مقاله ها

بیماری و شهادت حضرت زهرا س

دختر پیغمبر در بستر بیمارى
«صبت على مصائب لو انها صبت على الایام صرن لیالیا»(۱)
منصوب به فاطمه سلام الله علیها
مرگ پدر، مظلوم شدن شوهر، از دست رفتن حق، و بالاتر از همه دگرگونى‏ هائى که پس از رسول خدا – به فاصله‏اى اندک – در سنت مسلمانى پدید گردید، روح و سپس جسم دختر پیغمبر(ص) را سخت آزرده ساخت. چنان که تاریخ نشان مى‏ دهد، او پیش از مرگ پدرش بیمارى جسمى نداشته است.
نوشته نمى‏ گوید، زهرا سلام الله علیها در آن وقت ‏بیمار بود!(۲) بعض معاصران نوشته ‏اند فاطمه اساسا تنى ضعیف داشته است.(۳)

نوشته مؤلف کتاب‏ «فاطمة الزهراء» هر چند در بیمار بودن او در چنان روز صراحتى ندارد، لکن بى اشارت نیست. عقاید چنین نویسد: «زهرا لاغر اندام، گندم گون و رنگ پریده بود. پدرش در بیمارى مرگ، او را دید و گفت او زودتر از همه کسانم به من مى‏ پیوندد.»(۴) هیچ یک از این دو نویسنده سند خود را نیاورده ‏اند.
ظاهر عبارت عقاید این است، که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله دخترش را ناتندرست و یا کم بنیه دید بدو چنین خبرى داد. نمى ‏خواهم چون بعض گویندگان قدیم بگویم فاطمه سلام الله علیها در هر روزى به قدر یک ماه و در هر ماهى به قدر یک سال دیگران رشد مى‏ کرد.(۵)
اما تا آن جا که مى‏ دانم و اسناد نشان مى‏ دهد نه ضعیف بنیه و نه رنگ پریده و نه مبتلا به بیمارى بوده است. بیمارى او پس از این حادثه‏ ها آغاز شد. وى روزهائى را که پس از مرگ پدر زیست، رنجور، پژمرده و گریان بود. او هرگز رنج جدائى پدر را تحمل نمى‏ کرد. و براى همین بود که چون خبر مرگ خود را از پدر شنید لبخند زد. او مردن را بر زیستن بدون پدر شادى خود مى‏ دانست.
داستان آنان را که به در خانه او آمدند و مى‏ خواستند خانه را با هر کس که درون آنست آتش زنند، نوشتیم. چنان که دیدیم سندهاى قدیمى چنان واقعه ‏اى را ضبط کرده است.
خود این پیش آمد به تنهائى براى آزردن او بس است تا چه رسد که رویدادهاى دیگر هم بدان افزوده شود. آیا راست است که بازوى دختر پیغمبر را با تازیانه آزرده ‏اند؟
آیا مى‏ خواسته‏اند با زور به درون خانه راه یابند و او که پشت در بوده است، صدمه دیده؟ در آن گیر و دارها ممکن است چنین حادثه‏ ها رخ داده باشد. اگر درست است راستى چرا و براى چه این خشونت‏ ها را روا داشته‏اند؟ چگونه مى‏ توان چنین داستان را پذیرفت و چسان آن را تحلیل کرد؟
مسلمانانى که در راه خدا و براى رضاى او و حفظ عقیدت خود سخت‏ ترین شکنجه‏ ها را تحمل کردند، مسلمانانى که از مال خود گذشتند، پیوند خویش را با عزیزترین کسان بریدند، خانمان را رها کردند، به خاطر خدا به کشور بیگانه و یا شهر دور دست هجرت نمودند، سپس در میدان کارزار بارها خود را عرضه هلاک ساختند، چگونه چنین حادثه‏ ها را دیدند و آرام نشستند. راستى گفتار فرزند فاطمه سخنى آموزنده است که: «آن جا که آزمایش پیش آید دین داران اندک خواهند بود».(۶)
از نخستین روز دعوت پیغمبر تا این تاریخ بیست و سه سال و از تاریخ هجرت تا این روزها ده سال مى‏ گذشت. در این سال ها گروهى دنیاپرست که چاره‏اى جز پذیرفتن مسلمانى نداشتند خود را در پناه اسلام جاى دادند. دسته‏اى از اینان مردمانى تن آسان و ریاست جو و اشراف منش بودند. طبیعت آنان قید و بند دین را نمى‏ پذیرفت. اگر مسلمان شدند براى این بود که جز مسلمانى راهى پیش روى خود نمى‏ دیدند.
