در قرآن مجید فدر سه مورد،واژه ی «برزخ» آمده که در دو مورد آن(53 فرقان و20رحمن)این واژه به معنی«مرز حاجت و حائلی»است که در دریا بین آب شیرین شور قرار دارد و از مخلوط شدن آن دو نوع آب جلوگیری می کند.
ولی در یک مورد(آیه102مومنون)منظور همان عالم برزخ است که با کمال صراحت می فرماید:
پشت سر انسانها،برزخی است تا هنگامی که(روز قیامت)بر انگیخته می شود.
و می توان گفت:به دلیل همین آیه،و روایات بسیار،که واژه «برزخ»در متن آنها آمده،به جهان بعد از مرگ تا روز قیامت،«جهان برزخ»می گویند.
در قرآن مجید علاوه بر آیه ی فوق،آیات متعددی درباره ی عالم برزخ وجود دارد که با صراحت یا اشاره سخن از عالم برزخ به میان آورده است،و بعضی عذاب ناصالحان را در عالم برزخ بازگو می کند می پردازیم:
1- در آیه 169 و 170آل عمران می خوانیم:
(ای پیامبر)هرگز گمان مبر آنه که در راه خدا کشته شده اند،مردگانند،بلکه آنه زنده اندو نزد پروردگارشان روزی داده می شوند،انهابه خاطر نعمتهای فراوانی که خداوند از فضل خود به آنها بخشیده است،خوشحالند وبه خاطر مجاهدانی که بعد از آنان ملحق نشدند(نیز)خوشوقتند(زیرا مقامات بر جسته ی آنها را درآن جهان می بینند و می دانند)که نه ترسی بر آنهاست ونه غمی خواهند داشت.
نظیر این آیه،آیه154 سوره ی بقره است.
2-در آیه26و27 سوره ی یس می خوانیم:
مومن آل یس(حبیب نجار،وقتی که بدست ستمگران به شهادت رسید)از طرف خدا به او گفته شد وارد بهشت شو،او گفت:ای کاش قوم من می دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی داشتگان قرار داده است.
3- و در آیه46 سور ی مومن می خوانیم:
عذاب آنها_آل فرعون)آتش است که هر صبح و شام،بر آن عرضه می شوند،و روزی که قیامت بر می گردد،خداوند دستور می دهد که آل فرعون را در سخترین عذابها وارد کنید.
منظور از عذاب آل فرعون در صبح وشام،همان عذاب برزخی آنها است.
آیه25 نوح و11مومن نیز از عالم برزخ سخن به میان آورده است.
4- ود در سوره 10 سوره منافقون می خوانیم:
از آنچه به شما روزی داده یام در راه خدا انفاق کنید قبل از آنکه مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: پروردگارا چرا مرگ مرا مدت کمی به تاخیر نینداختنی تا صدقه دهم و انفاق کنم و از صالحان باشیم.
در آیه زیر اشاره ای به عالم برزخ،عالم بعد از مرگ قبل از قیامت است،که مقصران تمنا بازگشت و جبران می کنند و به آنها جواب داده می شود که بازگشتی در کار نیست،که در دنبال همین آیه و آیه ی100 مومنون همین جواب آمده است.
به علاوه در آیات متععددی از قران در مورد مرگ ،تعبیر به«توفی»(قبض و دریافت روح،نه مرگ) شده است،مثلا در آیه42 زمر می خوانیم:خداوند،ارواح را هنگام مرگ،قبض و دریافت می کند.
این تعبیر نیز بیانگر زنده بودن روح انسانی بعد از مرگ جسم است.
5- در آیه 25 سوره ی نوح می خوانیم:
سرانجام همه ی آنها(قوم گنهکار نوح علیه السلام) به خاطر گناهانشان غرق شدند،و در آتش دوزخ وارد شدند و جز خدا یاورانی برای خود نیافتند.
از این آیه استفاده می شود که قوم گنهکار نوح(ع) پس از غرق شدن،بلافاصله وارد آتش دوزخ شده اند،روشن است که هنوز دوزخ روز قامت بر پا نشده است،بنابراین منظور از این دوزخ،همان دوزخ در عالم برزخ است.
نگاهی به پنج آیه قران با توجه به روایات
1- در آیه ی 27 سوره ی ابراهیم می خوانیم:
خداوند کسانی را که ایمان آورده اند(ویژگیهای ایمان را رعایت کردند) به خاطر اعتقاد و گفتار ثابتشان،هم در دنیا و هم در آخرت،ثابت قدم می دارد.
در روایات متعدد آمده :منظور از آیه،ثابت قدم بودن مومن،در عالم برزخ است.
علامه ی طبرسی در تفسیر مجمع البیان می گوید:اکثر مفسری می گویند:«منظور از«آخرت»در آیه ی فوق و عالم قبر است،و آیه در مورد سوال قبر نازل شده است،و این تفسیر از ابن عباس و ابن مسعود نیز نقل شده و از امامان معصوم(ع) روایت گردیده است از جمله امیرمومنان علی(ع) در ضمن گفتاری فرمود:هنگامی که دو فرشته ی نکیر و منکر وارد قبر می شوند از مومن می پرسند:خدا و دین و پیغمبرت کیست؟
او در پاسخ می گوید:خداوند تو ر در آنچه خوشنود است ثابت قدم بدارد،این است قول خداوند«آنگاه آن دو فرشته دری از بهشت را روی قبر او می گشایند.
