توحيد 4 - صفات فعليه

(زمان خواندن: 4 - 8 دقیقه)

صفات فعليه عبارتست از مفاهيمي كه از مقايسه ذات الهي با مخلوقاتش با در نظر گرفتن نسبت اضافه و رابطه خاصي انتزاع مي شود و آفريننده و آفريده، طرفين اضافه را تشكيل مي دهند مانند خود مفهوم آفريدن كه از ملاحظه وابستگي وجود مخلوقات به خداي متعال، انتزاع مي شود و اگراين رابطه در نظر گرفته نشود چنين مفهومي به دست نمي آيد.

 اضافات و روابطي كه بين خدا و خلق، در نظر گرفته مي شود حد و حصري ندارد ولي از يك نظر مي توان آنها را به دو دسته كلي ، تقسيم كرد: يك دسته اضافاتي كه مستقيماً بين خدا و مخلوقاتي در نظر گرفته مي شود مانند ايجاد و خلق و ابداع و مانند آنها، و يك دسته اضافاتي كه بعد از لحاظ اضافات و روابط ديگري منظور مي گردد مانند رزق، زيرا بايدنخست رابطه موجود روزي خوار را با چيزي كه از آن ارتزاق مي كند در نظر گرفت، آنگاه تأمين آن را از طرف خداي متعال، مورد توجه قرار داد تا مفهوم رازق و رزاق به دست آيد. و حتي ممكن است گاهي قبل از انتزاع صفت فعلي براي خداي متعال چندين نوع رابطه و اضافه، بين مخلوقات، لحاظ گردد و سرانجام، رابطه آنها با خداي متعال در نظر گرفته شود يا اضافه اي مترتب بر چند اضافه قبلي بين خدا و خلق شود مانند مغفرت كه مترتب بر ربوبيت تشريعي الهي و تعيين احكام الهي تكليفي از طرف خداي متعال و عصيان آنها از طرف بنده مي باشد.

حاصل آنكه: براي به دست آوردن صفات فعليه، بايد مقايسه اي بين خداي متعال و مخلوقات انجام گيرد و نوعي رابطه و اضافه بين آفريننده و آفريدگان منظور شود تا مفهومي متضايف و قائم به طرفين به دست آيد و از اين روي، ذات مقدس الهي، خود به خود و بدون لحاظ اين اضافات و نسبت ها، مصداق صفات فعليه نخواهد بود. و همين است فرق اساسي بين صفات ذاتيه و فعليه.

البته همانگونه كه قبلا اشاره شد ممكن است صفات فعليه را به لحاظ مبادي آنها در نظر گرفت و در اين صورت، بازگشت به صفات ذاتيه مي كند چنانچه اگر خالق يا خلاق به معناي كسي كه مي تواند بيافريند در نظر گرفته شود به صفت قدير باز مي گردد يا صفت سميع و بصير اگر به معناي عالم به مسموعات و مبصرات باشد بازگشت به عليم مي كند.

از سوي ديگر ممكن است بعضي از مفاهيمي كه از صفات ذاتيه شمرده مي شود به معناي اضافي و فعلي در نظر گرفته شود و در اين صورت از صفات فعليه، محسوب مي گردد چنانكه مفهوم علم در موارد متعددي در قرآن كريم به صورت صفت فعلي به كار رفته است.

نكته مهمي را كه بايد در اينجا خاطر نشان كنيم اين است: هنگامي كه رابطه اي بين خداي متعال و موجودات مادي در نظر گرفته مي شود و بر اساس آن، صفت فعلي خاصي براي خداي متعال، انتزاع مي گردد صفت مزبور به لحاظ تعلق به موجودات مادي كه يك طرف اضافه را تشكيل مي دهند مقيد به قيود زماني و مكاني مي گردد هر چند به لحاظ  تعلق به خداي متعال كه طرف ديگر اضافه مي باشد منزه از چنين قيود و حدودي خواهد بود.

مثلاً روزي دادن به يك روزي خوار، در ظرف زماني و مكاني خاصي انجام مي گيرد، اما اين قيود، در حقيقت، مربوط به موجود روزي خوار است نه روزي دهنده و ذات مقدس الهي از هرگونه نسبت زماني و مكاني منزه است.

اين نكته اي است در خور دقت فراوان، و كليدي است براي حل بسياري از مشكلات در زمينه شناخت صفات و افعال الهي كه مورد اختلاف شديدي بين اهل بحث و نظر، واقع شده است.

 

خالقيت

بعد از اثبات واجب الوجود به عنوان نخستين علت براي پيدايش موجود ممكن الوجود و در نظر گرفتن اينكه همگي آنها در هستي خودشان نيازمند به او هستند صفت خالقيت براي واجب الوجود و مخلوقيت براي ممكنات انتزاع مي شود. مفهوم خالق كه بر اساس اين رابطه وجودي به دست مي آيد مساوي با علت هستي بخش و موجد (=ايجاد كننده) مي باشد و همه موجودات ممكن و نيازمند، طرف اضافه آن بوده، متصف به مخلوقيت مي گردند.

ولي گاهي واژه خلق به معناي محدودتري در نظر گرفته مي شود و تنها موجوداتي كه از ماده قبلي بوجود آمده اند طرف اضافه آن قرار مي گيرد و در مقابل آن مفهوم ابداع در مورد موجوداتي كه مسبوق به ماده قبلي نيستند (مانند مجردات و ماده نخستين) به كار مي رود. و بدين ترتيب، ايجاد به دو قسم خلق و ابداع ، تقسيم مي گردد.

