3ـ رابطه فرزندان با پدر و مادر
همان گونه كه پدر و مادر نسبت به فرزندان، وظيفه‌اي دارند، فرزندان نيز در برابر پدر و مادر، وظيفه‌هايي دارند. پدر و مادر، دو وجود پرارزش هستند كه همه اديان الهي و غير الهي به پاسداشت مقام آنان، سفارش كرده‌اند. خدمت به پدر و مادر، بزرگ‌ترين خدمتي است كه فردي مي‌تواند درباره فردي انجام دهد و هستي انسان در قسمتي از مراحل زندگي در گرو جان فشاني‌هاي اين دو مربي است.
از اين جهت به حكم وجدان بايد به آن‌ها مهر ورزيد و احترام آنان را در تمام مراحل زندگي نگاه داشت[54]. قرآن و پيشوايان دين هماره بر اهميت ارزش پدر و مادر، پافشاري كرده‌اند. چنان كه قرآن مي‌فرمايد: وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا ؛ آدمي را سفارش كرديم كه به پدر و مادرش نيكي ورزد.[55]
يا اين كه در قرآن آمده است: وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ؛خدا را بپرستيد و چيزي را شريك او مسازيد و به پدر و مادر خود نيكي كنيد.[56]
در اين گفتار مي‌كوشيم با استناد به اين دو منبع لايزال (قرآن و سنت)، چگونگي رابطه فرزندان را با پدر و مادر بررسي كنيم:
1-3ـ پيروي از پدر و مادر
امام علي(عليه‌السلام) مي‌فرمايند: حق پدر بر فرزند اين است كه از او فرمان ببرد مگر در مواردي كه گناه باشد.
بنابراين، اگر در انجام مستحبات و مكروهات و مباحات، مخالفت با آنان لازم بيايد به گونه‌اي كه به ناراحتي ايشان بيانجامد و خاطر آنان آزرده گردد، مخالفت كردن با ايشان، حرام و گناه كبيره محسوب مي‌شود.[57]
2-3ـ كوشش در خشنودي پدر و مادر
پيامبر گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: خشنودي پدر و مادر (از فرزندان) مايه خشنودي خداوند است و خشم خداوند در خشم پدر و مادر است.[58]
مردي خدمت رسول محترم اسلام شرفياب شد و عرض كرد: يا رسول الله! من جواني هستم با نشاط و آماده فعاليت و خدمت. دوست دارم در جبهه جنگ شركت كنم، ولي مادرم مخالفت مي‌ورزد. رسول خدا فرمود: برو نزد مادرت باش. سوگند به آن خدايي كه مرا به پيامبري برانگيخت، اگر يك شب در خدمت مادرت باشي و او به ديدار تو دل‌خوش باشد، ثواب آن از يك سال جهاد بيش‌تر است.[59]
3-3ـ خوش‌رفتاري با پدر و مادر
پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد: آنان را با نام صدا نزنيد. پيشاپيش آنان راه نرويد. پيش‌تر از آنان ننشينيد و كاري نكنيد كه مردم به آنان ناسزا بگويند.[60]
فرزندان بايد با ديد عظمت به پدر و مادر خود بنگرند و در تمام مراحل زندگي نبايد كاري كنند كه شخصيت آنان تحقير شود. در نشست و برخاست، راه رفتن، صدا كردن و بالاخره در تمام شؤون زندگي بايد احترام والدين را مراعات كنند... و با ديگران چنان رفتار كنند كه همگان روش تربيتي و اخلاقي پدر و مادر را تحسين كنند و از هرگونه داوري ناپسند و ناسزاگويي درباره آنان خودداري ورزند.
4-3ـ خودداري از رفتار كينه توزانه
ممكن است پدر و مادر در اثر ناآگاهي يا شعله‌ور شدن خشم و غضب نسبت به فرزند خود جفا كنند و راه ناصحيح و ستم‌گري را در پيش بگيرند و دل‌هاي حساس فرزندان را آزرده سازند، ولي فرزندان بايد با خويشتن داري، ادب و انسانيت را از دست ندهند.[61] چنان كه امام صادق(عليه‌السلام) مي‌فرمايد: هر كس با بغض و كينه به چهره پدر و مادر بنگرد، حتي اگر آنان بر او ستم كرده باشند، خداوند هيچ نمازي را از وي نمي‌پذيرد.[62]
5-3ـ سپاسگذاري از پدر و مادر
خداوند در قرآن مي‌فرمايد: أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ ؛براي من و پدر و مادر خود سپاسگذاري كن.[63]
در اين مسأله كه هر شخص در مقابل خدمت و محبت ديگري بايد عكس‌العمل مثبت نشان دهد، جاي گفت‌وگو نيست؛ زيرا اين عمل از عواطف هر انسان سرچشمه مي‌گيرد. اين موضوع آنچنان بديهي و عمومي است كه به انسان‌ها اختصاص ندارد. حتي حيوانات و گياهان نيز نوعي بازدهي و تشكر از خود نشان مي‌دهند... پس اگر بازدهي و تشكر از خدمت‌ها و محبت‌ها يك وظيفه انساني و طبيعي است، بايد در برابر پدر و مادر و فداكاري‌هاي آنان كمر همت بست و به عنوان حق‌شناسي از زحمات طاقت‌فرساي والدين، تشكر كرد.[64]
6-3ـ دعاي خير به پدر و مادر
خداوند مي‌فرمايد: وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا ؛و بگو پروردگارا! همان گونه كه آنان مرا در كوچكي پرورش دادند، مورد لطف‌شان قرار ده.[65]
دعاي خير براي پدر و مادر افزون بر داشتن پاداش اخروي، نشانه قدرشناسي از آنان است و بر ديگران نيز اثر خواهد گذاشت. امام صادق(عليه‌السلام) مي‌فرمايند: شخصي كه نسبت به داشتن فرزند بي‌علاقه بود و از داشتن فرزند كراهت داشت، در يكي از سال‌ها در ايام حج در (وقوف عرفه) ديد كه جواني همراه گريه و زاري، والدين خود را دعا مي‌كند. اين عمل آنچنان در وي مؤثر شد كه به داشتن فرزند علاقه‌مند گرديد.[66]
7-3ـ محبت با يك نگاه
محبت ورزيدن به پدر و مادر، شيوه‌هاي گوناگوني دارد كه زيباترين و كم‌هزينه‌ترين آن، نگاه خالصانه و بدون نفرت به پدر و مادر است. پاداش اين كار با يك حج پذيرفته شده، برابري مي‌كند. پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) مي‌فرمايد:هر فرزند صالحي كه با محبت ويژه‌اي به چهره پدر و مادرش بنگرد، خداوند به پاس هر نگاهش، پاداش يك حج پذيرفته شده را به او مرحمت مي‌كند.[67]
[54] - صله رحم و اخلاق در خانواده: ص 75.
[55] - سوره عنكبوت، آيه 8.
[56] - سوره نساء، آيه 36.
[57] - صله رحم و اخلاق در خانواده: ص 82.
[58] - بحارالانوار: ج 74، ص 180.
[59] - اصول كافي: ج 3، ص 233.
[60] - بحارالانوار: ج 74، ص 45.
[61] - مسايل ازدواج و حقوق خانواده: ص 18.
[62] - بحارالانوار: ج 74، ص 61.
[63] - سوره لقمان، آيه 13.
[64] - مسايل ازدواج و حقوق خانواده: ص 17 و 18 و 25.
[65] - سوره اسراء، آيه 24.
[66] - فروع كافي: ج 6، ص 5.
[67] - بحارالانوار: ج 74، ص 180.
