2096. لزوم حق گويى
ان افضل الناس عند الله من كان العمل بالحق احب اليه: و ان نقصه و كرثه من الباطل و ان جر اليه فائده و زاده.
برترين مردم نزد خدا كسى است كه عمل به حق را از عمل به باطل بيشتر دوست داشته باشد، اگر چه براى او زيانمند و غمبار باشد و باطل برايش سودمند و فزاينده.
2097. عدالت امام
اللهم انك تعلم انه لم يكن الذى كان منا منافسه فى سلطان، و لا التماس شى ء من فضول الحطام، ولكن لنرد النرد المعالم من دينك.
خداوندا! تو مى دانى كه آن چه از ما سرزده است (و زمام تو را به دست گرفته ايم) نه به خاطر تسلط بر مردم بوده است و نه براى به دست آوردن مال و دنيا، بلكه براى بازگرداندن نشانه هاى حقيقى دين تو بوده است.
2098. انواع مست كننده ها
من كثر نزاعه بالجهل دام عماه عن الحق؛ و من زاغ ساءت عنده الحسنه، و حسنت عنده السيئه، و سكر سكر الضلاله.
آن كس كه به ستيزه جويى و نزاع پرداخت از ديدن حق نابينا شد و آن كس كه از راه حق منحرف گرديد، نيكويى را زشت و زشت را نيكويى پنداشت و سرمست گمراهى ها گشت.
2099. سنگينى حق
ان الحق ثقيل مرى ء و ان الباطل خفيف و بى ء.
همانا حق سنگين است، اما گوارا و باطل سبك و آسان است، اما كشنده.
2100. حقوق متقابل پدر و فرزند
ان للولد على الوالد حقا، و ان للوالد على الولد حقا. فحق الوالد على الولد ان يطيعه فى كل شى ء، الا فى معصيه الله سبحانه؛ و حق الولد على الوالد ان يحسن اسمه، و يحسن ادبه، و يعلمه القرآن.
فرزند را بر پدر حقى است و پدر را نيز بر فرزند حقى است، حق پدر بر فرزند آن است كه در همه چيز جز در معصيت خدا اطاعتش كند و حق فرزند بر پدر آن است كه نام نيك برايش انتخاب كند و تربيتش را خوب نمايد و قرآن به او بياموزد.
2101. توجه به حقوق الهى
الله الله! ايها الناس! فيما استحفظكم من كتابه، و استودعكم من حقوقه، فان الله سبحانه لم يخلقكم عبثا، و لم يترككم سدى.
خدا را خدا در نظر بگيريد (بترسيد از خدا) درباره آن چه كه از شما در حفظ و عمل به قرآن خواسته است و در مراعات عمل به حقوقى كه نزد شما به وديعت نهاده است؛ زيرا خداوند سبحان شما را بيهوده نيافريده و به حال خودتان وانگذاشته است.
2102. پيشگويى بر حق
اتقوا ظنون المومنين؛ فان الله تعالى جعل الحق على السنتهم.
از پيشگويى مومنان پرهيز كنيد؛ چرا كه خداوند حق را بر زبانشان قرار داده است.
2103. كوران راه حق
من تعمق لم ينب الى الحق؛ و من كثر نزاعه بالجهل دام عماه عن الحق.
آن كه (در كار ديگران) كنجكاوى كند به حق نمى رسد، و آن كه در اثر جهل به نزاع و ستيز زياد برخيزد، همواره از ديدن حق كور خواهد بود.
2104. آفت پاسخ انبوه
اذا ازدحم الجواب، خفى الصواب.
هرگاه پاسخ ‌ها درهم و انبوه شود، پاسخ درست پوشيده ماند.
2105. هر كس حق به او سود نرساند...
الا و انه من لا ينفعه الحق يضره الباطل، و من لا يستقيم به الهدى، يجربه الضلال الى الردى.
هشيار باشيد! كسى را كه حق سودش نبخشيد، باطل ضررش خواهد زد و كسى را كه هدايت راستش نسازد، گمراهى به هلاكتش خواهد كشيد.
2106. نتيجه معرفت
من مات منكم على فراشه و هو على معرفه حق ربه و حق رسوله و اهل بيته مات شهيدا، و وقع اجره على الله، و استوجب ثواب ما نوى من صالح عمله، و قامت النبيه مقام اصلانه لسيفه.