قریش این تیره سرکش که ریاست مکه و عربستان را از آن خویش مى‏ دانست پس از فتح مکه، در مقابل قدرتى بزرگ به نام اسلام قرار گرفت. و چون از بیم جان و یا به امید جاه مسلمان شد، مى‏ کوشید تا این قدرت را در انحصار خود گیرد. بسیار حقیقت پوشى و یا خوش باورى مى‏ خواهد که بگوئیم اینان چون یک دو جلسه با پیغمبر نشسته و به اصطلاح محدثان لقب صحابى گرفته‏اند، در تقوا و پا بر سر هوى نهادن نیز مسلمانى درست‏ بودند.
از هم چشمى و بلکه دشمنى عرب‏ هاى جنوبى و شمالى در سده ‏هاى پیش از اسلام آگاهیم(۷) مردم حجاز به مقتضاى خوى بیابان نشینى، مردم یثرب را که از تیره قحطانى بودند و به کار کشاورزى اشتغال داشتند خوار مى ‏شمردند. قحطانیان یا عرب‏ هاى جنوبى ساکن یثرب، پیغمبر اسلام را از مکه به شهر خود خواندند، بدو ایمان آوردند، با وى پیمان بستند. در نبردهاى بدر، احد، احزاب، و غزوه ‏هاى دیگر با قریش در افتادند، و سرانجام شهر آنان را گشودند. قریش هرگز این خوارى را نمى‏ پذیرفت. از این گذشته مردم مدینه در سقیفه چشم به خلافت دوختند. تنها با تذکرات ابوبکر که پیغمبر گفته است‏ «امامان باید از قریش باشند» عقب نشستند.
اگر انصار چنان که گرد پیغمبر را گرفتند گرد خانواده او فراهم مى‏ شدند و اگر حریم حرمت این خانواده هم چنان محفوظ مى‏ ماند، چه کسى تضمین مى‏ کرد که قحطانیان بار دیگر دماغ عدنانیان را به خاک نمالند. این ها حقیقت‏ هائى بود که دست اندرکاران سیاست آن روز آن را به خوبى مى‏ دانستند. ما این واقعیت را بپذیریم یا خود را به خوش باورى بزنیم و بگوئیم همه یاران پیغمبر در یک درجه از پرهیزگارى و فداکارى بوده‏اند و چنین احتمالى درباره آنان نمى‏ توان داد، حقیقت را دگرگون نمى‏ سازد.
دشمنى میان شمال و جنوب پس از عقد پیمان برادرى بین مهاجر و انصار در مدینه موقتا فراموش شد و پس از مرگ پیغمبر نخستین نشانه آن دیده شد. و در سال هاى بعد آشکار گردید. و چنان که آشنایان به تاریخ اسلام مى‏ دانند، این درگیرى بین دو تیره در سراسر قلمرو اسلامى تا عصر معتصم عباسى بر جاى ماند. من نمى‏ گویم خداى نخواسته همه یاران پیغمبر این چنین مى‏ اندیشیدند.
در بین مضریان و یا قریشیان نیز کسانى بودند که در گفتار و کردار خود خدا را در نظر داشتند نه دنیا را و گاه براى رعایت‏ حکم الهى از برادر و فرزند خود هم مى‏ گذشتند، اما شمار اینان اندک بود. آیا مى‏ توان به آسانى پذیرفت که سهیل بن عمرو، عمرو بن عاص، ابوسفیان و سعد بن عبدالله بن ابى سرح هم غم دین داشتند؟
بسیار ساده‏ دلى مى‏ خواهد که ما بگوئیم آن کس که یک روز یا چند مجلس یا یک ماه یا یک سال صحبت پیغمبر را دریافت، مشمول حدیثى است که از پیغمبر آورده‏اند «یاران من چون ستارگانند به دنبال هر یک که رفتید، راه را یافته ‏اید» من بدین کارى ندارم که این حدیث از جهت متن و سند درست است‏ یا نه، این کار را به عهده محدثان مى‏ گذارم، آن چه مسلم است این که در آن روزها یا لااقل چند سال بعد، اصحاب پیغمبر روبروى هم قرار گرفتند. چگونه مى‏ توان گفت هم آنان که به دنبال على علیه‏السلام رفتند و هم کسانى که پى طلحه و زبیر و معاویه را گرفتند راه راست را یافته‏ اند.
