دستاويز ديگر جبرى ها، جمله (أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهُم) است كه در آيه وارد شده و بدون توجه به جمله پيش از آن: (فَلمّا زاغُوا) مى خواهند عقيده خود را بر قرآن تحميل نمايند. حقيقت اين است كه جمله هاى مشابه همين جمله، در قرآن زياد وارد شده و به عنوان نمونه چند جمله را يادآور مى شويم:.
1. (... ثُمَّ انْصَرَفُوا صَرَفَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ...؛(1).
از شنيدن آيات الهى روى برگردانيدند، خداوند نيز دل هاى آنان را از پيروى حق، برگردانيد).
2. (فَبِمِا نَقْضِهِمْ ميثِاقَهُمْ لَعَنّاهُمْ وَجَعَلْنِا قُلُوبَهُمْ قِاسِيَةً...؛(2).
به خاطر پيمان شكنى ها، آنان را از رحمت خود دور كرديم، و دل هاى آنان را سخت قرار داديم).
3. (فِى قُلُوبِهِمْ مَرَض فَزادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً...؛(3).
در دل هاى آنان بيمارى است سپس خداوند بر بيمارى آنان افزود).
4. (كَذلِكَ يَطْبَعُ اللّهُ عَلى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبّارٍ؛(4).
خداوند بر دل هرخودخواه ستمگر، مهر مى زند.).
اين آيات ومشابه آنها درقرآن زياد است، وهدف ومقصد اين آيات را، آيه ديگرى روشن مى كند و آن اين كه،.
(...إِنَّ اللّهَ لايُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ...؛(5).
خداوند وضع گروهى را دگرگون نمى سازد (ونعمت هاى معنوى و مادى خود را ازآنان سلب نمى كند و آنان را دچار خشم خود نمى گرداند) مگر اين كه خود آنان وضع خود را دگرگون سازند (وراه معصيت و گناه را پيش گيرند».
در اين صورت هر نوع بدى كه به آنان مى رسد و هر نوع موفقيتى كه از آنان سلب مى شود، همگى كيفر اعمال آنان است.
در خود اين آيات نيز كاملاً به اين مطلب اشاره شده است؛ اگر خداوند دل هاى بنى اسرائيل را به گناه متمايل ساخت و دل هاى پيمان شكنان را سخت قرار داد و يا بر بيمارى منافقان افزود و يا بر دل هاى متكبران ستمگر مهر زد، براى اين است كه خود آنان قبلاً به گناه متمايل گرديده و دست به پيمان شكنى زده بودند و دل هاى خود را با بيمارى نفاق، آلوده ساخته و راه كبر و ستم را پيش گرفته بوده اند، در اين صورت يك چنين ملت گناه كار، پيمان شكن، منافق و ستمگر، بايد كيفر اعمال خود را ببيند و خداوند لطف و مرحمت و توفيق خود را از آنان بردارد و دل هاى آنان را به گناه متمايل سازد و از رحمت خود دور نمايد و بر دل هاى آنان مهر بزند.
خلاصه جمله هاى پيشين، يعنى جمله هاى (فَلَمّازاغُوا)، (ثُمَّ انْصَرَفُوا)، (فَبِمِا نَقْضِهِمْ)، حاكى است كه جمله هاى بعدى، كه به خدا نسبت داده شده، فقط جنبه كيفرى داشته و ثمره اعمال خود آنان است. ولى بايد به اين نكته توجه نمود، منظور از متمايل ساختن قلوب آنان به گناه اين است كه، خدا توفيق خود را از آنان قطع مى كند؛ زيرا لطف الهى شامل افرادى مى شود كه آماده هدايت و اخذ فيض باشند و افرادى كه غرق گناه و معصيت هستند كوچك ترين آمادگى براى چنين مواهب معنويى ندارند.
-----------------------------------------
1-توبه (9) آيه 127.
2-مائده (5) آيه 13.
3-بقره (2) آيه 10.
4-غافر (40) آيه 35.
5-رعد (13) آيه 11.
--------------------------------
آية الله جعفر سبحاني