34- دستاوردهاى تصحيح علمى
پس از طى مراحل تصحيح علمى متوجه مى‏ شويم كه تا چه اندازه ذهنيات تصحيحگران قياسى، التقاطى، ذوقى و از اين دست كه داورى درباره زيبايى، شيوايى، تناسب و بهتر بودن يك سروده يا قرائت را مبناى تصحيح اثر يك نويسنده يا ديوان يك شاعر قرار مى‏ دهند، نادرست است و خلاف آن به اثبات مى‏ رسد.
به طورخلاصه پس از دستيابى به سخن يك مؤلف ياسروده‏ هاى يك شاعر، نتيجه مى‏ شود:
چنين نيست كه همه نوشته‏ ها يا سروده‏ هاى دانشمندان، نويسندگان و سخنسرايان لزوما بهترين باشند.
سهو و خطا به دانش و انديشه و قلم غيرمعصومان راه دارد.
هنوز معانى و مفاهيمى در متون كهن هست كه دانش ما به آنها دسترسى ندارد.
برخى آثار، داراى نسخه بدل مؤلف يا شاعر، و همه متعلق به اويند.
نه هرچه متناسب با انديشه و بيان يك مؤلف يا شاعر است از اوست و نه هرچه اين‏گونه نيست از او نيست.
از ويژگي هاى تصحيح علمى يكى اين است كه در دنياى مجهولات تازه را به روى پژوهشگر باز مى‏ كند و او را به تكاپوى بيشتر وا مى‏ دارد و زمينه كشف معلومات تازه را براى او فراهم مى‏ آورد، به خلاف روشهاى ديگر كه اغلب مانع ظهور و بروز حقيقت‏ اند.
مثلا برخى مصححان با اين ذهنيت كه براى هر عنصر زبانى در متون كهن، بايد شاهدى در لغتنامه‏ هاى موجود باشد، راه يافته‏ هاى نو را بر خود مى‏ بندند، زحمت جست‏وجوى معنى به خود نمى‏ دهند و در متون كهن تغيير پديد مى‏ آورند.
براى نمونه، شايد نتوان براى واژه حَصينى، معادلى يا توضيحى در واژه نامه‏ ها يافت اما كافى است مراجعه‏ اى شفاهى يا در صورت امكان، كتابخانه‏اى به گويش هاى محلى كشور داشته باشيم تا بسيارى واژه‏ هاى رايج در گذشته، نامكتوب در فرهنگها و مورد استفاده در گويش هاى محلى را بيابيم و مثلا متوجه شويم كه همين واژه، نام ظرفى است استوان ه‏اى شكل و اغلب سفالين و تقريبا به شكل و اندازه تشتهاى كوچك، با كاربردهاى گوناگون.
يا ممكن است واژه پيشينى را با معنى مناسب متن در فرهنگ نامه نبينيم اما به قرينه عبارت بتوانيم دريابيم كه تلفظى ديگر براى پيشانى است.