كسى از شما كه با معرفت حق خدا و حق رسول خدا صلى الله عليه و آله و اهل بيتش عليهم السلام در رختخوابش چشم از اين دنيا بپوشد، از اين دنيا شهيد رفته و پاداش او بر خدا است و چنين شخصى مستحق ثواب نيتى است كه براى انجام عمل صالح نموده و همان نيت جانشين كشيدن شمشير (در ميدان جهاد) است.
2107. ياوران حق
فى الصالحين من اصحابه: انتم الانصار على الحق، و الاخوان فى الدين... فاعينونى بمناصحه خليه من الغش.
درباره ياران صالحش فرمود: شماييد ياران حق و برادران يكديگر در دين. پس مرا در خيرخواهى خالى از خيانت كمك كنيد.
2108. تلاش در راه حق
خض الغمرات للحق حيث كان، و تفقه فى الدين.
براى نيل به حق و حقيقت هرجا كه باشد در حوادث شديد غوطه ور شو و حقايق دين را فراگير!
2109. روشنى راه حق
نفسك نفسك! فقد بين الله لك سبيلك، و حيث تناهت بك امورك.
بر خود بترس، بر خود بترس، كه همانا خدا راه سعادت را براى تو بيان فرموده، همان جا كه كارت به آن منتهى گرديده، برايت كافى است در همان جا درنگ بنما.
2110. حق مردم بر على و حق على بر مردم
ايها الناس! ان لى عليكم حقا، و لكم على حق: فاما حقكم على فالنصيحه لكم... و اما حقى عليكم فالوفاء بالبيعه، و النصيحه فى المشهد و المغيب.
اى مردم! حقى من بر شما دارم و حقى شما بر من داريد. خيرخواهى درباره شما و تنظيم و فراوان نمودن بيت المال براى تهيه معيشت سالم براى شما و تصدى بر تعليم شما كه از جهل نجات پيدا كنيد. و اما حق من بر شما: وفا به بيعتى است كه با من كرده ايد و خيرخواهى در حضور و غياب.
2111. عبادت غير خدا
من قضى حق من لا يقضى حقه فقد عبده.
آن كه حق كسى را كه او حق وى را نمى پردازد ادا نمايد، پس به تحقيق بندگى او را نموده است (زيرا تواضع و تسليم در برابر كسى كه حق انسان را ادا نمى كند، نوعى بردگى است).
2112. نورانيت مسير خداوندى
عباد الله! الله الله فى اعز الانفس عليكم، و احبها اليكم: فان الله قد اوضح لكم سبيل الحق، و انار طرقه. فشقوه لازمه، او سعاده دائمه!
اى بندگان خدا! خدا را در نظر بگيريد، خدا را درباره عزيزترين نفوس و محبوب ترين آن ها براى شما؛ زيرا خداوند متعال راه حق را براى شما آشكار و طرق آن را نورانى فرموده است، (مسير اين راه) يا به شقاوت لازمه اعمال زشت منتهى مى گردد و يا به سعادت دائمى.
2113. شادى به ناحق
ان المرء ليفرح بالشى ء الذى لم يكن ليفوته، و يحزن على الشى ء الذى لم يكن ليصيبه، فلا يكن افضل ما نلت فى نفسك من دنياك بلوغ لذه او شفاء غيظ، ولكن اطفاء باطل او احياء حق. وليكن سرورك بما قدمت، و اسفك على ما خلفت، و همك فيما بعد الموت.
بنده خدا وقتى به چيزى كه به او خواهد رسيد (رزق) دست مى يابد خوشحال مى شود و نسبت به چيزى كه مقدر نشده به او برسد ناراحت مى گردد، بنابراين (كه مقدرات تغيير نمى كند) نبايد بهترين چيزها كه در دنيا به آن دست مى يابى، رسيدن به اوج لذت و يا انتقام گرفتن باشد، بلكه بهترين كارها ريشه كن كردن باطل و زنده نمودن حق است. بايد با اعمال شايسته اى كه پيش از مرگ مى فرستى، خوشحال باشى و نسبت به آن چه در دنيا باقى مى گذارى، تاسف بخورى و هميشه در غم بعد از مرگ باشى.
2114. طلب يارى در اداى حق
اجعلوا ما افترض الله عليكم من طلبكم، و اسالوه من اداء حقه ما سالكم.
آن چه را كه خداوند بر شما مقرر فرموده است مطلب و مطلوب خود تلقى كنيد و از اداى حق خداوندى آن چه را كه از شما خواسته است يارى طلبيد.
2115. ذلت و عزت حقيقى
الذليل عندى عزيز حتى اخذ الحق له، و القوى عندى ضعيف حتى اخذ الحق منه.
هر ذليلى نزد من عزيز است تا آن جا كه حق او را از ستمگران بستانم و هر نيرومندى نزد من ناتوان است تا آن جا كه از او حق ديگران را بگيرم.
2116. علل قدرت زمامدار نابكار
و الذى نفسى بيده؛ ليظهرن هولاء القوم عليكم، ليس لانهم اولى بالحق منكم، ولكن لاسراعهم الى باطل صاحبهم، و ابطائكم عن حقى.
سوگند به آن خداوندى كه جانم به دست قدرت او است، آن مردم بر شما پيروز خواهند گشت. نه از آن جهت كه آنان به حق شايسته تر از شما هستند، بلكه به جهت سرعتى كه آنان در تاييد و حمايت از باطل اميرشان دارند و بى اعتنايى و كندى كه شما در حق من (كه امير شما هستم) داريد.
2117. بهترين امور
من كتابه للاشتر لما ولاه مصر: وليكن احب الامور اليك اوسطها فى الحق، و اعمها فى العدل، و اجمعها لرضا الرعيه، فان سخط العامه يجحف برضا الخاصه، و ان سخط الخاصه يغتفر مع رضا العامه. و ليس احد من الرعيه اثقل على الوالى موونه فى الرخاء، و اقل معونه له فى البلاء، و اكره للانصاف، و اسال بالالحاف، و اقل شكرا عند الاعطاء، و ابطا عذرا عند المنع، و اضعف صبرا عند ملمات الدهر من اهل الخاصه. و انما عماد الدين، و جماع المسلمين، و العده للاعداء العامه من الامه؛ فليكن صغوك لهم، و ميلك معهم.
نامه آن حضرت به مالك اشتر: بايد بهترين امور در نزد تو، متوسطترين آن ها در حق، و فراگيرترين آن ها در عدالت، و جامع ترين آن ها به رضايت مردم باشد؛ زيرا غضب عموم رضايت خواص را از بين مى برد و غضب خواص در صورت وجود رضايت عموم مردم بخشوده مى شود. خواص در دوران آسودگى بيش تر از همه افراد رعيت موجب تكلف و مشقت زمامدار هستند و در موقع آزمايش يارى آنان از همه كمتر مى باشد، (و همچنين) هيچ احدى مانند خواص از عدل و انصاف احساس ناراحتى نمى كند، اين خواص بيش از همه در سوال اصرار مى ورزند و در موقع عطا كم تر از همه شكر مى گزارند و در صورت امتناع زمامدار از عطا، ديرتر عذر مى پذيرند و هيچ فرد و گروهى در حوادث بزرگ روزگار، مانند خواص كم صبر و بى تحمل نيستند و جز اين نيست كه ستون برپا دارنده دين، تشكل جمعى مسلمانان و وسيله دفاع دشمنان، عموم مردم و امت اسلامى هستند. پس گوش شنواى سخنان اين مردم و تمايلت به سوى آنان باشد.
2118. گذاشتن وقت براى نيازمندان
اجعل لذوى الحاجات منك قسما تفرغ لهم فيه شخصك، و تجلس لهم مجلسا عاما فتتواضع فيه لله الذى خلقك، و تقعد عنهم جندك و اعوانك من احراسك و شرطك حتى يكلمك متكلمهم غير متتعتع، فانى سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله يقول فى غير موطن: لن تقدس امه لا يوخذ للضعيف فيها حقه من القوى غير متتعتع.
براى نيازمندان كه مراجعه آنان به تو ضرورى است قسمتى از وقت خود را اختصاص بده كه با شخص تو به طور مستقيم ارتباط برقرار كنند و براى آنان مجلس عمومى قرار بده كه در آن جا به خدايى تواضع كنى كه تو را آفريده است و در اين ارتباط لشكريان و معاونانت مانند نگهبانان و پاسبانانت را از آنان دور بساز كه كسى كه از آن نيازمندان با تو سخن مى گويد بدون گرفتگى زبان (و بدون نقص) سخنش را بگويد؛ زيرا من در مواردى متعدد از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: هيچ امتى به پاكى و قداست نخواهد رسيد مگر آنكه حق ضعيف آن امت از قدرتمندش بدون گرفتگى زبان (و بدون نقص) گرفته شود.
