پس از درگذشت پيامبر (ص) گروههاى مختلفى براى تحقيق درباره اسلام و يا تضعيف پايه هاى اعتقادى مسلمانان، به سوى مدينه رهسپار مى شدند. در ميان آنها دانشمندانى از يهوديان و مسيحيان وجود داشتند كه سؤ الاتى در مورد اسلام داشتند. بطور طبيعى وارد مسجد مدينه شده و از خلفا كه بر مسند پيامبر (ص) تكيه زده بودند پاسخ آنها را خواستار بودند. خلفا در مواردى كه از ارائه پاسخ ناتوان بودند، به امام على (ع) پناه مى بردند و خواستار جواب مى شدند. بايد اذعان داشت كه اگر امام (ع) در اين موارد به كمك خلفا نمى شتافت مسلمانان دچار سرشكستگى بزرگى مى شدند و ممكن بود بسيارى از آنها دست از اسلام بردارند، به ويژه با توجه به اين كه گاهى سؤ ال كننده هنگام دريافت نكردن پاسخ، اصل اسلام را زير سؤ ال برده و آن را دين باطل اعلام مى كرد، از اين رو هنگامى كه امام (ع) به سؤالات آنها پاسخ مى داد، خلفا بسيار شاد گشته و حضرت را «مفرج الكرب » (1) مى ناميدند. اكنون برخى از اين موارد را يادآور مى شويم.
سؤال يك يهودى از ابابكر و پاسخ امام على (ع)
بعد از وفات پيامبر (ص) شخصى يهودى وارد مدينه شد و سراغ رهبر مسلمين را گرفت، مردم وى را نزد ابابكر آوردند. رو به خليفه كرد و گفت: من چند سؤ ال از تو دارم كه پاسخ آن را جز پيامبر يا وصى او نمى داند. آنگاه سه سؤ ال مطرح نمود: 1- آن چيست كه خدا ندارد؟ 2- آن چيست كه در بارگاه خداوند نيست؟ 3- آن چيست كه خدا نمى داند؟ ابابكر كه پاسخى براى آنها نداشت گفت: اين سؤ الاتى است كه دشمنان و منكران خدا مطرح مى سازند، آنگاه تصميم بر شكنجه وى گرفت. ابن عباس كه در جلسه حاضر بود، اعتراض كرده و گفت: «شما با اين مرد عادلانه برخورد نكرديد. يا پاسخ او را بدهيد و يا او را نزد على (ع) ببريد.» ابابكر و حاضرين در جلسه نزد على (ع) آمده و خليفه به امام (ع) گفت: اين يهودى سؤ الاتى كفرآميز مطرح مى كند. حضرت در پاسخ سؤ الات وى چنين فرمود: «آنچه خدا نمى داند سخن شما يهوديان است كه گوييد: «عُزَير» پسر خداست. خدا فرزندى ندارد و چنين پسرى براى خود نمى شناسد. آنچه در بارگاه الهى وجود ندارد، ظلم به بندگان خويش است و آنچه خدا ندارد، شريك است.» در اين هنگام يهودى شهادتين را جارى نمود و امام (ع) را وصى پيامبر (ص) معرفى نمود. ابوبكر و مسلمين نيز على (ع) را مفرج الكرب (برطرف كننده اندوه) ناميدند.(2)
گروهى ديگر از علماى يهود وارد مدينه شده و به خليفه اول گفتند: «در تورات آمده كه جانشين پيامبر، دانشمندترين فرد امت اوست. اكنون كه شما خليفه پيامبرى، جواب سؤ ال ما را بده: خدا در كجاست، در زمين يا آسمان؟» ابوبكر كه پاسخ صحيحى به ذهنش نمى رسيد براى خدا مكانى در عرش قائل شد كه با انتقاد يهوديان روبرو گرديد و گفتند: در اين صورت زمين از خدا خالى مى ماند. در اينجا امام (ع) پاسخ داد: ان الله اين الاين فلا اين له جل يحويه مكان فهو فى كل مكان بغير مماسة و لا مجاورة: مكانها را خداوند آفريد، بنابراين مكانى ندارد. او برتر از آن است كه مكانها او را در بر گيرند. او همه جا هست؛ ولى هرگز با موجودى تماس و همنشينى ندارد.» علماى يهود سخنان امام (ع) را تاءييد كرده و به حقانيت گفتار ايشان اعتراف نمودند.(3)
