در طول تاریخ، خطر تحریف و انحراف افكار و دیدگاه ها در صورت عدم تبیین درست قضایا و حوادث همیشه وجود داشته است. این خطر ایجاب میكرده است كه صورت صحیح هر واقعه، از سوی كسانی كه دارای روشن ترین دیدگاه و نیز صداقت و امانت بوده و در متن حادثه حضور داشته اند، ترسیم شود. در جریان نهضت تاریخی و تاریخ ساز «كربلا» نیز این خطر و این ضرورت وجود داشته است و كسانی كه رسالت سنگین «تبیین» را بر عهده داشته اند (بازماندگان آن روز سرخ!)، تفسیر و تبیین را به عهده گرفتند. پس از عاشورا، موضع گیری های «اهل بیت»، نقش اساسی در افشای ماهیت پلید رژیم اموی و ترسیم چهره فروزان شهیدان و حماسه آفرینان آن حادثه عظیم داشت.
یكی از ترسیم كنندگان چهره واقعی نهضت كربلا، امام چهارم حضرت سجاد علیهالسلام بود كه با خطبه و یادآوری هایش، با گریه و دعاهایش در این مسیر گام برداشت.
خطبه بیدارگر
امام سجاد علیهالسلام تنها بازمانده از دودمان رسالت و یادگار امام حسین علیهالسلام در میان اسرای اهلبیت علیهمالسلام بود كه پس از عاشورا، از كربلا به كوفه و شام به عنوان «اسیر» برده شد: اسیری آزادیبخش! حضور وی در جمع اسیران، خود بیانگر موقعیت اسرا و افشاگر جنآیات آلآمیه بود.
وقتی به كوفه رسیدند، كسانی از اهلبیت علیهمالسلام در جمع مردم سخن گفتند كه پردههای غفلت و بیخبری دریده شد. یكی از آنان امام سجاد علیهالسلام بود كه در خطابهاش، ضمن معرفی خود و پدر شهیدش، از ستمهای امویان و جنآیاتی كه در كربلا مرتكب شدند، فرازهایی را برشمرد. افشاگری بزرگتر در مجلس یزید، دیكتاتور شام بود كه آن حضرت لب به سخن گشود و خطبهای پرشور ایراد كرد و پایههای سلطه یزیدی را لرزاند و پرده ریا و نفاق را از چهره یزید كنار زد. سخنان وی چنان افشاگر و تكاندهنده بود كه یزید دستور داد سخن او را با «اذان» قطع كنند. این سخنان موجی از تحول فكری و بیدارگری ایجاد كرد و دیدگاه بسیاری از افراد را به یزید و حكومت ظالمانهاش تغییر داد.
یادآور كربلا
دشمنان میخواستند تا وقایع كربلا به عنوان حادثهای كه گذشته است، از یادها فراموش شود، اما امام سجاد علیهالسلام در نقش یك یادآور، همواره اندوه و رنج خویش را درباره آن ظلمها بیان میكرد و میگریست. گریه مداوم او بر شهیدان كربلا، بخصوص بر شهادت مظلومانه پدرش سیدالشهدا علیهالسلام، چون سلاح برنده ای بود كه افشاگر مظالم رژیم حاكم بود. او آنقدر میگریست كه بیم آن میرفت چشمهایش آسیب ببیند. هرگاه آب مینوشید، چنان میگریست كه اشك هایش بر جام آب روان میشد. وقتی علت آن همه گریه را میپرسیدند، پاسخ میداد: چگونه گریه نكنم، در حالی كه پدرم را از آب محروم كرده و لب تشنه كشتند؟ آبی كه بر حیوانات صحرا و درندگان هم آزاد بود، از پدرم دریغ كردند! بیش از بیست سال گریه مدام و یادآوری آن داغ های جانسوز كربلا، نوعی مبارزه بود تا «حادثه» فراموش نشود. امام صادق علیهالسلام آن حضرت را در ردیف «بكائون» (بسیار گریه كنندگان) به حساب می آورد.
یكی از غلامانش وقتی او را در حالت گریه دید، به او گفت: ایا وقت آن نرسیده كه اندوهت به پایان رسد؟ حضرت در پاسخ فرمود: وای بر تو! حضرت یعقوب علیهالسلام، بر فراق یك فرزند خویش آن همه گریه كرد و حسرت و تأسف داشت، ولی من با دو چشم خویش دیدم كه پدرم و همه خاندانم را كنار من و در اطرافم سر بریدند ...1 .
یادآوری خاطره شهیدان كربلا، یكی از كارهای همیشگی آن حضرت بود.
تبلیغ در سنگر دعا
مدت 24 سال امامت آن حضرت پس از شهادت امام حسین علیهالسلام، با شدیدترین خفقان مواجه بود. در شرایطی كه امكان هر اقدام عملی از وی سلب شده بود، «دعا» زمینه دیگری برای نشر حقایق اسلام و تبیین مسائل فردی، تربیتی و اعتقادی به شمار میرفت. «صحیفه سجادیه» كه مجموعه دعاهای آن حضرت است، یك دنیا درس خداشناسی، عبودیت، آموزش معارف وحی و تصحیح بینش اعتقادی مسلمانان را در بر دارد. آن حضرت در قالب دعا، بسیاری از تعالیم اجتماعی و اخلاقی و حتی سیاسی و نكات مربوط به جهاد و شهادت مطرح فرموده است. این نیایش ها جدا از خط ائمه نیست؛ خط هدایت و ارشاد مردم، دفاع از مكتب، بیان حقایق و توجه دادن مردم به بایدها و نبایدها، و این ادامه تلاش در مسیر «امامت» و «رهبری» فكری و سیاسی مردم است.
غروب
امام سجاد علیهالسلام، پس از 57 سال زندگی كه بیشتر آن با مرارتها و تلخیها همراه بود، اما یك لحظه از «راه حق» جدا نبود، در سال 95 هجری قمری در مدینه از دنیا به جهان باقی شتافت و به جوار رسول خدا و اولیای دین پر گشود. مدت امامتش 24 سال بود و پس از شهادت (كه طبق نقل ها با دسیسه ولید بن عبدالملك، مسموم شد) در «بقیع» به خاك سپرده شد.
مسعودعباس جامدی
_________________________________
1. بحارالأنوار، مجلسی، ج 6، ص110.
پيوندها:
