? اشاره
غضب ، شعله از آتش برافروخته الهى است كه همچون آتش زير خاكستر شعله ور ولى پنهان است . بروز خارجى غضب ، در نتيجه شدت افروزش آن مى باشد .
گفت لقمان را يكى هشيار مرد چيست در هستى زجمله صعب تر
گفت اى جان صعب تر خشم خدا كه از آن دوزخ همى لرزد چو ما
گفت زين خشم خدا چه بود امان گفت ترك خشم خود اندر زمان
( مولوى )
? آيات و روايات
خداوند حکيم در قرآن کريم مى فرمايد:
وَالْكَـظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللهَُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ؛ آن ها كه خشم خود را فرو نشانند و از بدى مردم در گذرند ، ( نيكوكارند ) و خداوند نيكو كاران را دوست دارد .
و در آيه اى ديگر مى فرمايد:
وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَـئِرَ الاِْثْمِ وَالْفَوَ حِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُواْ هُمْ يَغْفِرُونَ ؛ آن هايى كه از زشت كارى و گناهان بزرگ مى پرهيزند و چون بر كسى خشم كنند بر او مى بخشند ، مزد آنان بر خداست .
نه مرد است آن به نزديك خردمند كه با پيل دمان پيكار جويد
بلى مرد آن كس است از روى تحقيق كه چون خشم آيدش باطل نگويد
( سعدى )
? غضب پسنديده و ناپسند
خشم و غضب اگر در اختيار عقل و شرع تربيت شود ، يكى از بزرگ ترين نعمت هاى الهى است ، و با آن نظام اسلام و خود شخص حفظ مى شود و نقشى بزرگ در تشكيل مدينه فاضله دارد . با غضب ، انسان بقاى خود را حفظ و از ناملايمات طبيعت دفاع مى كند و خود را از زوال و فنا نجات مى دهد . بايد دانست كه بى توجهى به امر به معروف و نهى از منكر و دفاع نكردن از مظلوم و مبارزه نكردن با ستمكاران ، حلم وبردبارى نيست بلكه ترس است و از صفات ناهنجار به شمار مى آيد .
کلام وحى به صراحت در اين باره مى فرمايد:
يَـأَيُّهَا النَّبِى جَـهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَـفِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ؛ اى پيامبر با كافران و منافقان جهاد كن و بر آن ها سختگيرى كن .
امّا زياده روى و افراط در غضب كه بيشتر مردم به آن دچارند از رذايل اخلاقى است كه انسان را به هلاكت مى افكند و چه بسا باعث شقاوت دنيا و آخرت آدمى مى گردد ، و نور عقل را خاموش و تأثير قوه عاقله را ضعيف مى كند .
? کلام معصومين
امام صادق(عليه السلام) از پيغمبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در باره غضب چنين نقل كردند :
الغَضَبُ يُفْسِدُ الإِيمَـانَ كَما يُفْسِدُ الخَلُّ العَسَلَ ؛ غضب ايمان را فاسد مى كند ، آن چنان كه سركه ، عسل را .
و همچنين امام صادق(عليه السلام) مى فرمايند :
اَلْغَضَبُ مِفْتاحُ كُلِّ شَرٍّ ؛ خشم كليد تمام بدى هاست .
تندى مكن كه رشته صد ساله دوستى در حال بگسلد چو شود تند ، آدمى
همواره نرم باش كه شير درنده را زير قلاده برد توان ، با ملايمى
( ملك الشعراى بهار )
? يک لحظه غفلت
خطر اين رذيلت اخلاقى از ساير رذايل بيشتر است ؛ زيرا اين قوه با سرعتى ناگهانى ، گاهى كارهايى بسيار بزرگ و خانمان سوز مى كند كه در يك لحظه انسان را از تمام هستى و اوج سعادتمندى دنيا و آخرت ساقط مى كند .
?حکايت
1- زورمند كيست ؟
روزى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)از جايى مى گذشتند . به جمعيتى برخوردند كه در ميان آن ها مرد نيرومندى در حال زورآزمايى بود و سنگ بزرگى را كه مردم آن را وزنه قهرمانان مى ناميدند ، از روى زمين بلند مى كرد . تماشاگران با مشاهده زورآزمايى آن ورزشكار ، او را تشويق مى كردند . پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)پرسيدند : « مردم براى چه جمع شده اند » ؟ مسابقه وزنه بردارى آن قهرمان را به عرض ايشان رساندند .
فرمودند : « مى خواهيد به شما بگويم كه مرد قوى و قهرمان كيست ؟ قهرمان كسى است كه اگر شخصى به او دشنام داد خشمگين نشود و با بردبارى و تحمل ، بر نفس غلبه كند و بر شيطانِ نفس پيروز شود .
2- حرفى كه بر دل نشست
شخصى به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)عرض كرد : « مرا اندرزى ده و از دستورات دينى آگاه فرما » .
فرمودند : « برو و هرگز خشمگين مشو » .
آن مرد در حالى كه همواره با خود مى گفت : « همين سخن مرا بس است » به سوى طايفه خود بازگشت .
وقتى كه به قوم خود رسيد ، ديد نزاعى بين آن ها روى داده و سلاح كشيده اند و در برابر يكديگر صف آرايى كرده اند . او هم لباس نبرد را بر تن كرد و به سوى ياران خود رفت ؛ اما ناگهان به ياد سخن پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)افتاد كه از او خواسته بود خشمگين نشود . سلاح را بر زمين نهاد و به طرف دشمن رفت و گفت : « جنگ و خونريزى سودى ندارد . من از مال و دارايى خود هر چه بخواهيد به شما مى دهم » .
آن ها از اين سخن و بزرگ دلى او شرمنده شدند و گفتند : « ما به اين گذشت و چشم پوشى سزاوارتر هستيم » . بالاخره همين وصيت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) ، اختلاف بزرگى را حل كرد .
