قضاوت در اسلام بسيار ساده است و هيچگونه تشريفاتى ندارد، مثلا حضرت امير مؤمنان على(ع) در مركز دولت گسترده خود كه شهر كوفه بود تنها يك قاضى داشت، با اينكه عدهاى جمعيت شهر كوفه را در آن زمان چهار ميليون نفر نوشتهاند، و علتش اين است كه اسلام با آزاديهاى گستردهاى كه به مردم داده 90?
جرايم امروز دنيا را جرم نمىداند، و مردم را گرفتار دادگاه نمىكند، مثلا اگر نگاهى به دادگاهها كنيد خواهيد يافت كه اكثر باصطلاح مجرمين عبارتند از: كسى كه جنسى وارد كرده يا اينكه بطور غير قانونى وارد شده يا اينكه بدون گذرنامه خواسته خارج شود و يا اينكه بدون مجوز قانونى خانه خريده و يا اينكه بدون اجازه جنسى را خريد و فروش كرده، يا بدون مجوز دست به كار و كاسبى زده، يا پروانه ساختمان نداشته و در اراضى خارج از محدوده خانه ساخته و بطور غير قانونى كشاورزى كرده، و بالاخره صدها موردى كه اسلام مردم را در تمام آنها آزاد گذاشته و قوانين ضد اسلام آنها را محدود ساخته است مخالفين آن قوانين را، بعنوان مجرم به دادگاه معرفى مىكنند.
بله موارد بسيار اندكى از مشكلات فردى و اجتماعى وجود دارد، كه دادگاه اسلامى با كمال سادگى آنها را حل و فصل مىكند، و لذا ممكن است در يك شهر يك يا چند ميليونى تنها يك قاضى به كارها رسيدگى كند.
يكى ديگر از بدعتهاى غرب تشكيل دادگاههاى متفاوت است مثل دادگاه جزاء، محكمه صلح، دادگاه ارتش، دادگاه ويژه فلان چيز و نظاير اينها، اما در اسلام چون تساوى حقوق همگان در برابر قانون در نظر گرفته شده تنها يك دادگاه و يك حاكم است كه به تمام امور فوق رسيدگى مىكند، بله طبق پارهاى از روايات دادگاه تميز و استيناف نيز در نظام قضائى اسلام وجود دارد.
مثل روايت زير :
سعد بن عباس نقل مىكند كه: رسول خدا(ص) روزى از منزل عائشه خارج شد و مرد عربى را سوار بر يك شتر ملاقات كرد، مرد عرب عرضه داشت: اى محمد آيا اين شتر را خريدارى مىكنى؟ پيامبر فرمودند: آرى، آن را بچند مىفروشى؟
مرد عرب گفت: يكصد درهم، پيامبر فرمودند: ارزش شتر تو بيش از اين است، و بالاخره شتر را به مبلغ چهارصد درهم خريدارى نمود، اما هنگامى كه پيامبر پول را به آن مرد عرب تحويل داد، آن مرد گفت: شتر شتر من و پول هم پول من است و اگر محمد ادعائى دارد، بايستى شاهد داشته باشد.
پيامبر اكرم فرمودند: آيا راضى به قضاوت پيرمردى كه به نزديك ما مىآيد، هستى؟ گفت: آرى، وقتى پير مرد نزديك شد پيامبر (ص) عرض حال كردند: من شتر را خريدهام و حال شتر از آن من و پولها از آن عرب است، اما مرد عرب انكار كرده و شاهد خواست، به همين جهت داور برحسب ظاهر حق را به مرد عرب داد، پيامبر در اين راى استيناف خواسته و مرد عرب را نگاه داشتند، تا اينكه مرد ديگرى پيدا شد، پيامبر فرمودند آيا به قضاوت اين شخص كه نزديك ميشود راضى هستى؟ گفت: آرى، وقتى نزديك شد پيامبر اسلام شكايت كردند و مرد عرب منكر شد، و داور دوم نيز مثل داور اول راى داد، پيامبر اسلام مجددا استيناف خواسته و مرد عرب را نگاه داشت و به او فرمود: بنشين تا شخصى بيايد و به حق قضاوت كند، دراين ميان حضرت على(ع) نزديك شد، پيامبر فرمودند: آيا قضاوت اين جوان را مىپذيرى؟ گفت آرى، امام كه نزديك شد و طرفين عرض حال كردند، حق را به پيامبر اكرم داد و به آن عرب فرمود: پيامبرى كه در تمام گفتههايش از سوى خداوند راست گفته چگونه براى يك شتر دروغ مىگويد از اين روايت جواز تجديد نظر و استيناف رأى دادگاه بدست مىآيد.
بهرحال رعايت عدالت از سوى قاضى بسيار سفارش شده، و حتى اسلام دستور مىدهد كه قاضى بايستى طرفين نزاع را احترام كند و صداى خود را بلندتر از آنان نكند.
در تاريخ حضرت امير مؤمنان على(ع) آمده: امام روزى يكى از قضات خود بنام (ابوالاسود الدؤلى) را از منصب خود معزول داشت، اين شخص به خدمت امام شرفياب شده و عرضه داشت: يا اميرالمؤمنين، چرا مرا معزول داشتيد در حالى كه من نه جنايت و نه خيانتى مرتكب شدهام؟! امام فرمودند: چون شنيدهام كه صدايت را بلندتر از صداى طرفين نزاع قرار مىدهى.
-------------------------------------------
نويسنده : سيد محمد شيرازي