فرزندان امام كاظم ( عليه السلام)

(زمان خواندن: 10 - 20 دقیقه)

در زمينه زندگانى امام كاظم - عليه‏السلام - تحقيق زيادى صورت نگرفته و نقاط مبهم در زندگى آن بزرگوار فراوان است، براى مثال، تعداد همسران آن حضرت و نام و نشان آنان و تعداد فرزندان ايشان و اسامى آنها به صورت كامل روشن نيست و زندگى اكثر آنان بررسى نگرديده است.


فرزندانى كه اكثر آنان از حيث تقوا و پرهيزگارى و فضايل انسانى از برگزيدگان زمانه خود محسوب مى‏شوند و هر يك در جهتى از جهات مختلف سياسى، اجتماعى، علمى و... سرآمد روزگار خويش و تجسم بارزى از ايمان به خدا و گذشت در راه حق و تلاش و كوشش براى خدمت‏به مردم و مبارزه با ظلم و ستم بودند.
ابن صباغ مى‏گويد: براى هر يك از فرزندان امام كاظم - عليه السلام - فضيلتى مشهور است. (1)
شيخ طبرسى نيز هر يك از فرزندان او را داراى فضيلت و منقبتى والا مى‏داند. (2)
بعضى از فرزندان امام براى خوشبختى مردم و رهايى آنان از چنگال ظلم و ستم عليه دستگاه عباسى دست‏به قيام زدند (3) ، برخى در راه نشر علوم ‏اسلامى و احاديث اهل بيت از جان خويش مايه گذاشتند (4) و عده‏اى در عبادت خداوند متعال، گوى سبقت از ديگران ربوده و با خلق و خوى خويش آنان را مجذوب و شيفته مكتب تشيع مى‏نمودند (5) .
در اين نوشتار، سعى بر آن است كه ابتدا تعداد اولاد امام هفتم و نام آنان و علل اختلاف علماى انساب و صاحبان تاريخ و تراجم، بررسى و سپس در پژوهش ‏هايى ديگر به شرح حال فرزندان او پرداخته شود.
در اين راستا، منابع زير مورد مطالعه قرار گرفته و مقايسه شده‏اند:
1. تاريخ ائمه (6) ، 2. ارشاد (7) ، 3. تهذيب الانساب (8) ، 4. تهذيب الكمال (9) ، 5. جمهرة‏انساب‏العرب (10) ، 6. دلائل‏الامامه (11) ، 7. المجدى (12) ، 8. تاج‏المواليد (13) ، 9. لباب‏النساب (14) ، 10. تاريخ مواليدالائمه و وفياتهم (15) ، 11. مناقب آل ابى‏طالب (16) ، 12. تذكرة الخواص (17) ، 13. عمدة‏الطالب (18) ، 14. صحاح‏الاخبار (19) .
تعداد فرزندان امام كاظم (عليه‏السلام)
علماى علم نسب در تعداد فرزندان امام كاظم - عليه‏السلام - اقوال مختلفى ابراز كرده ‏اند كه بعضى آن اقوال در جدول زير آمده است:
رديف - نام كتاب - تعداد فرزندان - تعداد پسران - تعداد دختران
1 - تاريخ ائمه - 33 - 18 - 15
2 - ارشاد مفيد - 37 - 18 - 19
3 - تهذيب النساب - - 14 -
4 - دلائل الامامة - 39 - 18 - 21
5 - المجدى - 59 - 22 - 37
6 - جمهرة انساب العرب - - 14 -
7 - تاج المواليد - 37 - 18 - 19
8 - لباب الانساب - 35 - 17 - 18
9 - تاريخ مواليد الائمه - 38 - 20 - 18
10 - تهذيب الكمال - 40 - 18 - 22
11 - عمدة الطالب - 60 - 23 - 37
12 - تذكرة الخواص - - 19 -
13 - المنتظم - 40 - -
14 - عيون اخبار الرضا - سى و چند - -
15 - مناقب آل ابى طالب - 37 يا30 - 18 - 19
نويسندگان اين منابع، اسامى فرزندان امام را نيز همانند تعدادشان با اختلاف نقل كرده ‏اند، لذا اسامى پسران به بيش از سى و چهار اسم و دختران بيش از پنجاه اسم مى‏رسد. از طرفى، كسانى كه اسامى كم‏ترى ارائه داده‏اند، ادعاى انحصار نكرده‏اند و احتمال بيشتر بودن فرزندان را نفى ننموده ‏اند (اگر چه ظاهر كسانى كه اعداد و ارقام ارائه داده‏اند انحصار مى‏باشد) . از سوى ديگر، احتمال تكرار خطا در قول مدعيان تعداد بيشتر فرزندان نيز منتفى نبوده و قابل قبول مى‏باشد.
براى روشن‏تر شدن ابعاد مختلف مساله، توجه به اسامى ارائه شده و مقايسه بين اقوال لازم به نظر مى‏رسد.
در اين راستا، ابتدا اسامى پسران آن حضرت
از منابع مختلف را آورده و منابع را با يك‏ديگر مقايسه مى‏كنيم و سپس به همين شيوه به بررسى اسامى دختران آن حضرت مى‏پردازيم.
قبل از شروع مقايسه اقوال مختلف در مورد فرزندان امام كاظم - عليه السلام - ، توجه به نكات زير لازم است:
1. نام‏گذارى چند فرزند از مادران مختلف به يك نام و انتخاب نام فرزندى كه از دنيا رفته، براى نوزاد بعدى مرسوم و متعارف بوده است.
