بسم الله الرحمن الرحيم
فضيلت صدقه در ماه رمضان
و تصدقوا على فقرائكم، و مساكينكم، و وقروا كباركم، و ارحموا، صغاركم، و صلوا ارحامكم؛
اى مردم، در ماه رمضان، به فقرا، و مستمندان، بيش از ساير ماه هاى سال صدقه بدهيد و در اين ماه، بزرگسالان، را احترام و كودكانتان را مورد لطف و مهربانى قرار دهيد و با بستگان، صله رحم، به جا بياوريد، چهار دستور رسول اكرم صلى الله عليه و آله را در ماه مبارك، رمضان در اين جلسه، مورد بحث قرار مى دهيم، اول صدقه دادن ورسيدگى مادى بيشتر به تهى دستان، و نيازمندان.
بين علما اختلاف است كه آيا فقير بى چاره تر است و نادارتر است يا مسكين؟
شيخ طوسى، در نهاية و سلار و ابن جنيد و بعض علماى ديگر فرموده اند: مسكين نادارتر است به دليل آيه شريفه كه مى فرمايد: (او مسكينا ذا متربة (1) يعنى مسكين، به خاك افتاده از نهايت بى چيزى. ولى ابن ادريس، و شيخ طوسى، در كتاب خلاف و مبسوط فرموده اند: فقير و بى چاره تر است، به دليل آن كه در آيه تقسيم زكات فرموده است:
انما الصدقات للفقراء و المساكين، و العالمين، عليها (2) در اين آيه فرموده، كه صدقه را ابتدا، به فقرا بدهد؛ و اين شايد به اين دليل است كه آنها بى چاره ترند البته مشهور همان قول اول است.
روايتى از امام صادق عليه السلام نقل شده، كه اين قول را تاءييد مى كند. عبدالله بن مسكان به نقل از ابى بصير مى گويد: از آن حضرت پرسيدم: فقير كيست؟ و مسكين كدام است؟ فرمود: الفقير الذى لايسئل الناس، و المسكين، اجهد منه و الباءس اجهدهم فقير كسى است كه از مردم طلب نكند، ولى مسكين در تحصيل معاش در مشقت بيشترى است و بائس از هر دوى آنها، بيشتر در رنج و تعب است (3).
ناگفته نماند: اختلاف مزبور در صورتى است كه لفظ فقير و مسكين، هر دو در يك جا ذكر شود مثل آيه زكات و خطبه شريفه ولى در جايى كه فقط يكى از آن دو گفته شود، مسلما شامل هر دو گروه مى شود، مراد كسى است كه مخارج خود و خانواده اش را در سال گذشته باشد (نه بالفعل و نه بالقوة).
بنابراين در حاشيه شرح لمعه گفته اند:
الفقير و المسكين كالجار و المجرور ان اجتمعا افترقا و ان افترقا اجتمعا؛ فقير و مسكين مثل لفظ جار و مجرور هستند كه اگر هر دو با هم ذكر شدند، از هر كدام، يك معنا اراده مى شود، ولى اگر فقط يكى از آن دو ذكر شد، مقصود، يك معناى، عامى است كه شامل ديگرى، هم مى شود.
----------------------------------------------
1-سوره بلد، آيه 16
2-سوره توبه، آيه 60
3-شيخ بهائى، اربعين، ص 173
------------------------------------------
سيد محمد على جزايرى (آل غفور)