فدك يكى از قريه هاى سرزمين خيبر با چشمه اى جوشان و نخلهاى فراوان بود كه در 140 كيلومترى شما مدينه قرار داشت. [معجم البلدان، مادّه ى فدك.] به هنگامى كه پيامبر خدا (ص) از جنگ خيبر فراغت يافتند، جنگى كه پرچمدارش على بن ابى طالب (ع) بود، خداوند در دل اهل فدك رعب افكند و نماينده اى نزد پيامبر اكرم (ص) فرستادند تا با تقديم نيمى از فدك صلح كنند پيامبر (ص) نيز از آنان پذيرفتند و از پيكار با آنان دست كشيدند. [دُرّ المنثور سيوطى، ج 4، ص 177.] اصحاب از پيامبر (ص) خواستند كه آن را ميان مسلمانان تقسيم كنند، ولى چون فدك فيى ء بود يعنى بدون جنگ و لشكركشى به دست آمده بود، بر اساس قرآن مخصوص پيامبر (ص) بود و به صورت غنائم تقسيم نمى شد. خداوند در سوره ى حشر (آيات 6 و 7) فرق ميان غنيمت و فيى ء را بيان فرموده است.
پيامبر اكرم (ص) مقدارى درخت نخل در فدك غرس كردند و چون آيه ى «وَ اتِ ذَالْقُربى حَقَّهُ» (حق نزديكان را بپرداز) [اسراء/ 26.] نازل شد، آن را كه خالصه ى حضرتش بود به پاره ى خود فاطمه (س) بخشيدند. فاطمه ى زهرا (س) نيز در آن تصرف مى كرد و تمامى درآمد آن را، بجز مقدار كمى براى خرج سال خود، به فقرا صدقه مى داد.
ابوبكر بعد از رحلت پيامبر ادعا كرد كه بايد درآمد فدك به دست اولى الامر ميان مردم توزيع شود و براى نظر خود چنين استدلال كرد كه از رسول خدا (ص) شنيده است كه آن حضرت فرمودند:
اِنّا مُعاشِرَ الْاَنْبِياء لا نُورَث ما تَرَكْناهُ فَهُوَ صَدَقة ما جمع پيامبران ارث برنداريم و آنچه از ما مى ماند صدقه است.
امام على (ع) فتوى داد كه پيامبران ارث مى گذارند، و به گفته ى قرآن استشهاد كرد كه مى فرمايد: «وَ وَرِثَ سُلَيْمانُ داوُدَ» [نمل/ 16.] (سليمان از داود ارث برد) و نيز به گفته ى خداوند از زبان زكريا: «فَهَبْ لى مِنْ لَدُنْكَ وَلِيّاً يَرِثُنى» [مريم/ 5.] (خداوندا، به من فرزندى عطا فرما كه از من ارث برد.) و آنگاه فرمود: حديثى كه ابوبكر روايت مى كند خبر واحدى است كه هيچ كس جز او روايت نكرده و احاديث آحاد حكم مطلق قران را مقيّد نمى كند، و اگر پيامبر اكرم (ص) مى خواستند كه حكم مطلق قرآن را مخصّص يا مقيّد سازند به ورثه ى خود خبر مى دادند كه شما از من ارثى نخواهيد برد.
فاطمه (س) اظهار داشت كه پدرش سرزمين فدك را به ايشان بخشيده اند و اين اگر ارث نباشد هبه است...
ابوبكر از فاطمه ى زهرا (س) شاهد خواست، آن حضرت، على (ع) و اُمّ ايمن را به شهادت گرفت. ابوبكر گفت: براى شهادت بايد يك مرد و دو زن يا دو مرد باشد.
على (ع) فتوى داد كه شهادت يك مرد و يك زن با سوگند بلكه با شاهد واحد و سوگند كافى است. ولى ابوبكر نپذيرفت و فدك را از تصرف فاطمه ى زهرا (س) خارج ساخت و در اين امر با عمر مشورت كرد و عمر وى را تأييد نمود. [عبدالرحمن الشرقاوى: على امام المتقين، ج 1، صص 69- 70.] شايد از آن بيم داشتند كه مبادا فدك در خارج از مدينه پايگاهى سياسى و اقتصادى در برابر آنان گردد.
ابن ابى الحديد مى نويسد:
«از استادم پرسيدم: آيا فاطمه (س) در ادعاى مالكيت فدك صادق بود؟ پاسخ داد: آرى.
گفتم: پس چرا خليفه ى اول فدك را به او نداد؟ با تبسّم گفت: اگر ابوبكر آن روز فدك را به مجرد ادعاى فاطمه به او مى داد، فردا به سراغش مى آمد و ادعاى خلافت براى شوهرش مى كرد و وى را از مقامش كنار مى زد و او هيچ گونه عذرى نداشت، زيرا با دادن فدك پذيرفته بود كه فاطمه هر چه را ادعا كند راست مى گويد و نيازى به شاهد ندارد.» [شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 78.]

نوشتن دیدگاه