خواهند گفت‏ خلیفه و یاران او از نخستین دسته مسلمانان و از طبقه اول مهاجرانند. درست است. اما از خلیفه و یک دو تن دیگر که بگذریم پایه حکومت را چه گروهى جز قریش استوار مى‏ کرد؟ و مجریان حکومت کدام طایفه بودند؟ براى استقرار حکومت‏ باید قدرت یک پارچه شود. و براى تامین این قدرت باید هر گونه مخالفتى سرکوب گردد و بسیار طبیعى است که با دگرگونى شرایط، منطق هم دگرگون شود.
در این روز در سال ۱۱ ه ـ بنابر قول ۹۵ روز، در روز سه شنبه شهادت حضرت بتول عذراء مظلومه مضروبه حضرت سیدة النساء العالمین فاطمه زهرا سلام الله علیها به وقوع پیوسته است.
امام رضا علیه السلام می فرماید: “إن فاطمة صدیقة شهیدة” همانا فاطمه راستگو و شهیده است.
بعد از شهادت و دفن پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار به منزل امیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمه زهرا سلام الله علیها هجوم آورده، و در هر بار به طریقی جسارت به اهل بیت علیهم السلام کردند. در یکی از این دفعات، که در منزل آن حضرت را آتش زدند و به زور وارد منزل شدند، حضرت صدیقه سلام الله علیها پشت در بودند.
با این که می دانستند آن حضرت پشت در است، با لگد و فشار در را باز کردند، و میخ در سینه آن مخدره را آزرد و محسن علیه السلام سقط شد و پهلوی آن حضرت شکست. آن حضرت بی هوش روی زمین افتاد و حضرت مولی الموحدین علی ابن أبی طالب علیه السلام را با سر و پای برهنه و دست بسته به طرف مسجد بردند.
وقتی حضرت زهرا سلام الله علیها به هوش آمدند به دنبال امیرالمؤمنین علیه السلام رفتند و از بردن آن حضرت به مسجد مانع شدند. داخل کوچه جلو چشم همسرش اسدالله الغالب، علی بن أبی طالب علیه السلام با تازیانه و غلاف شمشیر بر بدن حضرت صدیقه شهیده سلام الله علیها زدند که طبق برخی روایات از بازوی آن حضرت خون جاری شد و باز بی هوش روی زمین افتاد.
روزهای حزن فاطمه سلام الله علیها
پس از این وقایع و فجایع آن حضرت بعضی روزها با دلی شکسته و محزون کنار قبور شهدای احد می رفت و می گریست، و مرگ خود را از خداوند طلب می کرد، تا این که آهسته آهسته درد و جراحت های بدن بیشتر شد، و از آن به بعد نزدیک مدینه زیر درختی می نشست و گریه و ناله می کرد. منافقین آن درخت را هم بریدند. بعد از آن امیرالمؤمنین علیه السلام در آن جا سایبانی ساختند که مشهور به “بیت الأحزان” شد.
روز به روز بر شدت بیماری بی بی افزوده می شد. سینه شکسته و مجروح، بازوی ورم کرده، صورت نیلی، محسن سقط شده، غم پیامبر صلی الله علیه و آله، مظلومیت امیرالمؤمنین علیه السلام، کار را به جایی رساند که آن حضرت در بستر بیماری افتاد و وصیت های خویش را به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
شبانه مرا از زیر پیراهن غسل بده و کفن کن و دفن نما. قبرم مخفی باشد و ابوبکر و عمر در تشییع و نماز من حاضر نشوند. عایشه و غیر عایشه نیز بر جنازه من حاضر نشوند.
