گنبد حرم مطهّر
اوّلين گنبدي كه " پس از سايبان حصيري موسي بن الخزرج " بر فراز تربت پاك فاطمه معصومه (ع) بنا شد ، قبه اي برجي شكل بود كه به همّت حضرت زينب دختر امام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوّم هجري قمري ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن جمعي از بانوان علوي در جوار فاطمه معصومه (ع) دو گنبد ديگر در كنار گنبد اوّ ل ساخته شد كه سوّمين آنها مدفن حضرت زينب (ع) شد. اين سه گنبد تا سال 447 هـ . ق برقرار بودند تا اين كه درهمان سال " مير ابوالفضل عرا قي " ( وزير طغرل كبير ) به تشويق مرحوم شيخ طوسي به جاي آن سه گنبد ، گنبد مرتفعي را به قطر داخلي تقريباً 11 و ارتفاع 14 متر ، آراسته به نقش هاي رنگ آميزي و تزيينات آجري و كاشي بدون ايوان و حجره ها بنا نهاد ، كه تمام قبور سادات را فرا مي گرفت . " در سال 925 هـ . ق همين گنبد به همّت " شاه بيگي بيگم " دختر شاه اسماعيل تجديد بنا شد ؛‌ با ايوان و دو مناره و صحن (عتيق ) و سطح خارجي گنبد با كاشي هاي معرّق آراسته گرديد " . اين گنبد در سال 1218 هـ . ق با خشت هايي زرنگار تزيين شد كه تعداد دوازده هزار خشت با پوشش طلائي در آن بكار رفت. ارتفاع اين گنبد از سطح بام 16متر و از سطح زمين 32متر و محيطش از خارج 6/35 و از داخل 66/28 و قطرش 12 متر و بلندي عمق استوانه اي آن 6 متر است ؛ قسمت پايين آن از سطح بام تا نود سانتيمتر از آجر تراش و روي آن يك متر كاشي خشتي فيروزه اي و بالاي آن ( تمام جدار ) مزيّن به خشت هايي با پوشش طلا است . و در گلوگاه ساق گنبد ، كتيبه اي است كه اشعاري از " فتحعلي خان صبا " در آن به خط نستعليق قالب ريزي شده است كه آن اشعار عبارتند از :
آتش مــوسي عـيان از سـينه سينا ستي يا كـه زرّيـن بـا رگاه بـضعه مـو سا ستي بضـعه موسي بن جعفر ، فاطمه كز روي قدر خـاك درگـاهش عـبير طـرّه حــورا ستي نـو گلي رنگـين ز طُـرف گـلشن يا سين بـود آيـتي روشـن بـه صـدر نـامه طـاها ستي پـــرتوي از آفــتاب اصــطفاي مـصطفي ز ُهـره اي از آسـمان عـصمت زهـراستي صحن او را هست ا قصي پـايه عزّت چـنان كز شرف مسجود سقف مسجد ا قصا ستي پستي از صحن حريمش را به پـاطاق حـرم كين مكان عزّت و آن مسكـن غـيرا ستي (1)
اين بود سير تاريخي بناي گنبد بارگاه ملكوتي كريمه اهل بيت (ع) از آغاز تا كنون كه خود يكي از شاهكارهاي معماري ، هنري اسلامي و از بناهاي كم نظير در بين عتبات مقدّ سه است.
---------------------------------------------
(1) گنجينه آثار قم , ج 1, ص 407.
-----------------------------
الياس محمد بيگي

نوشتن دیدگاه