نقش عمربن سعددر زمان امام علی(ع) و امام حسین(ع)

نقش عمر بن سعد در زمان امام علی(ع) چندان روشن نیست، ولی در زمان امام حسین(ع) در واقعة کربلا فرماندهی لشکر را بر ضد امام حسین(ع) و یارانش بر عهده داشت. اینک مختصری از زندگی وی برای شما بیان می داریم:
عمر پسر سعد ابی وقاص (سردار اسلام و فاتح ایران در زمان عمر) در چه سالی به دنیا آمد، چندان روشن نیست. برخی نوشته اند در زمان پیامبر متولد شده بود، ولی در چه سالی، معلوم نیست.[4]
برخی نوشته اند وی در 17 هجری قمری به همراه پدرش در فتح عراق شرکت داشت. وی در آن زمان نوجوان بود و حتی نوشته اند: از طرف پدرش مأمور فتح "رأس العین" شده بود.[5] حال در این زمان چند ساله بود، تا از این، سال تولد او معلوم شود، چیزی در دست نیست.
برخی نوشته اند: عمر بن سعد روزی که خلیفة دوم کشته شد، به دنیا آمد؛ یعنی در 23 هجری قمری.[6]
اگر این نقل درست باشد، دیگر نمی توان پذیرفت که در جنگ قادسیه به همراه پدرش حضور داشت، چون آن جنگ شش سال قبل رخ داده بود.
در زمان امام علی(ع):
مورخان نوشته اند، عمر بن سعد در 37 هجری قمری در داستان حکمیّت در "دومه الجندل" حضور داشت و پس از مشاهدة اختلاف میال سران سپاه امام و معاویه، نزد پدرش رفت واو را به ادعای خلافت تشویق نمود؛ امّا پدرش نپذیرفت.[7]
در زمان امامت امام حسین(ع):
در سال پنجاه و یک هجری عمر بن سعد به درخواست عبیدالله بن زیاد به همراه چند نفر دیگر، بر ضد حجربن عدی و یارانش گواهی داد که حجر و یارانش به فتنه انگیزی به پا خواسته و کافر شده اند. این گواهی دستاویزی برای معاویه بر ضد حجر بن عدی و یارانش شد که آن‌ها را در مرج العذراء به شهادت رساند.[8]
هنگامی که امام حسین(ع) به علت خودداری از بیعت با یزید از مدینه به مکه هجرت نمود، عمر بن سعد در این هنگام امیر مکه (یا شاید امیرالحاج) بود و چون تمایل و ستقبال مردم را در مکه از امام حسین(ع) مشاهده نمود، برای یزید نامه ای نوشت و او را از آمدن امام حسین(ع) به مکّه آگاه نمود.[9]
وقتی که مسلم بن عقیل به کوفه رفت تا از مردم به نفع امام حسین(ع) بیعت بگیرد، عمر بن سعد چن برخی از اشراف کوفه، به یزید نامه ای نوشت و به او توصیه نمود که اگر می‌خواهد کوفه از دستش خارج نشود، "نعمان بن بشیر" حاکم کوفه را بر کنار کند و فرد دیگری را که تونایی خوبی دارد،‌ جایگزین نماید.[10]
مسلم بن عقبیل بعد از دستگیر شدن در مجلس عبیدالله بن زیاد، پنهان از دید دیگران به عمر بن سعد وصیت کرد،‌امام عمر بن سعد وصیت مسلم را برای عبیدالله بازگو و به مسلم خیانت نمود.[11]
پس از آمدن عبیدالله بن زیاد به کوفه، وی عمر بن سعد را به حکومت ری و دشت پی (دشتی پهناور میان ری و همدان) منصوب نمود و دستور داد تا به سرکوبی شورش دیلمیان بپرازد. وی با چهار هزار سرباز در بیرون شهر کوفه اردو زده و آمادة حرکت به آن دیار بود که با آگاه شدن عبیدالله بن زیاد از حرکت امام حسین(ع) به کوفه، عمر بن سعد را برا مقابله با امام به کربلا فرستاد.[12]
عمر بن سعد در دوم، یا سوم محرّم الحرام سال 61 وارد کربلا شد و "قره بن قیس حنظلی" را نزد امام حسین(ع) فرستاد تا از هدف آمدن امام به کوفه جویا شود.
امام در پاسخ فرمود: مردم کوفه از من دعوت کرده اند. حال اگر نمی خواهند، بر می گردم.
