حسين ملانوري
مهمترين مناسبت ماه مبارك رمضان، شب قدر است كه هماره مورد توجه مؤمنين بوده و خواهد بود. آنچه در پيش روي داريد بحثي پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علاّمه طباطبايي رحمهالله در تفسير شريف الميزان است كه در دو سوره «قدر» و «دخان» مطرح گرديده است. اميد كه مورد توجه مبلّغان ارجمند واقع شده و راهنماي خوبي براي معرفي اين شب در شبهاي احياء باشد.
شب قدر يعني چه؟
مراد از قدر، تقدير و اندازهگيري است و شب قدر شب اندازهگيري است و خداوند متعال در اين شب حوادث يك سال را تقدير ميكند و زندگي، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و اموري از اين قبيل را در اين شب مقدّر ميگرداند.
شب قدر كدام شب است؟
در قرآن كريم آيهاي كه به صراحت بيان كند شب قدر چه شبي است ديده نميشود. ولي از جمعبندي چند آيه از قرآن كريم ميتوان فهميد كه شب قدر يكي از شبهاي ماه مبارك رمضان است. قرآن كريم از يك سو ميفرمايد: «انّا انزلناه في ليلة مباركة». اين آيه گوياي اين مطلب است كه قرآن يكپارچه در يك شب مبارك نازل شده است و از سوي ديگر ميفرمايد: «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن». و گوياي اين است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر ميفرمايد: «انا انزلناه في ليلة القدر». از مجموع اين آيات استفاده ميشود كه قرآن كريم در يك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اينكه كدام يك از شبهاي ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كريم چيزي بر آن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار ميتوان آن شب را معيّن كرد.
در بعضي از روايات منقول از ائمه اطهار عليهم السلام شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوّم ماه رمضان است و در برخي ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يكم و بيست و سوّم و در روايات ديگري متعيّن در شب بيست و سوّم است. و عدم تعيّن يك شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند.
پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام شب قدر از شبهاي ماه رمضان و يكي از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوّم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت به طور عجيبي با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند ولي معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم ماه رمضان. شب قدر است و در آن شب قرآن نازل شده است.
تكرار شب قدر در هر سال:
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالي كه قرآن در آن نازل شد نيست بلكه با تكرار سالها، آن شب نيز تكرار ميشود. يعني در هر ماه رمضان شب قدري است كه در آن شب امور سال آينده تقدير ميشود. دليل بر اين امر اين است كه:
اوّلاً: نزول قرآن بطور يكپارچه در يكي از شبهاي قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولي تعيين حوادث تمامي قرون گذشته و آينده در آن شب بيمعني است.
ثانيا: كلمه «يُفْرق» در آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم». در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را ميرساند و نيز كلمه «تنزّل» در كريمه «تنزل الملئكه والروح فيها باذن ربّهم من كلّ امر» به دليل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن» چنين برميآيد كه مادامي كه ماه رمضان تكرار ميشود آن شب نيز تكرار ميشود. پس شب قدر منحصر در يك شب نيست بلكه در هر سال در ماه رمضان تكرار ميشود.
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسي از ابوذر روايت شده كه گفت: به رسول خدا(ص) عرض كردم يا رسول اللّه آيا شب قدر شبي است كه در عهد انبياء بوده و امر به آنان نازل ميشده و چون از دنيا ميرفتند نزول امر در آن شب تعطيل ميشده است؟ فرمود: «نه بلكه شب قدر تا قيامت هست».
عظمت شب قدر:
در سوره قدر ميخوانيم: «انّا انزلناه في ليلة القدر * وما ادريك ما ليلة القدر * ليلة القدر خير من الف شهر». خداوند متعال براي بيان عظمت شب قدر با اين كه ممكن بود بفرمايد: «وما ادريك ما هي * هي خير من الف شهر»يعني با اين كه ميتوانست در آيه دوّم و سوّم به جاي كلمه «ليلة القدر» ضمير بياورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت كند. و با آيه «ليلة القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان كرد به اين كه اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است. چه اين كه مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به خدا نزديك و به وسيله عبادت زنده كند. و احياء يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق عليه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اينكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است).
حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهي كه در آن شب قدر نباشد.»