مدینه در شهادت فاطمه سلام الله علیها
روز شهادت آن حضرت، مدینه مثل روز شهادت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه و آله شده بود. کوچک و بزرگ از زن و مرد، نالان و گریان بودند. بدن مطهر آن حضرت شبانه غسل داده شد و هنگام غسل، امیرالمؤمنین و حسنین و زینبین علیهم السلام و فضه خادمه و اسماء بنت عمیس حاضر بودند. سپس عده ای از گل های سر سبد اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام: سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و… حاضر شدند و بدن را دفن کردند.
در بقیع، چهل صورت قبر ترتیب دادند و بر آن ها مقداری آب ریختند. فردای آن روز منافقین قصد نبش قبر را نمودند، ولی امیرالمؤمنین علیه السلام اجازه نفرمودند.
احتمالات در محل دفن آن حضرت متعدد است، ولی زیارت آن حضرت در مسجد النبی صلی الله علیه و آله حجره خود آن حضرت – که در زمان ما جزء صحن مسجد است – بین محراب و منبر، و در بقیع وارد شده است.
مدت عمر آن مخدره مظلومه ۱۸ سال و ۶۰ روز یا ۹۰ روز است. سال شهادت یازدهم هجری است.
نقل مجلسى از دلائل الامامه در این بیمارى بود که دو تن صحابى پیغمبر ابوبکر و عمر خواستار دیدار او شدند. اما دختر پیغمبر رخصت این دیدار را نمى‏ داد.امام على علیه السلام گفت من پذیرفته‏ام که تو به آنان اجازت ملاقات دهى. فاطمه گفت‏ حال که چنین است‏ خانه خانه تو است(۸) هر چند ابن سعد نوشته است ابوبکر چندان با دختر پیغمبر سخن گفت که او را خشنود ساخت.(۹) اما ظاهرا از این ملاقات نتیجه ‏اى که در نظر بود بدست نیامد. دختر پیغمبر به آنان گفت نشنیدید که پدرم فرمود فاطمه(س) پاره تن من است هر که او را بیازارد مرا آزرده است؟ گفتند چنین است! فاطمه گفت‏ شما مرا آزردید و من از شما ناخشنودم(۱۰) و آنان از خانه او بیرون رفتند.
بخارى در صحیح نویسد: پس از آن که دختر پیغمبر میراث خود را از خلیفه خواست و او گفت از پیغمبر شنیدم که ما میراث نمى‏ گذاریم زهرا دیگر با او سخن نگفت تا مرد.(۱۱)
در واپسین روزهاى زندگى، اسماء دختر عمیس را که از مهاجران حبشه و از نزدیکان وى بود طلبید. چنان که نوشتیم اسماء نخست زن جعفر بن ابى طالب بود، چون جعفر در نبرد موته شهید شد به ابوبکر بن ابى قحافه شوهر کرد. دختر پیغمبر به اسماء گفت: من خوش نمى‏ دارم بر جسد زن جامه‏ اى بیفکنند و اندام او از زیر جامه نمایان باشد. من در حبشه چیزى دیدم، اکنون صورت آن را به تو نشان مى‏ دهم. سپس چند شاخه تر خواست. شاخه‏ ها را خم کرد. پارچه ‏اى بروى آن کشید.
دختر پیغمبر گفت: چه چیز خوبى است. نعش زن را از نعش مرد مشخص مى‏ سازد. چون من مردم تو مرا بشوى! و نگذار کسى نزد جنازه من بیاید.(۱۲)
در آخرین روز زندگانى آبى خواست. بدن خود را نیکو شست و شو داد جامه‏هاى نو پوشید و به غرفه خود رفت. خادمه خویش را گفت تا بستر او را در وسط غرفه بگستراند. سپس روى به قبله دراز کشید دست‏ ها را بر گونه‏هاى نهاد و گفت من همین ساعت‏ خواهم مرد(۱۳) به نقل علماى شیعه، شوهرش على علیه السلام او را شست و شو داد. ابن سعد نیز همین روایت را اختیار کرده است.(۱۴) لیکن چنان که نوشتم ابن عبدالبر گوید دختر پیغمبر اسماء را گفت تا متصدى شست و شوى او باشد. و گویا اسماء در شست و شوى فاطمه سلام الله علیها با على علیه السلام همکارى داشته است.
