نبردهاى صفين بسيار شگفت انگيز بود. معاويه سپاه بزرگ و كاملى‏تدارك ديده بود و در كنار چنين سپاهى از يارى رهبران اعراب و قبايلى‏كه با گرايش به اسلام، پس از فتح مكّه آداب و سنن و اطاعت از رؤساى‏خويش را با خود يدك مى‏كشيدند، بهره بسيار مى‏برد. وى همچنين به‏سبب برخورد با تمدّن روميان در شام از بهترين سلاحها در تجهيز سپاه‏خود استفاده مى‏كرد و لشكريان خود را با اموال هنگفتى كه از روزگارجاهليّت در نزد حزب اموى فراوان بود و به هنگام خلافت عثمان برحجم آن نيز افزوده شده بود، وعده مى‏داد.
در طرف ديگر آمادگى روحى ياران امام على در نهايت اوج خود بود.آنان اصحاب رسول خدا بودند و شمار آنان به هزار و هفتصد تن مى‏رسيد.ميان آنان مهاجران بزرگ و تعدادى از باقيماندگان جنگجويان بدروحاضران در بيعت رضوان به چشم مى خوردند. همچنين گروهى ازقاريان و غلامان و ساير مردم سپاه امام را همراهى مى‏كردند و اين سپاه‏قرآنى كه برخى از قبايل عرب نيز با انگيزه‏هاى گوناگون در پشت آن قرارداشتند، از چه افزونى و فرخندگى برخوردار بود.!
هنگامى كه اين دو سپاه در برابر هم صف آرايى كردند، كفه جنگ‏تقريباً متعادل بود. از اين رو از اندك نبردهايى بود كه نتيجه آن به طورقطعى مشخص نبود. اينك به عنوان ارائه يك نمونه از اين تعادل قُوا بدنيست كه به يكى از نبردها اشاره كنيم. زياد بن نصر كه در خطّ مقدّم سپاه‏امام انجام وظيفه مى‏كرد، مى‏گويد :
با على‏عليه السلام در جنگ صفين حضور داشتم. سه شب و سه روز نبردكرديم تا آنجا كه نيزه‏ها بشكست و تيرها تمام شد. آنگاه هر دو سپاه‏دست به شمشير بردند. ما تا پاسى از شب شمشير زديم تا آنكه ما و شاميان‏وارد روز سوّم جنگ شديم. جنگ آنچنان نزديك و تن به تن بود كه‏برخى با برخى ديگر گلاويز شده بودند. من در آن روز با همه سلاحها نبردرا آزمودم. هيچ وسيله‏اى نبود كه من با آن نجنگيده باشم حتّى بر روى هم‏خاك پراكنديم و يكديگر را گاز گرفتيم. حتّى برخى از ما ايستاده بوديم‏وميدان نبرد را مى‏نگريستيم برخى از افراد دو سپاه حتّى نمى توانستند برروى پاهاى خود بايستند و جنگ كنند. چون شب سوّم به نيمه رسيدمعاويه و سپاهش از ميدان گريختند و على‏عليه السلام به سراغ كشتگان رفت.نخست بر بالين اصحاب پيامبر و سپس بر سر جنازه ياران خود روانه شدوهمه را به خاك سپرد. بسيارى از ياران امام شهيد شده بودند. امّا شماركشتگان سپاه معاويه بيشتر بود.(1)
-------------------------------------------------
1) في رحاب أئمّة اهل البيت، ص‏159.
---------------------------------------
نويسنده : آية الله سيد محمد تقى مدرسى
مترجم : محمد صادق شريعت