آقاى دكتر سيد عبداللطيف مدعى است كه از تواريخ و احاديث نيز مى توان استفاده كرد كه رسول خدا، هم مى خوانده و هم مى نوشته است. به دو جريان استناد مى كند:
1. مى گويد:
(بخارى ضمن اخبار و احاديثى كه در كتاب (العلم) ثبت كرده نقل مى كند كه يك بار پيغمبر نامه اى محرمانه به دامادش على داد و مخصوصا به او گفت باز نكند و نام گيرنده را به خوبى به خاطر بسپارد و نامه را به او برساند. وقتى كه پيغمبر نامه اى چنان محرمانه مى فرستاد كه حتى على داماد و شخص مورد اعتماد پيغمبر هم نمى بايست آن را بخواند و از آن مطلع شود، آيا چه كسى جز خود پيغمبر ممكن است چنين نامه اى نوشته باشد؟)
متأسفانه روايتى كه در صحيح بخارى هست (1) هيچ ذكر نمى كند كه حامل نامه على (ع) بوده است، در صورتى كه مشاراليه مى خواهد از اينكه پيغمبر مضمون نامه را حتى از على پنهان داشته است استفاده كند كه خود پيغمبر نامه را نوشته است.
در صحيح بخارى باب (العلم) مى گويد پيغمبر جمعى را فرستاد و به امير آنها نامه اى داد و گفت پيش از آنكه به فلان نقطه برسى نامه را باز نكن. هيچ نمى گويد كه امير آنها على بود. و از مضمون روايت معلوم است كه كسى كه بايد نامه را باز كند خود حامل نامه بوده است نه شخص سومى كه آقاى دكتر سيد عبداللطيف پنداشته است.
آنچه بخارى در اينجا آورده مربوط است به داستان (بطن نخله) كه در كتب سير و تواريخ مضبوط است.
سيره ابن هشام (2) تحت عنوان (سرية عبدالله بن جحش) و همچنين بحار الانوار (3) عين روايت را نقل مى كند كه حامل نامه، عبدالله بن جحش بوده است. مى گويند پيغمبر به او فرمود پس از دو روز قطع مسافت، آن را باز كن و به آنچه نوشته شده است عمل كن. عبدالله بن جحش بعد از دو روز قطع مسافت نامه را باز كرد و فرمان رسول خدا را اجرا كرد.
مغازى واقدى تصريح مى كند كه نويسنده نامه ابى بن كعب بوده است نه خود پيغمبر اكرم. مى گويد:
(عبدالله بن جحش گفت يك شب بعد از نماز عشاء، پيغمبر به من فرمود صبح زود آماده و مسلح بيا كه مأموريتى دارى. پس از نماز صبح كه جمعيت در مسجد با پيغمبر خواندند، من قبل از پيغمبر آماده و مسلح در خانه اش ايستاده بودم. عده ديگرى نيز مانند من آمده بودند. پيغمبر ابى بن كعب را احضار كرد و دستور داد نامه اى بنويسد. پيغمبر آن نامه سربسته را به من داد و گفت تو را امير اين جمع قرار دادم و پس از دو شب كه از فلان راه مى روى نامه مرا بگشا و هر چه در آنجا هست عمل كن. من پس از دو روز طى مسافت، نامه را باز كردم و ديدم فرمان داده است به (بطن نخله) (نقطه اى است ميان مكه و طائف) براى كسب اطلاعات لازم از كاروان قريش بروم. ضمنا توصيه كرده كه هيچكدام از ياران خويش را مجبور به همراهى نكن، هر كه خواست، با تو بيايد و هر كه نخواست، برگردد. البته مأموريت خطرناكى بود. به ياران خود گفتم هر كه آماده شهادت است با من بيايد، هر كس آماده نيست مختار است كه برگردد. همه يك كلام گفتند: نحن سامعون و مطيعون لله و رسوله و لك)... (4).
پس آنچه آقاى دكتر سيد عبداللطيف به آن استناد كرده به كلى بى اساس است.
2. جريان دومى كه در مورد استناد مشاراليه واقع شده جريان حديبيه است. ايشان مى گويند:
(به طورى كه بخارى و ابن هشام نقل كرده اند... پيغمبر عهدنامه را گرفت و با دست خود نوشت).
اولا بخارى در يك روايت چنين نوشته و در روايت ديگر مخالف آن را نوشته است. علماى اهل تسنن تقريبا اجماع كرده اند كه هر چند ظاهر عبارت بخارى موهم اين است كه خود رسول اكرم نوشته است ولى منظور راوى اين نبوده است. سيره حلبى پس از آنكه طبق معمول جريان را نقل مى كند و حتى مى نويسد: (پيغمبر اكرم براى محو كلمه رسول الله از على كمك گرفت)، روايت بخارى را نقل مى كند و مى گويد برخى مدعى شده اند كه اين يك معجزه بود كه از آن حضرت ظهور كرد. ولى بعد مى گويد:
(بعضى گفته اند اين روايت را به اين شكل اهل علم معتبر نمى دانند. مقصود اين است كه پيغمبر امر كرد به كتابت نه اينكه خود نوشت).
مى گويد:
(ابوالوليد باجى مالكى اندلسى كه خواست ظاهر عبارت بخارى را بگيرد، مورد انكار شديد علماى اندلس واقع شد) (5).
و اما سيره ابن هشام اصلا چنين چيزى ندارد و معلوم نيست چرا آقاى دكتر سيد عبداللطيف چنين نسبتى به ابن هشام مى دهد.
ما قبلا گفتيم كه از جنبه تاريخى، آنچه از اكثر نقلها استفاده مى شود اين است كه هر چه نوشته شد به وسيله على (ع) بود، تنها از عبارت طبرى و ابن اثير بر مىآيد كه پيغمبر با اينكه نوشتن نمى دانست، برداشت و خودش نوشت.
تازه حداكثر اين است كه پيغمبر در دوران رسالت، يك نوبت يا بيشتر نوشته است و حال آنكه محل بحث، دوران قبل از رسالت است.
---------------------------------------------
1-ج 1 / ص 25.
2-ج 1 / ص 601.
3-ج 6، باب 38 (چاپ قديم سربى تهران)، ص 575.
4-مغازى واقدى، ج 1 / ص 13 و 14.
5-السيره الحلبية، ج 3 / ص 24.
-------------------------------------
استاد شهيد مرتضي مطهري  

نوشتن دیدگاه