فوايد محافظت بر مناجات از راه عقل
1 - ذكر خداوند - جلّ جلاله - بر دل [يا:عقل ] انسان غلبه بيشترى پيدا كرده ، و در نتيجه موجب اُنس بنده با پروردگار مى گردد، و بنده در عوض ‍ اشتغال به خواطر دنيوى و اسباب ناپايدار، به خدا مشغول مى گردد، و در نتيجه همين مطلب او را به سوى مراقبت مولاى خويش ، و سلامتى از دورى از حضرت حقّ، و نيل به خشنودى او فرا مى خواند.
2 - بنده مى تواند بدين وسيله به منزلت پروردگار در قلب خويش پى ببرد؛ زيرا اگر ديد نَفْسش به تكرارِ اَذكار ميل و رغبت دارد، پى مى برد كه خداوند - جلّ جلاله - در نزد او مقام و منزلت دارد، به گونه اى كه همين منزلت ، وسيله اى براى نيل به سلامتى از خطرها مى گردد، زيرا هركس ‍ چيزى را دوست بدارد، بسيار از آن ياد مى كند.
3 - خداوند - جلّ جلاله - مى فرمايد:
اءُذْكُرُونى ، اءَذْكُرْكُمْ. (1)
و معلوم است كه اگر پادشاهى از پادشاهان دنياى فانى به يكى از بردگانش كه قدر منزلت والاى او را مى شناسد، بگويد كه : به ياد من باش ، تا اينكه من نيز به ياد تو باشم . و او همان گونه كه در محضر خداوند - جلّ جلاله - است ، در حضور آن پادشاه باشد، مسلّماً در دوام ياد او كوشش ‍ مى كند، تا مولايش به ياد او بوده ، و در دنيا و آخرت او را به ذكر و ياد خود مشرّف سازد. آيا به معناى گفته شاعر توجّه نمى كنى آنجا كه درباره معشوقه فانى خويش مى گويد:
يَوَدُّ بِاءَنْ يُمْسِىَ مَرْيضاً لَعَلَّها
اِذا سَمِعَتْ عَنْهُ، بِشَكْوىً تُراسِلُهُ
وَ يَهْتَزُّ لِلْمَعْرُوفِ فى طَلَبِ الْعُلى
لِتُذْكَرَ يَوْماً عِنْدَ سَلْمى شَمآئِلُهُ
- عاشق دوست دارد كه شب را با مريضى سپرى نمايد، تا شايد وقتى معشوقه اش [سَلْمى ] خبر او را شنيد، شكوه و گله اى به سوى او بفرستد.
و در جستجوى بلند پايگى و شرافت ، به سوى نيكى حركت مى كند، تا خلق و خوى پاكيزه و فضايلش روزى در نزد سلْمى ذكر شود.
و لذا بندگان عارف و مؤدّب و فرهيخته همواره مى كوشند كه بسيار به ياد مولاى خويش كه پيوسته آنان را مى بيند باشند، تا او نيز از ايشان ياد كند؛ و يا به فضل و كرم خويش از آنان خشنود گردد، و يا آنان را خشنود سازد.
فوائد مواظبت بر مناجات از راه نقل
از جمله فوائد محافظت بر مناجات با پروردگار از راه روايات كه من يافته ام ، چندين فائده بزرگ و آرزو كردنى است :
نخست اينكه هُلْهَم شدن به دعا، نشانه كوتاهى بلا و گرفتارى است .
چنانكه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: آيا مى دانيد كدام بلا طولانى و كداميك كوتاه است ؟ راوى مى گويد عرض كرديم : خير. حضرت فرمود: هرگاه به شما، و يا به يكى از شما،(2) الهام شد كه دعا كند، پس بداند كه آن بلا كوتاه خواهد بود.
دوّم اينكه : دعا كردن پيش از گرفتارى ، مسلّماً بلا و گرفتارى را دفع مى كند، ولى با دعا كردن بعد از بلا گاهى نمى توان به اميد و آرزوى خود رسيد.
چنانكه در روايت آمده كه حضرت ابوالحسن امام كاظم (ع ) فرمود: حضرت علىّ بن الحسين (عليهماالسلام ) پيوسته مى فرمود: هركس پيش ‍ از نزول بلا پيشدستى نموده و دعا كند، هنگامى كه بلا نازل مى شود دعايش ‍ مستجاب مى گردد، ولى هركس پيشتر دعا نكند، و بعد بلا بر او نازل شود وآنگاه دعا كند، دعايش مستجاب نمى گردد.