«سؤال راءس الجالوت از ابابكر و پاسخ امام على (ع)»
راءس الجالوت؛ پيشواى يهوديان نظر قرآن را در مورد امور ذيل از ابوبكر جويا شد: 1- ريشه حيات و موجودات زنده چيست؟ 2- جامدى كه به سخن در آمده كدام است؟ 3- چيزى كه بطور مداوم كم و زياد مى شود چيست؟ خليفه جوابى ارائه نداد. امام پاسخ داد: «ريشه حيات از نظر قرآن آب است.(4) جامدى كه به سخن در آمده آسمان و زمين است كه اطاعت خود را از فرمان خدا ابراز كردند.(7) چيزى كه پيوسته كم و زياد مى شود شب و روز است.(6) » (7)
سؤال علماى يهود از عمر و پاسخ امام على (ع)
گروهى از علماى يهود در زمان عمر به مدينه آمده و گفتند: «ما سؤ الهايى داريم كه اگر جواب ما را دادى معلوم مى شود كه اسلام حق است و محمد (ص) پيامبر خداست و گر نه معلوم مى شود كه اسلام باطل است.» قفل آسمانها چيست؟ كليد آسمانها چيست؟ كدام قبر صاحب خود را با خود به اطراف برد؟ كدام كس قوم خود را ترسانيد؛ ولى از جن و انس نبود؟ و چند سؤ ال ديگر. عمر كه پاسخى نداشت سر به زير انداخت و گفت: «بر عمر عيب نيست كه از وى سؤ الى بشود و چون پاسخ آن را نداد، بگويد كه نمى دانم.» علماى يهود حركت كرده و گفتند: «معلوم شد كه اسلام باطل است.» سلمان كه شاهد جريان بود نزد على (ع) آمد و با شعار «اغث الاسلام »(8) از حضرت كمك خواست. على (ع) لباس پيامبر (ص) را به تن نمود و به مسجد آمد. چون نظر عمر به امام (ع) افتاد بلند شده و گفت: «هر گاه مشكلى پيش آمد نزد تو مى آيند.» امام (ع) با علماى يهود شرط كرد اگر جواب آنها را مطابق تورات داد، مسلمان گردند، آنها نيز پذيرفتند. امام فرمود: «قفل آسمانها شرك است كه عمل انسان با وجود آن بالا نمى رود و قبول نمى شود و كليد آن شهادتين است. قبرى كه صاحب خود را حمل مى كرد، همان ماهى است كه يونس را بلعيد و موجودى از غير جن و انس كه قوم خود را ترسانيد، مورچه اى است كه به مورچه هاى ديگر گفت: به لانه ها وارد شويد تا سليمان و سپاهش شما را پايمال نكنند.» هر سه تن از علماى يهود ايمان آورده و على (ع) را اعلم امت اسلامى معرفى نمودند.(9)
سؤال اسقف نجران از عمر و پاسخ امام على (ع)
