چه احتياج به عطر است آن پرى رو را *** به گُل ضرور نباشد گلاب پاشيدن
پيامبر اعظم (صلى الله عليه وآله) ، هر جا كه دل هاى مردم را براى شنيدن آماده مى ديد، سخن مى گفت; چه بر منبر، چه روى زمين و چه سوار بر شتر; گاه نيز ايستاده سخنرانى مى كرد. اگر بر فراز منبر مى رفت، صورت خود را به طرف مردم مى كرد و به آنان درود مى فرستاد و پايان خطابه اش با استغفار همراه بود. همواره محور سخنانش، درود بر خداوند و ستايش او به خاطر نعمت هايش، توصيف كمال او، آموزش بنيان هاى اسلام، يادآورى بهشت و دوزخ و سراى واپسين، سفارش به پارسايى و تبيين موارد خشم و خرسندى آفريدگار بود.
چنان شمرده سخن مى گفت كه شنونده مى توانست واژگانش را بشمارد. همچنين فشرده گوترين انسان ها بود، ولى در عين ايجاز تمامى آنچه را مى خواست بگويد، بيان مى كرد. نه زياده گويى داشت و نه كم گويى; جمله هايش پى در پى بود و ميان آنها لحظه اى خاموش مى ماند تا شنونده، سخنانش را دريابد و به خاطر بسپارد.
شيرين سخن ترين و شيواگوترين مردمان بود و مى فرمود: «من فصيح ترين عربم». بارى، بهشتيان به زبان محمد (صلى الله عليه وآله) سخن مى گويند. جز به ضرورت سخن نمى گفت و مى فرمود: «از نشانه هاى دانايى آدمى اين است كه در مسائل بيهوده، اندك سخن گويد». نه بسيار كم سخن بود و نه پرگو. هنگام حرف زدن، دهان را كاملا باز نمى كرد و زمانى كه سخن مى گفت، شنوندگان سرشان را پايين مى انداختند و چنان آرام بودند كه گويا پرنده اى بر سرشان نشسته است و چون خاموش مى شد، آنان حرف مى زدند. به پُرگويان هشدار مى داد و مى فرمود:
هركه گفتارش بسيار باشد، اشتباهش بسيار شود و كسى كه اشتباهش زياد باشد، گناهانش بسيار گردد و هركه گناهانش بسيار باشد، دوزخ براى او شايسته تر است.(2)
آن حضرت هيچ گاه با نهايت مرتبه عقل و فهم خويش با كسى سخن نگفت و مى فرمود: «ما پيامبران، مأموريم كه با مردم به اندازه عقل و فهم آنان سخن بگوييم».(3)
رسول الله (صلى الله عليه وآله) ، نمونه كامل تجلى اين هنر و ادب است; سخنش عميق، بامحتوا، زيبا، سنجيده و مختصر بود و اضافه گويى و كاستى در سخن ايشان يافت نمى شد. آداب سخن را كاملا رعايت مى كرد، شمرده و آرام سخن مى گفت و در گفتارش صراحت لهجه داشت. در سخن گفتن سطح درك و فهم مخاطب را همواره در نظر داشت. او فصيح ترين سخن را داشت و لحن سخن او جالب، جذاب و شيرين بود. با صداى كوتاه سخن مى گفت و كسى را با سخن نمى رنجاند. نعمت را هر چند ناچيز، گرامى مى داشت و از آن بدگويى نمى كرد.
سخن از ترسيم سيماى آفتاب است; نور و درخشش او چشم ها را خيره و دل ها را مى ربايد; آفتابى كه دل و جان هر آزاده اى با آن آشناست. اين مجموعه، رشحه اى از كلمات ناب رسول الله (صلى الله عليه وآله) است كه از نور محمد (صلى الله عليه وآله) برگرفته ايم و ما تنها وظيفه گوهرنمايى را برعهده داريم. باشد كه آيينه كلاممان بتواند عطر وجود پيامبر را از خلال گفته هاى حكمت آموزش، به مشام جان ها بيافشاند.
آنچه پيش روى شماست، اندكى از اقيانوس بى كران سخنان رسول اللّه (صلى الله عليه وآله) است كه به پيشواز سال پر بركت پيامبر اعظم (صلى الله عليه وآله) نگارش يافته است. اميد كه رهروى شايسته براى نور تابانش باشيم.
يكى خط است ز اول تا به آخر *** بر او خلق جهان گشته مسافر
در اين ره، انبيا چون ساربانند *** دليل و راهنماى كاروانند
وز ايشان سيّد ما گشته سالار *** هم او اول، هم او آخر در اين كار
بر او ختم آمده پايان اين راه *** در او مُنزل شده اُدعُوا الى الله
شايسته است تا از تلاش دوستان مركز پژوهشهاى اسلامى صدا و سيما به ويژه آقاى محمدصادق دهقان، ويراستار اثر در به سرانجام رساندن اين تحفه احمدى سپاس گزارى كنيم.
اميد است كه انديشهورزان بيش از پيش در درياى موّاج سخنان رسول اعظم (صلى الله عليه وآله) غور كنند و به قدر توان از ذخاير ارزشمند آن بهره گيرند و ارمغان راه ديگران سازند. و امسال كه مزين به ساحت مقدس رسول اللّه (صلى الله عليه وآله) است، بيش از پيش، معطر به عطر سخنان آنحضرت آغشته گردد و اخلاق نبوى در روح و جانمان نقش بندد.
ان شاء اللّه
- پىنوشتها -
(2) - بحارالانوار، ج 14، ص 318.
(3) - همان، ج 16، ص 280.