عمر بن عسد پاسخ امام را به عبیدالله بن زیاد نوشت. عبیدالله با تحریک برخی همانند شمر بن ذی الجوشن که طرفدار جنگ با امام بودند،‌ نه نرمش، در پاسخ به عمر بن سعد نوشت: یا با حسین بن علی جنگ کن، یا فرماندهی سپاه را به شمر بن ذی الجوشن واگذار.[13]
عمر بن سعد در پاسخ گفت: من خود امیر سپاه خواهم بود و با حسین می جنگم، و نخستین تیر را به سوی سپاه حسین(ع) رها کرد.[14]
او پس از شهادت امام و یارانش دستور داد بر بدن آنان اسب بتازند.[15]
در دوازدهم محرّم پس از دفن کشته های سپاه عمر بن سعد، وی با خاندان امام که اسیر شده بودند، به سوی کوفه حرکت کرد.[16] هنگام یکه نزد عبیدالله بن زیاد رسید، عبیدالله از او خواست نامة‌وی را که در آن امارت ملک ری برایش ثبت شده بود، پس بدهد. بدین وسیله او را از حکومت ری عزل نمود.[17]
عمر بن سعد که دستش از همه جا کوتاه شده بود، حالت خویش را چنین توصیف کرد: هیچ کس بدتر از من به خانة خویش باز نمی گردد، زیرا از امیری فاجر و ظالم اطاعت کردم و عدالت را زیر پا گذاشتم و قرابت را قطع نمودم.[18]
بعد از شهادت امام حسین(ع):
در سال 65 به هنگام قیام توابین به رهبری سلیمان بن صُرَد خُزاعی در کوفه به خونخواهی از قاتلان امام حسین(ع)، عمر بن سعد از بیم کشته شدن به دست مردم، در دارالامارة کوفه خود را مخفی کرد و شب ها در آن جا می خوابید.[19]
یک سال بعد که مختار قیام کرد و بر کوفه مسلط شد، عمر بن سعد به همراه محمدبن اشعث، یکی دیگر از قاتلان امام حسین(ع) از کوفه فرار کرد،[20] اما به وقت خروج مردم کوفه بر ضد مختار، به کوفه بازگشت و به همراه دیگران رهبری مخالفت بر ضد مختار را در دست گرفت، ولی با شکست کوفیان توسط سپاه مختار،‌ بار دیگر از کوفه گریخت و به بهصره نزد "مصعب بن زبیر" رفت و پناهنده شد. مختار یکی از فرماندهان خود را به تعقیب او فرستان و ابن سعد را دستگیر کرد و نزد مختار آورد. به دستور مختار عمر بن سعد و پسرش حفص اعدام شدند. اجسادشان را آتش زدند و سرهایشان را نزد محمد بن حنفیه به مدینه فرستادند.[21]
"وسیعلم الّذین ظلموا ای منقلب ینقلبون"
________________________________________________
[4] ابن حجر، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج 7، ص 451.
[5] ابن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 53، چ بیروت.
[6] اعلمی، محمد حسین، دایره المعارف الشیعه العامه، ج 13، ص 453؛ ابن حجر، همان، ص 451.
[7] طبری، همان، ج 5، ص 67.
[8] همان، ص 269، 272 و 276.
[9] خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج 1، ص 190.
[10] طبری،‌ همان، ص 356.
[11] دنیوری، احمد بن داوود،‌ الاخبار الطوال، ص 241.
[12] بلاذری،‌ احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 3، ص 176 و 177.
[13] طبری،‌ همان، ج 5، ص 409 - 417؛ ارشاد مفید، ص 434 - 439؛ بلاذری، همان، ج 3، ص 177 - 187.
[14] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ص 239.
[15] بلاذری، همان، ج 3، ص 204.
[16] همان، ص 206 و 207.
[17] طبری، همان، ج 5، ص 467.
[18] بلاذری،‌همان،‌ ج 3، ص 211.
[19] طبری، همان، ج 5، ص 587.
[20] دنیوری، همان، ص 298.
[21] دنیوری، همان، ص 300 و 301؛ یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ، ج 2، ص 259، اقتباس از دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 3، ص 682 و 683

پیوندها:

نوشتن دیدگاه