اسقف نجران هر ساله براى پرداخت خراج اراضى اين منطقه به مدينه مى آمد. در يكى از سالها، عمر وى را به اسلام دعوت نمود. اسقف سؤ الهايى از عمر نمود و چون خليفه از عهده پاسخ بر نيامد، از امام على خواست كه جواب اسقف نجران را دهد. سوالها بدينگونه بود: 1- در قرآن شما وارد شده كه وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان و زمين است.(10) اگر چنين است پس جهنم كجاست؟ عمر ساكت شد و از امام (ع) خواستار جواب گرديد. حضرت فرمود: اى اسقف! هنگامى كه شب فرا مى رسد روز در كجاست و هنگام روز شب در كجاست؟ اسقف گفت: باور نمى كردم كسى بتواند پاسخ اين سؤ ال را بدهد. 2- كدام سرزمين تنها يكبار خورشيد بر او تابيد؟ امام جواب داد: آن دريائى كه براى بنى اسرائيل شكافته شد. 3- اول خونى كه بر زمين ريخت كدام بود؟ امام پاسخ داد: خون ولادت هابيل. 4- خدا در كجاست؟ عمر از اين سؤ ال به غضب در آمد. امام على (ع) با گشاده رويى فرمود: هر چه مى خواهى از من بپرس. خدا در همه جا هست.(11)
سؤال قيصر روم از عمر و پاسخ امام على (ع)
ابن مسيب در بيان علت كلام عمر كه بارها مى گفت: «به خدا پناه مى برم كه مشكلى پيش آيد و على (ع) براى حل آن حاضر نباشد.» اظهار مى دارد: پادشاه روم با ارسال نامه اى به عمر، بيست سؤ ال مطرح نمود.
عمر كه پاسخ آنها را نمى دانست نامه را به امام على (ع) داد. حضرت جوابها را در پشت ورقه يادداشت نمود، برخى از آن سؤ الات را با پاسخ حضرت در اينجا نقل مى كنيم:
1- چه چيز است كه خدا نيافريده است؟ قرآن و كتب الهى؛ زيرا كلام خدا و صفات اويند و صفات خداوند قديم هستند. 2- آن چيست كه خدا نمى داند؟ فرزند و همسر و شريك براى خدا(چون ندارد، آنها را نمى شناسد). 3- آن چيست كه نزد خدا نيست؟ ظلم. 4- آن چيست كه تمامش دهان است؟ آتش، كه هر چه در او افكنى مى خورد و مى سوزاند. 5- آن چيست كه تمامش پا است؟ آب. 6- آن چيست كه تمامش بال است؟ باد. 7- آن كيست كه فاميلى نداشت؟ حضرت آدم(كه هنگام خلقت فاقد فاميل بود) ابن مسيب گويد: چون قيصر روم نامه را خواند، گفت: اين جواب، جز از خانه نبوت صادر نشده است؛ از اين رو نامه اى مستقيما به امام (ع) نوشت و از ايشان در مورد روح سؤ ال نمود.(12)
------------------------------------
1-برطرف كننده اندوه و غم.
2-ازدى، محمد ابن دريد، المجتبى، ص 44.
3-مفيد، محمد، الارشاد، ص 108؛ طبرسى، الاحتجاج، ج 1، ص 494. گفتگوى امام با علماء يهود بسيار بوده است ما از ذكر همه معذوريم. ابونعيم اصفهانى، احمد در حلية الاولياء، ج 1، ص 72 مذاكره امام با 40 تن از علماء را نقل كرده است.
4-انبياء، آيه 30، ((جعلنا من الماء كل شى حى)): هر موجود زنده اى را از آب خلق كرديم.
5-فصلت، آيه 11: فقال لها وللارض ائتيا طوعا او كرها قالتا اتينا طائعين
6-لقمان، آيه 29: يولج الليل فى النهار و يولج النهار فى الليل.
7-مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، ج 40، ص 224.
8-((اسلام را درياب)).
9-امينى، عبدالحسين، الغدير، ج 6، ص 154.
10-حديد، آيه 21: ((جنة عرضها كعرض السماء والارض.))
11-امينى، عبدالحسين، الغدير، ج 6، ص 242.
12-ابن جوزى، يوسف، تذكرة الخواص، ص 144؛ امينى، عبدالحسين، الغدير، ج 6، ص ‍ 247.
------------------------------
على محمد ميرجليلى

نوشتن دیدگاه