سوّم اينكه : فرشتگان ، دعاى بنده اى را كه تنها هنگام گرفتارى دعا مى كند، ولى در حال آسايش و خوشى دعا نمى كند، از رسيدن به مرحله اجابت جلوگيرى مى كنند.
چنانكه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هرگاه بنده اى هنگام بلا و گرفتارى دعا كند، و در حال آسايش و خوشى دعا نكند، ملائكه جلو صداى او را مى گيرند و مى گويند: اين صداى ناآشنا و غريبى است . پيش از اين كجا بودى ؟
چهارم اينكه : پافشارى كردن و اصرار در دعا، كليد نجات و رهايى است .
چنانكه در حديث است كه امام صادق (ع ) مى فرمود: به خدا سوگند، هيچ بنده مؤمنى پيرامون حاجتى به درگاه خداوند پافشارى نمى نمايد، مگر اينكه خداوند حاجت او را برآورده مى سازد.
و نيز در روايت آمده كه امام صادق و امام باقر (عليهماالسلام ) فرمودند: به خدا سوگند، هيچ بنده مؤمنى به درگاه خداوند اصرار نمى كند، مگر اينكه خداوند دعاى او را مستجاب مى گرداند.
صفاتى كه دعا كننده از ديدگاه عقل و نقل بايد داراى آن باشد گذشت (3)، بنابراين شايسته است كه الحاح و پا فشارى در دعا مُبتنى بر آن اصول باشد.
ذكر فضيلت دعا در غياب برادران دينى از ديدگاه روايات
اينك پس از ذكر شروط مهمّى كه موجب قبولى دعا مى شوند، لازم است فضيلت دعا در غياب برادران دينى را با استفاده از برخى رواياتى كه بدان دست يافته ايم يادآور شويم :
1 - در روايتى آمده كه امام صادق (ع ) فرمود رسول خدا (ص ) فرمودند: هركس بگويد:
اءَللّهُمَّ، اَغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ.
- خداوندا، مردان و زنان مؤمن را بيآمرز.
خداوند، در برابر هر مؤمنى كه از زمان آفرينش حضرت آدم (ع ) تا برپايى قيامت خلق فرموده ، يك كار نيك براى او مى نويسد، و يك گناه او را محو مى فرمايد، و يك درجه [درجه ايمانى ] او را بالا مى برد.
2 - نيز در روايت آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هرگاه كسى بگويد:
اءَللّهُمَّ، اغْفِرْلِلْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ وَالْمُسْلِمينَ وَ الْمُسْلِماتِ، اءَلاَْحْيآءِ مِنْهُمْ وَ جَميعَ الاَْمْواتِ.
- خدايا، مردان و زنان مؤمن و مسلمان ، و زندگان و تمام مردگان آنها را مورد مغفرت خويش قرار ده .
خداوند به شماره تمام انسانهاى گذشته و آينده ، دعا براى او مستحاب مى گرداند: [يا: دعاى آنان را براى وى مى نويسد]
3 - همچنين در اين باره است روايت بنده صالح خدا عبداللّه بن جندب - رضوان اللّه عليه - از مولايمان امام صادق (ع )، عبداللّه بن سنان مى گويد: گذرم بر عبداللّه بن جندب افتاد كه بر صفا به نماز ايستاده - وى پيرمرد كهنسالى بود ديدم كه دعا مى نمود و در دعاى خود بسيار مى گفت :اءَللّهُمَّ ، فُلانَ بْنَ فُلانٍ، اءَللّهُمَّ، فُلانَ بْنَ فُلانٍ. : (خداوندا، فلانى پسر فلانى را [بيامرز].)(4) به اندازه اى كه نتوانستم بشمارم .
پس وقتى كه سلام نماز را گفت . عرض كردم : اى عبداللّه ، هيچ موقف و جايگاهى بهتر از جايگاه تو نديده ام ، ولى از يك خصلت تو اصلاً خوشم نيآمد.
گفت : چه چيز من خوشايند تو نبود.
