«فَمَن حاجَّكَ فيهِ مِن بَعدِ ما جاءَكَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالَوا نَدعُ اَبناءَنا وَ اَبناءَكُم وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُم وَ اَنفُسَنا وَ اَنفُسَكُم ثُمَّ نَبتَهِل فَنَجعَل لَعنَةَ اللّهِ عَلي الكاذِبينَ؛ پس هرگاه بعد از علم و دانشي كه (درباره مسيح) به تو رسيده، (باز) كساني با تو به مجادله برخيزند، به آنان بگو: بياييد ما و شما، فرزندان، زنان و نفوس خود را فرا خوانيم، آن‌گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ‌گويان قرار دهيم.» (سوره آل عمران، آيه 61)
اين آيه شريفه كه به آيه مباهله مشهور است در اين شماره مورد استفاده و استناد قرار گرفته و معرفي مي‌شود.
معناي مباهله
مباهله در كتاب‌هاي لغت به معناي نفرين كردن به يكديگر است‌(1)؛ از دير باز، هرگاه فردي مي‌خواست حقانيت خود را به اثبات برساند و طرف مقابل خود را (دشمنش را) محكوم نمايد، پيشنهاد مباهله مي‌داد. آنگاه يك‌ديگر را نفرين مي‌كردند، هر كدام كه نفرينش اثر مي‌كرد، قطعاً حقانيت خود را ثابت كرده بود.
كيفيت مباهله
براي انجام مباهله، دو طرف مباهله، پنجه در پنجه يك‌ديگر مي‌اندازند، به طوري‌كه انگشتان هر دو نفر بصورت شبكه در مي‌آيد. سپس چنين مي‌گويند:
«اللّهمّ رَبَّ السمواتِ السَّبع وَ الأرَضينَ السَّبع وَ رَبّ العَرش العَظيم، إن كان فلان جَحَدَ الحقّ وَ كَفَرَ بهِ فَأنزِل عليه حُسباناً من السماءِ و عَذاباً أليماً؛ بار الها! اي پروردگار هفت آسمان و زمين! و اي خداي عرش بزرگ! چنانچه فلاني منكر حق است و به آن كافر مي‌باشد، پس عذابي دردناك و آتشي سوزاننده از آسمان بر او فرو فرست.»(2)
ان خاص مباهله
انجام مباهله از هنگام طلوع فجر تا طلوع خورشيد مي‌باشد.(3)
رابطه آيه مباهله با اهل بيت‌(علیهم السلام)
ترديدي نيست كه رسول خدا‌(ص) در حادثه تاريخي مباهله، حضرت علي(علیه السلام)، فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و امام حسن و امام حسين(علیه السلام) را فرا خواند تا به همراه آنان، مباهله با مسيحيان نجران را انجام دهد.
عالمان و مفسّران شيعه و سنّي در كتاب‌هاي تفسير، حديث و تاريخ خود نقل كرده‌اند كه: رسول خدا(ص) اهل بيت خود را امام علي(علیه السلام)، حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، امام حسن و امام حسين عليهم‌السلام معرفي فرموده است.
اين مطلب از سوي شش امام معصوم (امام علي، امام حسن، امام صادق، امام كاظم، امام رضا و امام هادي عليهم‌السلام) و نُه شخصيت از اصحاب پيامبر خدا‌(ص) و پنج نفر از تابعين روايت شده است.(4)
به عنوان نمونه در كتاب صحيح مسلم و كتاب سنن ترمذي چنين روايت شده است:
هنگامي‌كه آيه مباهله نازل گرديد، پيامبر خدا(ص) علي، حسن، حسين(ع) و فاطمه(س) را فرا خواند و فرمود: «اَللّهُمَّ هؤُلاءِ أَهلي؛ خدايا! اينان اهل من و خانواده من هستند.»‌(5)
مرحوم بلاغي در كتاب تفسيرش پيرامون علت انتخاب حضرت زهرا(س) به عنوان نساءنا و حضرت امام علي(علیه السلام) به عنوان أنفسنا مي‌گويد:
مقصود از نساءنا با اهمّيت‌ترين فرد از زنان مي‌باشد كه سزاوار معرفي است، به طوري‌كه رابطه خانوادگی اش، نا گسستني باشد، مانند: مادر، خواهر و دختر؛ نه همسر كه با ازدواج، داخل حوزه خانواده مي‌شود و با طلاق از حوزه خانواده دور مي‌گردد.
بر همين اساس، پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) دخترش، حضرت زهرا(سلام الله علیها) را انتخاب فرمود و هيچ‌يك از همسرانش را بر‌نگزيد.
انتخاب امام علي(علیه السلام) هم براين اساس بوده است كه أنفسنا (نفوس خود) مي‌بايست شخصيتي گران‌سنگ و مهم باشد تا وجودش در تأثير گذاري و فضيلت، به‌سان وجود پيامبر و يا نزديك‌ترين انسان‌ها از نظر قرب معنوي و الهي به او باشد، تا گفتن: «هذا نفسي؛ اين انسان، خود من است.» صحيح باشد.(6)
از اين رو خداوند متعال به پيامبرش دستور مي‌دهد كه امام علي(ع) را نفس خود بنامد تا براي همه مردم روشن شود كه امام علي(ع) يك فرد عادي نيست و نه تنها پس از پيامبر، بهترين و با فضيلت‌ترين فرد امت است، بلكه شايستگي كامل ولايت و امامت بر مسلمين را داراست.(7)
آيا اكنون مي‌توان باور كرد كه خدا به پيامبرش دستور داده باشد تا فردي را بدون چنين شرايطي، نفس خود معرفي كند و او را به ميدان مباهله بياورد؟! هرگز!
