بدون شك سخنان معصومان و ائمه اطهار علیهم السلام هماره روشنگر معنای آیات نورانی قرآن كریم بوده است. در این سلسله مقالات برآنیم با مشعل فروزان بیانات حضرت امام باقرالعلوم علیه السلام آسمان معرفت را بشكافیم و چندگام به حقیقت نزدیك شویم.
زنگار دلها
قرآن درباره مجرمان و گناهكاران جسور كه به بهانه های واهی از اجابت دعوت الهی سرباز می زنند، می فرماید: «كلاّ بَلْ رانَ عَلي قُلُوبِهم ما كانُوا يكسبون»(1)
چنین نیست كه آنها گمان می كنند، بلكه كارهایشان همچون زنگاری بر دلهایشان نشسته است. (و از درك حقیقت محروم گشته اند.)
امام باقر علیه السلام درباره این آیه می فرماید: هیچ بنده مؤمنی نیست مگر آنكه در قلبش یك نقطه سفید (و نورانی) وجود دارد، پس آنگاه كه از وی گناهی سرزند، در میان آن نقطه سفید، نقطه سیاهی ایجاد می گردد. پس اگر توبه كند، آن سیاهی رخت بر می بندد؛ و اگر در گناهان غوطه ور گردد، بر سیاهی افزوده می شود تا آنكه تمام سفیدی را می پوشاند. وقتی سفیدی پوشانده شد، دارنده چنین دلی دیگر هرگز روی سعادت را نخواهد دید و این است معنای سخن خداوند كه می فرماید: «كلاّ بل ران علی قلوبهم ما كانوا یكسبون»(2)
فروش دین به دنیا
در موارد متعددی از قرآن به آیاتی برمی خوریم كه یهود را به پیروی از قرآن فرا می خواند، در یكی از این آیات می خوانیم: «به آنچه نازل كرده ام (قرآن) ایمان آورید كه تأیید و تصدیق كننده كتابی است كه شما با آن سروكار دارید (توارت) و نخستین كافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید و تنها در برابر من تقوا پیشه سازید.»(3)
امام باقر علیه السلام در مورد شأن نزول آیه فوق می فرماید:
برای حُيّی بن اخطب و كعب بن اشرف و گروهی دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانی بسیار مجللی از طرف یهودیان ترتیب داده می شد. این افراد راضی نبودند، با تصدیق و تأیید قرآن، آن منافع را از دست بدهند. به همین جهت تورات را تحریف كرده، آیاتی از آن را، كه در زمینه اوصاف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود، به بهای ناچیز (مجالس و یا پولهایی كه به جیب آنها سرازیر می شد) فروختند.(4)
درس عبرت از انسانهای مسخ شده
همان طور كه می دانیم روحیه سركشی و نافرمانی از دستورهای الهی و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگیهای یهود بود و آیاتی از قرآن بدانها اشاره كرده است، ماهیگیری در شنبه یكی از مظاهر این علاقه است:
خداوند به یهود فرمان داده بود روز «شنبه» را تعطیل كنند؛ اما گروهی از آنها كه كنار دریا می زیستند و مشمول حكم الهی بودند، دلشان نمی آمد آن روز از ماهی های فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقاً روزهای شنبه ماهی های بیشتری می آمد. آنها با ترفند و حیله گری روز شنبه نیز ماهیگیری می كردند تا آن كه عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همین زمینه در قرآن چنین می خوانیم: قطعاً حال كسانی (یهودیانی) كه در روز شنبه نافرمانی كردند، دانستید. (و نیز به عذاب ما آگاه شدید كه) به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنها چنین شدند.(5)
در آیه بعد از آن می فرماید: ما این جریان را مجازات و درس عبرتی برای پیش روی آن واقعه (مابین یدیها) و پشت آن (ماخلفها) قرار دادیم.(6)
امام باقر علیه السلام در توضیح مابین یدیها و ماخلفها می فرماید: (مقصود از «مابین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از «ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنی این درس عبرت مخصوص بنی اسرائیل نبود و همه انسانها را شامل می شود.»(7)
محرم اسرار، خدا یا دشمنان خدا
در مرحله عمل روشن می شود هر فرد چه كاره است و تنها ادعای ایمان كافی نیست. آیا می توان باور كرد: كسی ایمان به خدا داشته باشد اما با دشمنان خدا دست دوستی دهد و آنها را محرم اسرار خویش سازد؟ در قرآن می خوانیم: آیا گمان كرده اید به خود واگذار می شوید و خداوند كسانی را كه جهاد كرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان محرم اسراری نگرفته اند، معلوم نمی دارد؟ و خداوند بدانچه انجام می دهید آگاه است.(8)
امام باقر علیه السلام درباره آیه فوق فرمود:
جز خدا محرم اسراری نگیرید كه در این صورت مؤمن نخواهید بود. هماناهر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت و شبهه ای بریده خواهد شد مگر آن چیزی كه قرآن آن را اثبات كرده است. (یعنی تقوا)(9)
گمان مى نمایید آیا شما بگردید بى آزمایش رها؟ نكرده خدا تا به امروز فاش مقام شما را به سعى و تلاش ؛ كدامینتان هست مومن درست كه از غیر یزدان خود دست شست نگیرد دگر دوست غیر از خدا بجز مومنان و بجز مصطفى به هركارتان هست یزدان خبیر بود آگه از رازهاى ضمیر نور نبوت و ولایت
در قرآن می خوانیم: او خدایی است كه خورشید را مایه روشنایی و ماه را نوربخش قرار داد؛ هوالذي جعل الشمس ضياء والقمر نوراً.(11)
امام باقر علیه السلام درباره آیه فوق چنین می فرماید:
خداوند زمین را به نور محمد صلی الله علیه و آله روشن ساخت، همان گونه كه با نور خورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد صلی الله علیه و آله را به خورشید و وصی اش علی علیه السلام را به ماه تشبیه كرده است.(12)
پی نوشت :
1- مطفّفین، آیه 14.
2- اصول كافی، ج 2، باب الذنوب، ح 20.
3- بقره، آیه 41.
4- مجمع البیان، ذیل آیه 41 سوره بقره.
5- بقره، آیه 65.
6- بقره، آیه 66.
7- مجمع البیان، ذیل آیه 66 سوره بقره.
8- توبه، آیه 16.
9- اصول كافی، ج 1، ص 59.
10- مجد
11- یونس، آیه 5.
12- نورالثقلین، ج 1،ص 36.