ابن عبدالبر نوشته است چون دختر پیغمبر زندگانى را بدرود گفت، عایشه خواست‏ به حجره او برود اسماء طبق وصیت او را راه نداد. عایشه شکایت‏ به پدر برد که: این زن خثعمیه(۱۵) میان من و دختر پیغمبر درآمده است و نمى‏ گذارد من نزد جسد او بروم. به علاوه براى او حجله ‏اى چون حجله عروسان ساخته است. ابوبکر در حجره دختر پیغمبر آمد و گفت: اسماء چرا نمى‏ گذارى زنان پیغمبر نزد دختر او بروند؟ چرا براى دختر پیغمبر حجله ساخته ‏اى؟
زهرا به من وصیت کرده است کسى بر او داخل نشود – چیزى را که براى نعش او ساخته ‏ام، وقتى زنده بود به او نشان دادم و به من دستور داد مانند آن را برایش بسازم.
حال که چنین است هر چه به تو گفته چنان کن.(۱۶)
ابن عبدالبر نوشته است نخستین کس از زنان که در اسلام براى او بدین سان نعش ساختند فاطمه سلام الله علیها دختر پیغمبر صلی الله علیه و آله بود. سپس مانند آن را براى زینب بنت جحش (زن پیغمبر) آماده کردند.
اقوال در شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها
۱- چهل روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله (هشت ربیع الثانی).
۲- چهل و پنج روز (سیزدهم ربیع الثانی).
۳- شصت روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.
۴- هفتاد و دو روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.
۵- هفتاد و پنج روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.
۶- نود روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.
۷- نود و پنج روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله (سوم جمادی الثانی).
۸- صد روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله (هشتم جمادی الآخر).
۹- صد و دوازده روز بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله (۲۰ جمادی الآخر).
۱۰- چهار ماه بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.
۱۱- روز ۲۱ رجب.
۱۲- ۲۵ رجب.
۱۳- سوم ماه رمضان.
۱۴- هشت ماه بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله.

پی‏ نوشت

(۱). در این بلا بجاى من از روزگار بود روز سپید او شب تاریک مى‏ نمود.
(۲). انساب الاشراف ص ۴۰۵٫
(۳). فاطمه فاطمه است. ص۱۱۷٫
(۴). فاطمة الزهراء ص ۶۶٫
(۵). روضة الواعظین ص ۱۴۴٫
(۶). فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون (حسین بن على علیه السلام).
(۷). رجوع شود به پس از پنجاه سال ص ۶۹ چاپ دوم و نیز رجوع شود به فصل‏ «براى عبرت تاریخ‏» در همین کتاب.
(۸). بحار ج ۴۳ ص ۱۷۰ بنقل از دلائل الامامه و نیز رجوع شود به علل الشرائع ج ۱ ص ۱۷۸٫
(۹). طبقات ص ۱۷ ج ۸٫
(۱۰). بحار ص ۱۷۱٫
(۱۱). صحیح ج ۵ ص ۱۷۷٫
(۱۲). استیعاب ص ۷۵۱ و رجوع به طبقات ابن سعد ج ۸ ص ۱۸ و انساب الاشراف ص ۴۰۵ و بحار ج ۴۳ ص ۱۸۹ شود.
(۱۳). بحار ج ۴۳ ص ۱۷۲ به نقل از امالى شیخ طوسى و رجوع به انساب الاشراف ص ۴۰۲ و طبقات ج ۸ ص ۱۷- ۱۸ شود.
(۱۴). طبقات ج ۸ ص ۱۸٫
(۱۵). خثعم از قحطانیان و از عرب‏ هاى جنوبى بوده است. و این سرزنشى است که عدنانیان (و از جمله قریش) به قحطانیان مى‏ کردند.
(۱۶). استیعاب ص ۷۵۱، چنان که نوشتیم اسماء در این تاریخ زن ابوبکر بوده است.

منبع:سایت امام علی علیه السلام

نوشتن دیدگاه