شهر نجران در صدر اسلام از شهرهاي مهم يمن به شمار مي‌رفت و در آن شهر اقوام مختلفي مي‌زيستند، از جمله مسيحيان نجران كه تعصب و شرارت آنان زبان زد مردم آن روزگار بود، به‌طوري كه در حديث آمده است:
«شَرُّ النَّصاري نصاري نَجران؛ مسيحيان نجران بدترين مسيحي انند»
حتماً مي‌دانيد مسيحيان بر اين باورند كه حضرت عيسي(ع) پسر خداست!!!، خداوند بزرگ، پيامبر اسلام را از انحراف عقيده آنان آگاه ساخت، چرا كه عيسي(ع) يك انسان است و انسان، جسم است و جسم، نيازمند است و معقول نيست انساني كه خود نيازمند است، آفريدگار باشد. به علاوه خداي بزرگ، شريك ندارد، زيرا او بي‌نياز مطلق است و فرد محتاج به شريك، نيازمند مي‌باشد.
سال دهم هجرت است. آوازه اسلام به دورترين نقاط رسيده است. مظلومان و ستم‌ديدگان گروه گروه به بارگاه اسلام عزيز وارد و مسلمان مي‌شوند. مسيحيان نجران تعدادي از اسقف‌هاي خود را به منظور جلوگيري از پيشرفت اسلام به سوي مدينه منوره روانه تا با رسول خدا(ص) درباره عيسي‌بن مريم به بحث بنشينند. پيامبر اسلام(ص) با استدلال قوي به آنان مي‌فهماند كه حضرت عيسي، خدا نيست، بلكه فرستاده خدا است و خدا نه پسر دارد نه شريك و تثليث(8) و سه‌گانه پرستي شما باطل است. اما اسقف‌ها به عقيده باطل خود اصرار مي‌ورزند و تسليم حق نمي‌شوند.
پيامبر اسلام(ص) آنان را به مباهله دعوت مي‌كند. تعدادي از اسقف‌هاي مسيحي مي‌گويند: اگر محمّد(ص) اهل‌بيت خود را به مباهله بياورد، معلوم مي‌شود كه او به آئين اسلام اعتقاد راسخ دارد؛ پس نبايد با او مباهله كرد.
روز مباهله فرا مي‌رسد. پيامبر خدا(ص) به‌سوي ميعادگاه حركت مي‌كند حضرت علي، فاطمه زهرا، حسن و حسين، صلوات‌اللّه عليهم اجمعين، وي را همراهي مي‌كنند.
(محل مباهله در ناحيه شمال شرقي مسجد النبي قرار دارد و هم اكنون مسجدي زيبا در همان محل بنا گرديده كه به نام مسجد مباهله و يا مسجد اجابه مشهور است.)
هنگامي كه پيامبر و اهل‌بيت بزرگوارش به محل مباهله مي‌رسيدند، اسقف نجران مي‌گويد:
«اِنّي لأري وُجوُهاً لَوسَأَلوُا اللّهَ اَن يزيلَ جَبَلاً مِن مَكانِهِ لأزالَهُ فَلا تَبتَهِلوُا؛ من چهره‌هايي را مشاهده مي‌كنم كه اگر از خدا بخواهند كوهي را از روي زمين بركند، خدا خواهش آنان را اجابت مي‌كند، پس با آنان مباهله نكنيد.»
اسقف‌ها و كشيش‌هاي مسيحي از انجام مباهله سرباز مي‌زنند و زير بار مباهله نمي‌روند، زيرا مي‌دانند كه شكست آنان قطعي است.
بنابر اين تنها دو راه براي مسيحيان باقي ماند: 1. مسلمان شوند. 2. جزيه بپردازند.
پيامبر(ص) فرمودند: مسلمان شويد تا همانند آنان و در رتبه آنان قرار گيريد.
مسيحيان گفتند: ما جزيه مي‌پردازيم.
پس به دستور پيامبر(ص) مقرر گرديد تا همه ساله تعداد 2000 جامه به عنوان جزيه بپردازند؛ 1000 جامه در ماه صفر و 1000 جامه باقيمانده در ماه رجب داده شود و نيز تعداد300 زره آهنين نيز به پيامبر تحويل دهند.
بدين ترتيب قرآن كريم ديگر بار فضيلت اهل‌بيت پيامبر را بيان كرد و جايگاه فرازمند خاندان عصمت و طهارت را به بشريت معرفي نمود.
------------------------------------------------------------------
1 . مجمع البحرين، ج 1، ص 258، ريشه: بَ هَ لَ.
2 . همان
3 . همان
4 . آلاء الرحمن في تفسير القرآن؛ ج 1، ص‌291.
5 . احقاق الحق؛ ج 30،صفحه 21.
6 . آلاء الرحمن؛ ج 1،ص 290.
7 . همان؛ ص 291.
8. مسيحيان معتقدند خالق هستي سه تاست: 1. خدا«پدر» 2. عيسي«پسر» 3.روح‌القدس.
-------------------------------------------
پدیدآورنده:محمّد علي مقدادي