2- در آیه 124 سوره طه می خوانیم:
و هر کس از یاد من روی گردان شود،زندگی تنگ(وپر زحمت) خواهد داشت و روز قیامت او را نابینا محشور می کنیم.
طبق پاره ای از روایات،این زندگی سخت،مربوط به عالم برزخ است.
علامه مجلسی(ره)روایتی از امام سجاد(ع)نقل می کند که فرمود:این زندگی سخ در عالم برزخ است ،آنگاه می گوید:
مراد از«زندگی سخت در عالم برزخ است» در آیه فوق،عذاب قبر است،و موید آن معنی است که قیامت را در آیه، بعد ازآن ذکر نموده است،وبسیاری از مفسران این گونه تفسیر کرده اند و نمی توان گفت که مراد از«معشیت ضنک» بدی حال در دنیا است،زیرا بسیاری از کافران در دنیا،معشیت راحت و گوارایی دارند. ولی بسیاری از مومنان به عکس،بر خلاف آنها،زندگی سختی در دنیا دارند.
علامه طبرسی(در مجتمع البیان) می گوید: گفته شده که منظور از«معشیت ضنک»،عذاب قبر است، و این تفسیر از این مسعود و ابو سعید خدری و ... نقل شده است،و ابو هریره در این مورد،روایاتی نقل نموده است.
و امیر مومنان علی(ع) در ضمن نامه ای که برای اهل مصر می نویسد و توسط محمد بن ابوبکر می فرستد، می فرماد:
همانا معشیعت ضنک که خداوند دشمن خود را از آن بر حذر داشته عذاب قبر است.
سپس فرمود:چرا که خداوند نود و نه مار بر کافر مسلط می کند،آنها به گوشت او نیش می زنند،و استخوان او را می شکنند،وتا روز قیامت با او این گونه رفتار می نمایند.{شاید تعداد 99 مار،اشاره ای به 99 عمل زشت دنیوی او باشد،که به صورت99 مارشده و در عالمقبر او را می گزند}.
3- در آیه88 و89 سوره ی واقعه می خوانیم:
انسان از مقربان باشد در روح و ریحان(در نهایت آرامش و شادمانی)و در بهشت پر نعمت است.
امام صاق(ع) فرمود:منظور از«روح و ریحان» آرامش و شادابی در عالم قبر(برزخ)است ومنظور از«بهشت پر نعمت» بهشت آخرت قیامت می باشد.
در حدیثی از رسول خدا(ص)می خوانیم؛فرمودند:نخستین چیزی که به مومن در هنگام وفات بشارت داده می شود این است که به او می گویند:بشارت باد بر تو به خشنودی خداوند،به بهشت خوش آمدی،خداوند تمام کسانی که تو را تا قبرت تشییع کرده اند آمرزید،وشهادت آنها را درباره ی تو تصدیق کرد و دعای آنها را برای آمرزشت مستجاب فرمود.
4- در آیه 92 تا 94 سوره ی واقعه می خوانیم:
اما اگر انسان از تکذیب کنندگان گمراه باشد- باآب جوشان دوزخ از او پذیرائی می شود- سپس سرنوشت او،و ورود در آتش جهنم است.
امام صادق (ع)فرمود:آب جوشان دوزخ،در عالم قبر(عالم برزخ) به تکذیب کنندگان می رسد،اما ورود د آتش جهنم،مربوط به آخرت(قیامت)است
5- در آیه 6 سوره ی مریم می خوانیم:
و هر صبح و شام روزی آنها(بندگان صالح خداوند) در بهشت مقرر است.
مفسر معروف،علی بن ابراهیم(ره) با استفاده از روایات می گوید: منظور از این بهشت،بهشت دنیا(در عالم برزخ) است که ارواح افراد افراد با ایمان به آن انتقال می یابد،چرا که در بهشت جاویدان آخرت،صبح و شب وجود ندارد.

نتیجه اینکه:در قرآن« آیات متعددی به جهان برزخ،تصریح با اشاره دارد و به طور کلیفاصل جهان بزخ،در قرآن آمده،گر چه به جزئیات آن اشاره نشده است،چنانکه شیوه ی قرآن در طرح مسائل،بیان اصول و کلیات مسائل است،نه جزئیات آن.
وعالم برزخ شبیه عالم خواب است،و وجه اشتراک مرگ و خواب این است که در دو حالت،نفس از تصرف در بئن باز می ماند،با این فرق که در خواب،قطع تصرف نفس به طور موقت است و در مرگ، قطع تصرف طولانی از بدن است،نه ابدی،زیرا با افرا رسیدن قیامت،بار دیگر،بین نفس و بدن رابطه بر قرار می شود و نفس به تدبیر بدن می پردازد.