به هر حال، خلق كردن خدا مانند تصرفات انسان در اشياء و ساختن مصنوعات نيست كه نيازي به حركت و به كار گرفتن اندام هاي بدن داشته باشد و حركت به عنوان فعل و پديده حاصل از آن به عنوان نتيجه فعل تلقي شود و چنان نيست كه آفريدن  چيزي و آفريدهچيز ديگري باشد زيرا علاوه بر اينكه خداي متعال از حركت و خواص موجودات جسماني، منزه است اگر افريدن خدا مصداق عيني زائد بر ذات آفريده مي داشت موجودي ممكن الوجود و مخلوقي از مخلوقات خدا به شمار مي رفت و سخن درباره آفريدن آن، تكرار مي شد . بلكه همانگونه كه در تعريف صفات فعليه گفته شد اينگونه صفات، مفاهيمي هستند كه از صفات و نسبتهايي بين خدا وخلق، انتزاع مي شوند و قوام اضافه و نسبت به لحاظ عقل است.

 

ربوبيت

از جمله روابطي كه بين خدا و خلق، لحاظ مي شود آن است كه مخلوقات نه تنها در اصل وجود و پيدايشان نيازمند به خدا هستند بلكه همه شئون وجودي انها وابسته به خداي متعال است و هيچ گونه استقلالي ندارند و به هر نحوي كه بخواهد در آنها تصرف مي كند و امورشان را تدبير مي نمايد.

هنگامي كه اين رابطه را به صورت كلي در نظر بگيريم مفهوم ربوبيت، انتزاع مي شود كه لازمه آن تدابير امور است و مصاديق فراواني، مانند حفظ ونگهداري كردن، حيات بخشيدن و ميراندن، روزي دادن، به رشدو كمال رساندن، راهنمايي كردن و مورد امر و نهي قرار دادن و ... دارد.

شئون مختلف ربوبيت را مي توان به دو دسته تقسيم كرد: ربوبيت تكويني كه شامل اداره امور همه موجودات و تأمين نيازمندي هاي آنها و در يك كلمه كارگرداني جهان مي شود. و ربوبيت تشريعي كه اختصاص به موجودات ذي شعور و مختار دارد و شامل مسائلي از قبيل فرستادن انبيا و نازل كردن كتب آسماني و تعيين وظايف و تكاليف و جعل احكام و قوانين مي گردد.

حاصل آنكه: ربوبيت مطلقه الهي بدين معني است كه مخلوقات در همه شئون وجودي وابسته به خداي متعال هستند و وابستگي هايي كه به يكديگر دارند سرانجام، به وابستگي همه آنها به آفريننده منتهي مي شود و اوست كه بعضي از آفريدگان را بوسيله بعضي ديگر اداره مي كند و روزي خواران را به وسيله روزي هايي كه مي آفريند روزي مي دهد، و موجودات ذي شعور را با وسايل دروني مانند عقل و ساير قواي ادراكي و با وسايل بيروني (مانند پيامبران و كتب آسماني) هدايت مي كند و براي مكلفين احكام و قوانيني وضع و وظايف و تكاليفي تعيين مي كند.

ربوبيت نيز مانند خالقيت مفهومي است اضافي با اين تفاوت كه در موارد مختلف آن اضافات خاصي بين خود مخلوقات هم در نظر گرفته مي شود چنانكه در مورد رزاقيت گفته شد.

با دقت در مفهوم خالقيت و ربوبيت و اضافي بودن آنها روشن مي شود كه اين دو با يكديگر تلازم دارند و محال است رب جهان غير از خالق آن باشد بلكه همان كسي كه مخلوقات را با ويژگيهاي خاص و وابستگي به يكديگر مي آفريند آنها را نگهداري و اداره هم مي كند. و در حقيقت، مفهوم ربوبيت و تدبير، از كيفيت آفرينش مخلوقات و همبستگي آنها انتزاع مي شود.

الوهيت

درباره مفهوم اله و الوهيت بحث هاي زيادي ميان صاحب نظران انجام گرفته كه در كتب تفسير قرآن، مضبوط است. معنايي كه به نظر ما رحجان دارد اين است كه اله به معناي پرستيدني يا شايسته عبادت و اطاعت است مانند كتاب به معناي نوشتني و چيزي كه شأنيت نوشتن را دارد.

طبق اين معني، الوهيت صفتي است كه براي انتزاع آن بايداضافه عبادت و اطاعت بندگان را نيز در نظر گرفت. و هر چند گمراهان، معبودهاي باطلي را براي خودشان برگزيده اند اما كسي كه شايستگي عبادت و اطاعت را دارد همان كسي است كه خالق و رب ايشان مي باشد. و اين حد نصاب اعتقادي است كه مي بايست هر كسي درباره خداي متعال داشته باشد يعني علاوه بر اينكه خدا را به عنوان واجب الوجود و آفريدگار و كردگار و صاحب اختيار جهان مي شناسد بايد او را شايسته عبادت واطاعت نيز بداند و به همين جهت، اين مفهوم در شعار اسلام - لا اله الا الله - اخذ شده است.

 آموزش عقايد، آيت الله مصباح يزدي: ص 81-85

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page