در كتاب هاى تاريخ آمده است كه مادر امام سجّاد عليه السلام "شهربانو" دخترآخرين پادشاه ساسانى "يزدگرد سوّم" بوده است.
امپراتورى ايران، همچون هر نظام جاهلى ديگر بر ظلم و ستم وسياست هاى طبقاتى استوار بود. با درخشيدن نور اسلام، اين نظام همچون درختى پوك و پوسيده كه از وزش بادهاى سهمناك ريشه كن مى شود،نابود شد. پادشاه ايران از شهرى به شهرى مى گريخت تا آنكه سر انجام درخراسان به قتل رسيد و خانواده اش در همان شهر ماندگار شدند تا آنكه خراسان در روزگار خلافت عثمان در سال 32 هجرى به دست مسلمانان فتح شد و خانواده امپراتور مقتول ايران، به اسارت مسلمانان در آمدند و به مدينه آورده شدند. چون آنها را در پيشگاه خليفه سوّم و اصحاب بزرگ پيامبر(ص) حاضر كردند، امير مؤمنان على بن ابيطالب(ع) عثمان را به گراميداشت خاندان يزد گرد تشويق كرد و بدين منظور حديثى از پيامبر صلى الله عليه وآله را براى او خواند كه فرموده بود: "عزيزان قومى را كه به ذلّت افتاده اند، گرامى داريد". شايد يكى از حكمت هاى اين سخن دلجويى ازمردمى باشد كه همواره سران و بزرگان خود را مورد احترام قرار مى دادند،تا مبادا پرده هاى كينه و دشمنى ميان آنان و پذيرش اسلام، مانعى ايجاد كند. چون عثمان در اين باره درنگ كرد، امير مؤمنان امام علی عليه السلام فرمود:
"به خاطر خدا سهم خود و سهم بنى هاشم را از اينان آزاد كردم".
انصار و مهاجران نيز در اين كار از آن حضرت پيروى كردند. خليفه هم چاره اى جز اين فرا روى خود نديد. آنگاه امام على علیه السلام پيشنهاد داد كه هر يك از اسرا را به حال خود بگذارند تا همسرى مناسب براى خود برگزينند.يكى از دختران يزد گرد؛ امام حسين علیه السلام را برگزيد و دوّمى نيز امام حسن علیه السلام وبنا به قولى محمّد ابن ابى بكر را به همسرى خود انتخاب كرد.
"شهربانو" در اين سال بار دارشد و در نيمه جمادى الاوّل سال 33هجرى نخستين فرزند خويش را به دنيا آورد و در همان روزهاى اول پس از زايمان بدرود حيات گفت. سپس يكى از كنيزان امام حسين علیه السلام متكفّل نگهدارى كودك شد. بدين ترتيب. امام زين العابدين علیه السلام در دامن آن كنيز بزرگ شد. مردم مى پنداشتند كه آن زن مادر واقعى امام سجّاد است درحالى كه او كنيز امام حسين علیه السلام بود.(1)
امام سجّاد علیه السلام هفت ساله بود كه پدر بزرگش، اميرمؤمنان امام علی عليه السلام در محراب مسجد كوفه به شهادت رسيد. پس از چند ماه اهل بيت به مدينه بازگشتند، جايى كه على بن الحسين (ع) در خانه هاى آكنده از بوى خوش پياميرصلى الله عليه وآله رشد كرده بود. امام هفده ساله بود كه عمويش امام حسن مجتبى(ع) را با زهر به شهادت رساندند.
امام سجّاد(ع) در سايه پدر بزرگوارش امام حسين (ع)، نقش رهبرى را در روياروئى با ارتداد جاهليّت مآب اموى را تجربه مى كرد.
در باره ويژگى اين مبارزه وريارويى آرام و مخفيانه، اطلاعات اندكى در دست است. در واقع از اين دوره تنها سخنراني هاى امام حسين عليه السلام بر عليه معاويه ونامه هاى آتشين آنحضرت به او وقيام هايى كه بهره برى اصحاب پيامبر(ص) كه هواخواه اهل بيت(ع) آنحضرت بودند، براى ما باقى مانده است.
امّا به نظر نگارنده همين اطلاعات اندك مىتواند تصوير كاملى از اوضاع سياسى كه امام سجّاد(ع) در زمان پدرش، يعنى در سنين جوانى با آن دست به گريبان بوده، در پيش روى ما به نمايش بگذارد.
---------------------------------------------
1-در برخى از آنچه نقل شد بر حديثى كه از امام روايت شده و در بحار الانوار ج46،ص8 آمده است استناد جستيم. طبق اين روايت اسارت دختران يزد گرد در زمان عثمان روى داده است امّا در بعضى روايات آمده كه آنان در زمان عمر به اسيرى گرفته شدند. امّا اين روايت دور از سياق تاريخى است چرا كه با فتح خراسان و تاريخ ولادت امام زين العابدين(ع) و... سازگارى ندارد.
---------------------------------------
سيد محمد تقى مدرسى
مترجم: محمد صادق شريعت