2119. محبوب ترين كارها
وليكن احب الامور اليك اوسطها فى الحق، و اعمها فى العدل، و اجمعها لرضا الرعيه.
بايد كه ميانه روى در حق، و گسترش عدالت، و عمل به آن چه كه بيش از هر چيز مايه دلخوشى همه مردم است از نظر تو محبوب ترين كارها باشد.
2120. يارى خدا از حق جويان
الا و ان الله سبحانه قد جعل للخير اهلا، و للحق دعائم، و للطاعه عصما، و ان لكم عند كل طاعه عونا من الله سبحانه يقول على الالسنه، و يثبت الافئده فيه كفاء لمكتف، و شفاء لمشتف.
آگاه باشيد! خداوند براى خوبى ها مردمى و براى حق ستون هاى استوارى و براى اطاعت نگهدارنده اى قرار داد و هر گامى كه در اطاعت برمى داريد، ياورى از طرف خداى سبحان وجود دارد كه زبان ها به نيروى آن ها سخن مى گويند و دل ها با كمك آنها استوارند، و براى يارى طلبان ياور و براى شفا خواهان شفا دهنده اند.
2121. ياور حق
رحم الله رجلا راى حقا فاعان عليه، او راى جورا فرده، و كان عونا بالحق على صاحبه.
خداى بزرگ رحمت كند بر مردى كه حق را بييند و ياور آن باشد، يا ستمى را مشاهده كند و آن را باز دارد و يار و مددكار صاحب حق باشد.
2122. معرفت به باطل
لا تعرفون الحق كمعرفتكم الباطل، و لا تبطلون الباطل كابطالكم الحق!
آن چنانكه با باطل آشناييد حق را نمى شناسيد و آن سان كه حق را باطل مى كنيد در صدد از بين بودن باطل نيستيد.
2123. نتيجه سستى
من اطاع التوانى ضيع الحقوق.
كسى كه پيرو سستى و كاهلى باشد، حقوق افراد را ضايع خواهد كرد.
2124. تفريق حق از باطل
الباطل ان تقول: سمعت، و الحق ان تقول: رايت!
باطل آن است كه بگويى شنيدم و حق آن كه بگويى ديدم.
2125. پيروان حق و باطل
حق و باطل، و لكل اهل، فلئن امر الباطل لقديما فعل، و لئن قل الحق فلربما و لعل، و لقلما ادبر شى ء فاقبل!
در دنيا حق و باطل وجود دارد و هر كدام را پيروانى است. اگر مى بينيد كه باطل بيش از حق است شگفت مداريد؛ زيرا از ديرباز چنين بوده است، و اگر مى بينيد كه حق اندك است و قليل، بر باطل چيره خواهد شد، وانگهى هر چه از ميان برود ديگر باز نگردد و زنده نشود!
2126. حق گوياست!
لا خير فى الصمت عن الحكم؛ كما انه لا خير فى القول بالجهل.
خاموشى گزيدن از بيان حق خوب نيست و سخن گفتن از روى نادانى روا نباشد.
2127. اثرات خونريزى ناروا
من كتابه لالشتر حى ولاه مصر: اياك و الدماء و سفكها بغير حلها، فانه ليس شى ء ادنى لنقمه، و لا اعظم لتبعه، و لا احرى بزوال نعمه و انقطاع مده، من سفك الدماء بغير حقها.
فرمان امير المومنين عليه السلام به
مالك اشتر نخعىوقتى كه او را والى مصر
و اطراف آن ساخت؛ بپرهيز از خون ها و ريختن خون هاى مردم بدون مجوز قانونى؛ زيرا هيچ چيزى همانند خون ناحق كيفر الهى را نزديك و مجازات را بزرگ نمى كند و نابودى نعمت ها را سرعت نمى بخشند و زوال حكومت را نزديك نمى گرداند.
2128. خونريزى ناحق
الله سبحانه مبتدى بالحكم بين العباد، فيما تسافكوا من الدماء يوم القيامه.
خداى سبحان در روز رستاخيز پيش از هر چيز درباره خونريزى ناحق آغاز داورى مى كند.
---------------------
عباس عزيزى