباره وفاي به عهد مي‌فرمايند:

بچه هاي تان را دوست بداريد و آنان را نوازش كنيد و هرگاه به آنان چيزي وعده داديد، به وعده خود عمل كنيد.[41]

4-2ـ توجه به تفاوت‌هاي فردي

در اين دنياي پهناور هيچ انساني يافت نمي‌شود كه كاملا شبيه انسان ديگري باشد. خداوند درباره آفرينش ميان آدميان فرموده است: وَقَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا ؛ به يقين، شما را گوناگون آفريده است.[42]

والدين بايد بدانند همان گونه كه فرزندان‌شان از نظر شكل و ظاهر با كودكان ديگر متفاوتند، از لحاظ هوش، حافظه، مهارت‌ها و شخصيت‌، استعدادهاي تحصيلي و غيره نيز با هم متفاوت هستند. بنابراين، بايد به ميزان توانايي‌شان، از آن‌ها انتظار داشت. هم‌خواني انتظارات و امكانات ايجاب مي‌كند كه سه امر در راستاي يكديگر مورد توجه والدين قرار گيرد:

الف) درك عميق و روشن از توانايي‌هاي فرزندان در زمينه‌هاي گوناگون.

ب) استنباط و روشن‌بيني والدين نسبت به تمايلات و علايق آن‌ها.

ج) تنظيم و تفويض مسؤوليت‌ها به آنان بر مبناي توجه به تمايلات و توانايي‌هاي فرزندان.[43]

5-2ـ آزادي كافي همراه با نظارت

پدر و مادر ضمن اعطاي آزادي به فرزندان بايد مراقب رفتار، گفتار و ابتكارات فرزندان خود باشند. اعطاي آزادي بيان، فرزندان را براي اجتماع بهتر آماده مي‌كند و موجب مي‌شود ابتكارات، خلاقيت‌ها و لياقت‌هاي خود را بروز دهند.[44] شايسته است پدر و مادر هم زمان با دادن آزادي به فرزندان، بر همه جنبه‌هاي رفتاري آنان، نظارت داشته باشند. هم‌چنين مي‌توانند با اولياي مدرسه فرزند خود ارتباط برقرار سازند و فرزندان خويش را به شركت در برنامه‌هاي فوق برنامه مانند: اردوها، مراسم‌ها و... تشويق كنند. بدين ترتيب، حس اعتماد به نفس در آنان تقويت مي‌شود و به شكوفايي استعدادها مي‌انجامد.

احساس كفايت در زندگي پيچيده حاضر بيش از هر زمان ديگر ضرورت مي‌يابد به ويژه زماني كه فرد با مستقل شدن از خانواده، خود را در برابر همه مشكلات يكه و تنها مي‌بيند. سالم‌سازي روابط درون خانواده و پرهيز از برخوردهاي موهن و تحقيرآميز، اولين گام در جهت تأمين احساس كفايت است.[45]

6-2ـ احترام به رفتار و گفتار فرزندان

هنگامي كه به نظر فرزندان توجه شود و آنان اجازه يابند عقيده خويش را آزادانه مطرح كنند، وابستگي و پيوند آنان با خانواده بيشتر خواهد شد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: به فرزندان خود احترام بگذاريد و در ادب و پرورش آنان كوشا باشيد.[46]

يكي از دستورهاي اخلاقي اسلام اين است كه هرگاه كسي با شما سخن مي‌گويد، كاملا به او گوش فرا دهيد. هم‌چنين بايد به گوينده بنگريد و با دقت به سخنانش توجه كنيد؛ زيرا توجه كامل به طرف مقابل در خودسازي افراد نيز نقش دارد. شايد اين داستان را شنيده‌ايد كه پيامبر(صلي الله عليه و آله) از مسجد به مقصد خانه حركت مي‌كرد. عدي بن حاتم كه هنوز مسلمان نشده بود، ديد پيرزني در بين راه به پيامبر(صلي الله عليه و آله) مي‌رسد و درد دل مي‌كند. پيامبر نيز گوش فرا مي‌دهد و جواب مي‌فرمايد. عدي بن حاتم مي‌گويد: من اين صحنه را كه ديدم، فهميدم حساب پيامبر از امرا و فرماندهان جدا است و متعلق به مردم و از آن مردم است. وي با ديدن همين صحنه ايمان آورد.[47]

7-2ـ مشورت با فرزندان و برخورد منطقي با خواسته‌هاي غير منطقي

هنگامي كه فرزند نوجوان يا جوان خانواده، طرف مشورت پدر و مادر قرار مي‌گيرد، احساس بزرگي و عظمت و استقلال به او دست مي‌دهد. وي مي‌انديشد اكنون كه مورد اعتماد خانواده قرار گرفته است، بايد چنان رفتار كند كه اين حس اعتماد از دست نرود. همين مسأله خود، عامل مهمي در كنترل رفتار فرزندان به شمار مي‌رود. والدين خود محور و مستبدي كه فرزندان را به حساب نمي‌آورند و در دوره وزارت (هفت سال سوم) قدرت، خلاقيت، تفكر، تعاون، هم آهنگي و مسؤوليت فرزندان خود را با مشورت و پرورش نمي‌دهند، بزرگ‌ترين لطمه را به آنان مي‌زنند.[48] در اهميت مشورت همين بس كه پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله) به مشورت فراخوانده شده، در حالي كه خود، داناترين انسان جهان است. خداوند به آن حضرت مي‌فرمايد: وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ...؛ اي پيامبر! با مردم در امور گوناگون، مشورت داشته باش و چون تصميم گرفتي بر خدا توكل كن.[49]

