حسين على پور
با توجه به رواياتى كه ولادت حضرت مهدى(عليه السلام) را مانند ولادت موسى(عليه السلام) در خفا دانسته، مى توان گفت كه آغاز غيبت صغرى همزمان با ولادت آن حضرت در نيمه شعبان سال 255 هـ .ق بوده است. اين غيبت كوتاه مدّت، در نيمه شعبان سال 329 هـ .ق با وفات على بن محمّد سمرى(رحمه الله) ـ نايب چهارم حضرت ـ پايان پذيرفت.
البته بعضى از علما و دانشمندان شيعه آغاز غيبت صغرى را همزمان با شهادت امام حسن عسكرى(عليه السلام) به سال 260 هـ .ق دانسته اند.
بنابر اين، غيبت اوّل را اگر همزمان با تولّد حضرت دانستيم، مدّت آن 74 سال و اگر آغاز آن را از زمان شهادت امام حسن عسكرى(عليه السلام)بدانيم، مدّت آن 69 سال خواهد بود. اين مقدار نسبت به غيبت دوم حضرت كه هنوز ادامه دارد، بسيار كوتاه است.
نكته دوّم: از جمله «الغيبة الاُولى لا يعلم بمكانه فيها إلاّ خاصّة شيعته» استفاده مى شود كه غيبت صغرى نه تنها از جهت زمان محدود بود، بلكه از نظر شعاع و گستردگى نيز محدوديت داشته است. زيرا به دليل اين روايت، در غيبت صغرى فقط شيعيان خاص مانند نُوّاب خاصّ و بعضى از وكلاى آن حضرت، مكان و محل ايشان را مى دانستند و با وى در ارتباط بودند.
همچنين افرادى در زمان حيات و زندگانى امام حسن عسكرى(عليه السلام)كه آغاز غيبت صغرى بود، به محضر حضرت مى رسيدند، مانند نُوّاب خاص، و احياناً افراد ديگرى بعد از امام حسن عسكرى(عليه السلام) نيز با حضرت در ارتباط بودند و گاهى به فيض درك حضورش نايل مى شدند كه اين موضوع با مراجعه به تاريخ غيبت صغرى روشن مى شود.
البتّه تشرّف به حضور امام زمان(عليه السلام) در زمان حيات و زندگى امام حسن عسكرى(عليه السلام) بيشتر بود. زيرا آن حضرت عنايت داشتند كه با تدبيرهاى ويژه اى ـ كه مزاحتمى از طرف حكومت براى ايشان فراهم نشود ـ فرزند عزيزشان را به خواصّ اصحاب و شيعيان خود نشان دهند و بر امامت وى بعد از خود تأكيد نمايند، تا در آينده شيعيان نسبت به شناخت امام در حيرت و سرگردانى نمانند.
لذا امام حسن عسكرى(عليه السلام) به هنگام لزوم، در مواردى، به افراد متعدّدى حضرت مهدى(عليه السلام) را نشان مى دادند و بر امامت وى تأكيد مى كردند. زيرا حضرت مى دانستند كه اگر ولادت آن حضرت به طور كلى در خفا بماند، موجب حيرت و سرگردانى شيعيان خواهد شد.
از سوى ديگر شيعيان نيز در شرايطى بودند كه با مشاهده آثار و علايم وقوع غيبت در آينده نزديك، نسبت به شناسايى امام دوازدهم(عليه السلام)حساس شده بودند و پيوسته از امام عسكرى(عليه السلام) در مورد وى پرسش مى كردند. اين امر نيز سبب مى شد كه حضرت، بيشتر در شناساندن فرزندشان به عنوان آخرين وصىّ و جانشين معصوم پيامبر اهتمام بورزد. در اين مورد شواهد تاريخى فراوان وجود دارد كه نمونه اى از آن را ذكر مى كنيم:
مرحوم صدوق با سند صحيح از احمد بن اسحاق نقل مى كند كه گفت: «خدمت حضرت امام عسكرى(عليه السلام)شرفياب شدم و خواستم درباره امام بعد از وى پرسش كنم. آن حضرت قبل از آن كه من سؤال كنم فرمود:
«احمد بن اسحاق! خداوند از هنگام خلقت آدم تاكنون زمين را ازحجّت خالى نگذاشته و تا قيامت نيز زمين را از كسى كه به وسيله او بلاها را از اهل زمين دفع كند وباران رحمتش رافروفرستد وبركات زمين را بروياند، خالى نخواهدگذاشت.
عرض كردم: يابن رسول اللّه! امام و خليفه بعد از شما كيست؟
حضرت از جاى برخاستند و با سرعت وارد اطاق شدند. وقتى بيرون آمدند، كودك سه ساله اى مانند ماه شب چهارده، بر دوش وى بود. آن گاه فرمود: اى احمد بن اسحاق! اگر تو نزد خدا و حجت هاى وى گرامى نبودى، فرزندم را به تو نشان نمى دادم. او همنام و هم كنيه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)است و همان كسى است كه زمين را از قسط و عدالت پر كند، همان طورى كه از جور و ستم پر شده باشد. اى احمد بن اسحاق! مَثَل او در اُمّت اسلام، مثل حضرت خضر(عليه السلام)و ذى القرنين است. به خدا سوگند او را غيبتى است كه در آن، كسى بر اعتقاد به امامت او نخواهد ماند مگر فردى كه خدا او را ثابت نگه دارد و او را به دعا نمودن براى تعجيل ظهور امام عصر(عليه السلام) توفيق دهد.