گفتم : به بسيارى از برادرانت دعا كردى ، ولى نشنيدم كه براى خود دعايى بكنى .
گفت : اى عبداللّه ، از مولايمان امام صادق (ع ) شنيدم كه مى فرمود: هركس در پشت سر برادر مؤمن خويش براى او دعا كند، از كناره هاى آسمان ندا مى شود: اى فلانى ، براى توست مانند آنچه كه براى برادرت درخواست نمودى ، و براى توست صد هزار برابر آن . لذا دوست نداشتم صد هزار برابر ضمانت شده را به خاطر يكى كه نمى دانم آيا مستجاب مى شود يا خير، ترك كنم .
4 - و نيز از آن جمله است روايت همين بنده صالح ، عبداللّه بن جندب - رضوان اللّه عليه - از مولايمان موسى بن جعفر امام كاظم (ع ) علىّ بن ابراهيم بن هاشم مى گويد: پدرم به من گفت : عبداللّه بن جندب را در موقف ديدم ، و هيچ موقفى بهتر از موقف او نديدم ، پيوسته دستهاى خويش را به سوى آسمان دراز كرده بود، و اشكهايش بر گونه اش جارى مى شد و به زمين مى ريخت . پس از رفتن مردم به او گفتم : اى [اَ]با محمّد، هرگز موقفى بهتر از موقف تو نديدم .
گفت : به خدا سوگند، جز براى برادرانم دعا ننمودم . و اين بخاطر آن بود كه حضرت اباالحسن موسى بن جعفر (عليهماالسلام ) به من خبر داد كه : هركس در غياب برادش براى او دعا كند، از سوى عرش ندا مى شود كه : براى توست صدهزار برابر آن ، لذا خوشم نيامد كه صدهزار برابرِ ضمانت شده را به خاطر يكى كه نمى دانم آيا مستجاب مى شود يا خير، فروگذارم .
5 - روايات گراسنگ ديگرى پيرامون دعا در غياب برادران دينى در قنوت نماز وتر از نماز شب ذكر خواهيم كرد، زيرا ديده ام اصحاب ما اماميّه ، براى كسانى كه مى خواهند دعا كنند، بيشتر در قنوت نماز وتر نماز شب دعا مى كنند.(5)
فضيلت دعا كردن براى حضرت حجّت عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف
اينك مى گويم : اگر دعا براى برادران دينى اين همه فضيلت دارد، پس ‍ فضيلت دعا براى سلطان و فرمانروايى كه سبب هستى و وجود توست . و تو معتقدى كه اگر او نبود، خداوند نه تو و نه هيچ كس از مكلّفين زمان او و تو را نمى آفريد، و اينكه لُطف الهى به وجود او - صلوات اللّه عليه - سبب تمام آنچه كه تو و غير تو در آن قرار داريد مى باشد، و وسيله تمامى خيراتى است كه بدان نايل مى گرديد، چگونه خواهد بود؟
پس مبادا و مبادا كه تا حدّى كه امكان دارد خود و يا احدى از خلايق را در دوست داشتن و دعا نمودن ، بر او مقدّم كنى . و نيز هنگام دعا كردن براى آن مولاى عظيم الشاءن حضور قلبى و زبانى داشته باش .
و مبادا گمان كنى كه علّت ذكر اين مطلب براى آن است كه آن بزرگوار به دعاى تو احتياج دارد. بسيار دور است ، بسيار دور است ، اگر چنين اعتقادى داشته باشى ، در اعتقاد دوستى ات مريض و بيمارى ؛ بلكه اين را براى آن گفتم كه حقّ بزرگ و احسان گرانبار حضرتش را بر تو بشناسانم .
و ديگر اينكه : اگر پيش از دعا براى خويش و كسانى كه نزد تو گرامى هستند، براى آن بزرگوار دعا نمايى ، خداوند - جلّ جلاله - زودتر درهاى اجابت را به روى تو خواهد گشود؛ زيرا تو - اى بنده ، - درهاى قبولى دعا را با قفلهاى جنايتها و گناهانت بسته اى ، پس اگر براى اين مولايى كه در نزد خداوند مالك زندگان و مردگان خاصّ و ويژه مى باشد دعا كنى ، خداوند به خاطر او زود درهاى اجابت را به روى تو مى گشايد، و در نتيجه تو نيز به خاطر چنگ زدن به ريسمان او در دعايى كه براى خود و ديگران مى كنى ، در زمره فضل او داخل شده ، و رحمت و كَرَمَ و عنايت خداوند - جلّ جلاله - تو را نيز فرا مى گيرد.
