از مجموع آنچه گذشت معلوم شد كه رسول اكرم به حكم تاريخ قطعى و به شهادت قرآن و به حكم قرائن فراوانى كه از تاريخ اسلام استنباط مى شود، لوح ضميرش از تعلم از بشر پاك بوده است. او انسانى است كه جز مكتب تعليم الهى مكتبى نديده و جز از حق دانشى نياموخته است. او گلى است كه جز دست باغبان ازل دست ديگرى در پرورشش دخالت نداشته است.
او با آنكه با قلم و كاغذ و مركب و خواندن و نوشتن آشنا نبود، در كتاب مقدس خويش به قلم و آثار قلم به عنوان يك امر مقدس سوگند ياد كرد (1) و در اولين پيام آسمانى خود فرمان خواندن داد
ٹ علم و دانش و صنعت به كار بردن قلم را، پس از نعمت آفرينش، بزرگترين نعمت ارزانى شده به بشر معرفى كرد (2). آن كس كه خود قلم به دست نگرفته بود بلافاصله پس از ورود به مدينه و ايجاد امكانات ساده، (نهضت قلم) ايجاد كرد و با آنكه خود معلمى از بشر نديده بود و دارالعلم و دانشگاهى طى نكرده بود، خود معلم بشر و پديد آورنده دارالعلمها و دانشگاهها شد.
ستاره اى بدرخشيد و ماه مجلس شد

نگار من كه به مكتب نرفت و خط ننوشت

كرشمه تو شرابى به عاشقان پيمود

حضرت رضا (ع) در مناظره خويش با ارباب اديان خطاب به رأس الجالوت فرمود:
(از جمله دلائل صدق اين پيامبر اين است كه شخصى بود يتيم، تهيدست، چوپان، مزدكار، هيچ كتابى نخوانده و نزد هيچ استادى نرفته بود. كتابى آورد كه در آن حكايت پيامبران و خبر گذشتگان و آيندگان هست) (3).
آن چيزى كه بيش از پيش عظمت و رفعت و آسمانى بودن قرآن كريم را مدلل مى سازد اين است كه اين كتاب عظيم آسمانى با اينهمه معارف در باب مبدأ، معاد، انسان، اخلاق، قانون، قصص، عبرتها، مواعظ، و با اينهمه لطف و زيبايى و فصاحت، بر زبان كسى جارى شده كه خود امى بوده است. نه تنها هيچ مدرسه و دانشگاه و دارالعلمى را در همه عمر نديده است و با هيچ دانشمندى از دانشمندان جهان روبرو نشده است، حتى يك كتاب ساده از كتابهاى عصر خود را نخوانده است.
آيت و معجزه اى كه خداوند بر آخرين پيامبرش فرستاد از نوع كتاب و نوشته است، از نوع سخن است، از نوع فكر و احساس است، با عقل و با فكر و با دل و ضمير سر و كار دارد. اين كتاب قرنهاست كه قدرت خارق العاده معنوى خود را نشان داده و نشان مى دهد، روزگار نمى تواند آن را كهنه كند، ميليونها ميليون دل را به سوى خود كشيده و مى كشد، نيروى حياتى در آن موج مى زند، چه عقلهاى مفكرى را به انديشه و تدبر وا داشته و چه دلهايى را لبريز از ايمان و ذوق و شوق معنوى كرده و چه مرغان سحر و شب زنده دارانى را غذاى روحى شده و چه اشكها را از عشق به خدا و خوف از خدا در نيمه هاى شب بر گونه ها جارى ساخته است و چه ملتهاى اسير و به زنجير كشيده را از چنگال ظلم و استبداد نجات داده است.
نقش قرآن چونكه بر عالم نشست

فاش گويم آنچه در دل مضمر است

چونكه در جان رفت جان ديگر شود

همچو حق پيدا و پنهان است اين

آرى، عنايت ازلى براى اينكه آيت بودن اين كتاب و وحى بودنش بيشتر روشن شود آن را بر بنده اى از بندگانش فرود آورد كه يتيم، فقير، چوپان، صحرا گرد و درس ناخوانده و مكتب ناديده بود.
ذلك فضل الله يؤتيه من يشاء و الله ذوالفضل العظيم.
---------------------------------------------
1-(ن و القلم و ما يسطرون) ( قلم / 1).
2-(اقرء باسم ربك الذى خلق، خلق الانسان من علق، اقرء و ربك الاكرم، الذى علم بالقلم، علم الانسان ما لم يعلم) (علق / 1 - 5).
3-عيون اخبار الرضا (چاپ سنگى)، ص 94.
-------------------------------------
استاد شهيد مرتضي مطهري