عرض كردم: اى آقاى من! آيا معجزه و علامتى هست كه قلب من به واسطه آن مطمئن گردد؟.
فنطق الغلام(عليه السلام) بلسان عربيّ فصيح فقال: أنا بقيّة اللّه في أرضه والمنتقم من أعدائه، ولاتطلب أثراً بعد عين يا أحمد بن اسحاق; در اين هنگام آن فرزند خردسال به زبان عربى فصيح فرمود: «من ذخيره خدا در روى زمين و انتقام گيرنده از دشمنان او هستم. اى احمد بن اسحاق! بعد از آن كه خودم را مشاهده كردى، ديگر دنبال علامت و نشانه من مگرد».
احمد بن اسحاق گويد: خوشحال و مسرور، از حضور حضرت امام حسن عسكرى و حضرت مهدى(عليهما السلام) بيرون رفتم.
روز بعد به حضور حضرت برگشتم و عرض كردم: يابن رسول اللّه! به سبب احسانى كه ديروز به من كرديد (و امام بعد از خودتان را به من نشان داديد) سُرورم فراوان شد; لكن بفرماييد كه چه سنّتى از خضر و ذى القرنين در آن حضرت است؟
حضرت فرمودند: طولانى شدن غيبت او، اى احمد!
عرض كردم: آيا غيبت او به درازا مى كشد؟
حضرت فرمود: آرى به خدا سوگند! تا جايى كه بسيارى از معتقدان به امامت او به واسطه طولانى شدن غيبتش از اعتقادشان بر گردند، و ثابت نماند مگر كسى كه خدا از او عهد و پيمان گرفته و ايمان به او را در قلبش جا داده و او را مؤيَّد فرموده باشد.
آن گاه امام عسكرى(عليه السلام) فرمودند:
يا أحمد بن إسحاق، هذا أمر من أمر اللّه و سرّ من سرّ اللّه وغيب من غيب اللّه، فخذ ما آتيتك واكتمه وكن من الشاكرين، تكن معنا غداً في علّيين; اى احمد بن اسحاق! غيبت امرى است الهى و سرّى است از اسرار خدا و رازى است از رازهاى خدا. آنچه به تو گفتم، بگير و آن را پوشيده دار و از سپاسگزاران باش، تا فرداى قيامت در درجات عالى با ما باشى»(1).
با توجّه به اين روايت، روشن گرديد كه در ايّام پر بركت زندگانى امام عسكرى(عليه السلام) عدّه اى از خواصّ شيعه شرفياب حضور حضرت بقية اللّه(عليه السلام)شده و امام خويش و حجت خدا بعد از امام عسكرى(عليه السلام) را شناخته بودند.
نكته سوم: از جمله «والاُخرى لا يعلم بمكانه فيها إلاّ خاصّة مواليه» استفاده مى شود كه در دوران غيبت طولانى حضرت مهدى(عليه السلام) نيز مواليان و خدمت كارانى براى حضرت وجود دارند كه جا و مكان وى را مى دانند. با توجّه به اين نكته كه از فرمايش امام صادق(عليه السلام) استفاده كرديم، بحث امكان تشرّف به حضور امام زمان(عليه السلام)در غيبت كبرى را ادامه مى دهيم. در دعاى شريف ندبه مى خوانيم:
«هل إليك يابن أحمد سبيل فتلقى؟»(2)
«آيا راهى به سويت اى فرزند احمد هست تا ملاقات شوى؟»
سؤالى كه با خواندن اين جمله، در ذهن مشتاقان حضرت مهدى(عليه السلام)خطور مى كند اين است كه: آيا در عصر غيبت كبرى راهى براى شرفيابى به حضور امام زمان(عليه السلام) هست؟
در جواب پرسش فوق به طور اجمال مى توان گفت: آرى! در زمان غيبت كبرى امكان تشرف به حضور امام زمان(عليه السلام)هست. زيرا افراد زيادى در طول غيبت كبرى به سعادت ديدار حضرت بقية اللّه الأعظم(عليه السلام) دست يافته اند(3). امّا براى اين كه پرسش فوق را به صورت مفصّل جواب دهيم، لازم است موضوع سؤال را از دو جهت بحث نماييم:
1. از جهت امكان عقلى.
2. از جهت دليل نقلى.
---------------------------------------
(1) كمال الدين، ص 385، ح 1.
(2) مفاتيح الجنان، دعاى ندبه.
(3) براى اطلاع بيشتر در اين زمينه به كتاب هايى مانند: نجم الثاقب، العبقرى الحسان، جنة المأوى و بغية الطالب فيمن رأى الإمام الغائب مراجعه شود.
-----------------------------------------------
www.m-mahdi.com