و مبادا بيايى و اساتيدى را كه از آنها پيروى مى كنى ، بشمارى و بگويى كه من نديده ام آنان به آنچه كه تو گفتى عمل كنند، و آنها از مولايمان كه بدو اشاره نمودى - صلوات اللّه عليه - غافل ، و نسبت به او بى اعتنا هستند.
جواب اينكه : به آنچه كه گفتم عمل كن ، كه مطلبِ حقّ است ، زيرا هركس نسبت به مولايمان بى اعتنا، و از آنچه كه ذكر نمودم غافل باشد، به خدا سوگند، كه در اشتباه فضاحت بارى مى باشد.
و حديثى كه جدّم ابوجعفر طوسى - رضوان اللّه عليه - مطلبى را كه ذكر نموديم ، گوشزد مى كند. وى روايت نموده كه بعضى از صالحين يعنى ائمّه (عليهم السلام ) فرمود: در شب بيست و سوّم ماه رمضان مكرّر - در حال سجده و ايستاده و نشسته و به طور كلّى در هر حال كه هستى - و نيز در كلّ اين ماه و در طول عمرت به هر صورت كه ممكن شد، و هرگاه كه در طول عمرت به يادت آمد، اين دعا را مكرّر مى خوانى . به اين صورت كه بعد از حمد و ستايش خداوند متعال ، و صلوات بر پيامبر اكرم حضرت محمّد (ص ) مى گويى :
اءَللّهُمَّ، كُنْ لِوَلِيِّكَ فُلانِ بْنِ فُلانٍ(6) فى هذِهِ السّاعَةِ وَ فى كُلِّ ساعَةٍ، وَليّاً وَ حافِظاً وَ قآئِداً وَ ناصِراً وَ دَليلاً وَ عَيْناً، حَتّى تُسْكِنَهُ اءَرْضَكَ طَوْعاً، وَ تُمَتِّعَهُ فيها طَويلاً.
- خدايا، در اين لحظه و در تمام لحظات ، سرپرست و نگاهدار و راهبر و يارى گر و راهنما و ديدبانِ ولىِّ حضرت حجّة بن الحسن - كه درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد، - باش ، تا اينكه او را به صورتى كه خوشايند اوست [و همه از او فرمانبرى مى نمايند] ساكن زمين گردانيده ، و مدّت زمان طولانى در آن بهره مند سازى .
اينك اهتمام ائمّه (عليهم السلام ) را نسبت به اين دعا براى آن بزرگوار چگونه مى بينى ؟ آيا مانند كوتاهى كردن تو نسبت به آن مقام شريف است ؟ بنابراين از بسيار دعا كردن براى او - صلوات اللّه عليه - و براى كسانى كه دعا كردن براى آنان در نمازهاى واجب ، جايز است ، خوددارى مكن ؛ كه در روايتى آمده كه امام صادق (ع ) فرمود:
هر سخنى كه در نماز واجب با آن خداوند متعال را مورد خطاب قرار دهى ، كلام آدمى و گفتارى كه نماز را باطل كند نيست .
بنابراين ، عذرى در ترك اهتمام و همّت گماشتن نسبت به اين امر براى تو باقى نمى ماند.
--------------------------------------------------
1- بقره (2): 152.
مرا ياد نماييد، تا من نيز شما را ياد كنم .
2- ترديد از راوى است .
3- به فصل ششم و هفتم رجوع شود.
4- به جاى فلان بن فلان ، برادران مؤمن خود را ذكر مى نمود.
5- چنانكه سيّد - رضوان اللّه تعالى عليه - در مقدّمه تصريح فرموده ، اين فصل از كتاب در جلد دوّم كتاب فلاح السائل آمده ، كه متاءسّفانه بكلّى مفقود شده و در دسترس ‍ نيست .
6- به جاى فلان بن فلان در هر زمان ، حجّت وقت (ع ) ذكر مى شود، و در زمان ما گفته مى شود: اءَلْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْعَسْكَرِىِّ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلى آبائِهِ.

نوشتن دیدگاه