والدين در حالي كه از طريق مشورت، فرزندان را محترم مي‌شمارند، نبايد آن را خودرو و خيره سر بار بياورند... فرزندان در دوره وزارت بايد احساس كنند كه فردي رها شده نيستند. و بايد اصولي را در خانواده محترم بشمارند... نوجوان اغلب تحت تأثير تمايلات و خواسته‌هاي خويش است و بدون آينده نگري مي‌خواهد به اين تمايلات برسد. او در اين راه اصرار مي‌ورزد و ميل دارد كه حرف خود را به كرسي بنشاند. پس والدين بايد با منطق قوي در برابر خواسته‌هاي غير منطقي فرزندان قاطعيت نشان دهند و فرزندان را در جاي خود به انعطاف وادار كنند.[50]

8-2‌ـ هماهنگي در امر پرورش

پدر و مادر بايد بدانند اختلاف نظرها و درگيري‌هاي پي در پي آنان با يكديگر براي نوجوانان، پي آمدهاي زيان باري دارد. اگر كشمكش‌هاي خانوادگي به فرجامي خوش نرسد، روند پرورش فرزندان دچار نارسايي خواهد شد. در اين صورت، ممكن است مادر بي‌اعتنا به نيازهاي عاطفي فرزند، او را از عاطفه مادرانه خود محروم سازد. هم‌چنين دوري پدر از خانواده و برخورد خشك و بي‌روح با فرزند، چنين فرزندي را بي‌روح و عاطفه، بار خواهد آورد.

خانواده‌اي متعادل است كه رابطه زن و شوهر در آن، عاطفي، دو جانبه و متعهدانه باشد. در اين حالت، هرگاه يكي از آنان، رفتاري را از فرزندشان بخواهد، ديگري نيز از آن پشتيباني خواهد كرد. بدين ترتيب، فرزند درمي‌يابد كه اين رفتار را بايد انجام بدهد؛ زيرا پدر و مادر از او خواسته‌اند و به يقين، به سود اوست. با اين حال، اگر ميان پدر و مادر هماهنگي نباشد، افزون بر اين كه فرزند به تضاد رفتاري دچار مي‌شود، از اختلاف پدر و مادر براي خنثي كردن سخنان يكي از آن دو، سود مي‌جويد. بدين گونه پرورش، يكي از عناصر اصلي خود، يعني هماهنگي در رفتار را از دست مي‌دهد و به شكست مي‌انجامد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) درباره همين مطلب به علي(عليه‌السلام) فرمود: يا علي! لعنت خدا بر پدر و مادري باد كه زمينه‌هاي عاق شدن فرزندشان را فراهم كنند.[51]

ايشان در حديث ديگري درباره پدر و مادري كه وظيفه خود را به درستي انجام مي‌دهند، چنين مي‌فرمايد: رحمت خداوند بر پدر و مادري باد كه فرزند خود را در انجام كار نيك نسبت به پدر و مادرشان ، ياري مي‌رسانند.[52]

9-2ـ شناخت كامل دوره‌هاي رشد فرزندان

پدر و مادر بايد از دوره‌هاي رشد فرزندان خود آگاهي كامل داشته باشند. آنان بايد بدانند كه فرزندان‌شان در هر دوره‌اي از رشد، با چه مشكلاتي رو‌‌به‌رو مي‌شوند و نيازهاي‌شان در آن دوره چيست. در اين زمينه، شايسته است با كارشناسان امر رشد و پرورش، راي زني كنند و آگاهي‌هاي لازم را به دست آورند.

پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) با توجه به اهميت دوران رشد در شكل گيري شخصيت فرزندان مي‌فرمايد: فرزند تا هفت سالي سرور است، هفت سال دوم، خدمت‌گزار و هفت سال سوم، وزير خانواده است.[53]

[39] - مسايل ازدواج و حقوق خانواده، علي اكبر بابازاده: ص 98.

[40] - بحارالانوار: ج 104، ص 92.

[41] - فروع كافي: ج 6، ص 49.

[42] - سوره نوح، آيه 14.

[43] - خانواده متعادل: ص 160.

[44] - نحوه رفتار والدين با فرزندان: ص 72.

[45] - خانواده متعادل: ص 172.

[46] - بحارالانوار: ج 104، ص 95.

[47] - گفتارهاي تربيتي: ص 154.

[48] - نحوه رفتار والدين با فرزندان: ص 76.

[49] - سوره آل عمران، ص 159.

[50] - نحوه رفتار والدين با فرزندان: ص 93 و 94.