2. در تمام اقوام مختلف، نام‏گذارى به نام كسى كه مورد علاقه‏شان مى‏باشد، رايج است و هر گروه و طايفه‏اى در زمان‏هاى مختلف و با توجه به عقايدشان نامى را براى فرزند خود بر مى‏گزينند كه نمايان‏گر عقايد، علايق و الگوى آنان مى‏باشد.
اهل بيت عصمت و طهارت نيز جهت زنده نگه داشتن ياد و نام حضرت على - عليه‏السلام - ، حضرت فاطمه - سلام الله عليها و ديگر بزرگان دين در فكر و ذكر مردم ، فرزندان خويش را به نام آنان مزين مى‏كردند.
امام حسين - عليه‏السلام - مى‏فرمايد: اگر صد پسر هم داشته باشم دوست دارم كه ايشان را جز على ننهم (20) . امام سجاد - عليه‏السلام - در جواب اعتراض ابن زياد كه چرا پدرت تمام فرزندان خود را على نام نهاده است، فرمود: پدرم، امام حسين، پدرش را دوست مى ‏داشت، پس نام پدر را بر فرزندان خود نهاده است (21) . تمام ائمه، دخترى به نام فاطمه داشتند. همچنين رواياتى داريم كه تمام حلقه‏هاى سند آن فاطمه مى‏باشد و به روايات فاطميات معروف است.
پس تكرار برخى اسامى در منابع (مانند فاطمه، ام كلثوم و زينب از دختران امام كاظم(ع)) ممكن است از همين رو باشد، گر چه امكان سهو و خطاى مؤلف و ناسخين را نيز نبايد منتفى دانست و حذف اسامى تكرارى در برخى منابع مى‏تواند از جهت اين احتمال در منابع پيشين باشد .
با مقايسه فهرست منابع در مى‏يابيم:
1. ابن ابى الثلج در تاريخ ائمه و شيخ مفيد در ارشاد، تعداد پسران امام كاظم - عليه‏السلام - را هيجده نفر ذكر كرده‏اند. در اين دو كتاب، اسامى پانزده نفر از بدون اختلاف آمده و سه نفر نيز مورد اختلاف مى‏باشند. اختلاف بين اين دو و روش‏هاى مختلف در جمع بين اقوال آن دو، اساس اختلاف منابع شده است، زيرا آن دو، منبع اصلى كتاب‏هاى ديگر مى‏باشد.
تهذيب‏الانساب موارد اختلافى را ذكر نكرده و به موارد يقينى اكتفا نموده است; جمهرة‏انساب‏العرب ، تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم، تذكرة الخواص ، صحاح الاخبار و تاج المواليد نيز از او پيروى كرده و تعداد فرزندان پسر امام را چهارده نفر نقل كرده ‏اند.
برخى منابع، مانند المجدى، تمام اسامى نقل شده را آورده و همه اسامى را جمع آورى كرده‏اند، زيرا كلام آن دو منبع با يك‏ديگر منافاتى ندارد و حرف يك‏ديگر را نفى نمى‏كنند، بلكه هر كدام بخشى از فرزندان امام را آورده‏اند و عبارت هيچ كدام دليل بر انحصار آن افراد نيست.
منابعى نيز قول هر دو را تلفيق نموده و احيانا اسامى ديگرى كه در متون روايى و يا تاريخى آمده است، بر آن افزوده‏اند.
اسامى مشترك بين دو كتاب چنين است:
1. على، 2. ابراهيم، 3. اسماعيل، 4. جعفر، 5. اسحاق، 6. حمزه، 7. عبدالله، 8. حسن، 9. زيد، 10. هارون، 11. محمد، 12. عبيدالله، 13. حسين، 14. قاسم، 15. احمد
با مراجعه به منابع ديگر، روشن مى‏شود:
1 تا 10 نفر اول مورد پذيرش تمام علما واقع شده و تنها لباب الانساب، زيد و هارون را به صورت مشكوك ذكر كرده است.
11- محمد: يازدهمين نام مشترك اين دو كتاب محمد است اما تاريخ مواليد الائمه و وففياتهم و تذكرة الخواص نام او را به صورت قيل و گفته ديگران آورده‏اند; ولى او مشهورتر از آن است كه در او شك شود.
12- عبيد الله: عبيدالله نيز از افراد مشترك بين دو قول است. و در منابع ديگر، تنها لباب الانساب، مناقب و حيات الامام الكاظم او را ذكر نكرده‏اند و به جاى عبيدالله، عبدالله دوم را آورده‏اند كه قطعا تصحيف عبيدالله است.
13- حسين: سيزدهمين نام مشترك، حسين است كه در منابع (تاج المواليد، لباب الانساب، جمهرة‏انساب‏العرب، مناقب و ج حياة الامام موسى‏بن جعفر - عليه‏السلام - به نقل از افتونى) حسن دوم نقل شده است. با توجه به دلايل زير مى‏توان فهميد كه حسن مصحف حسين است:
الف - مؤلف تاج ‏المواليد، علامه طبرسى، در حالى كه در اين كتاب حسن دوم را نقل كرده است، در كتاب ديگرش، اعلام‏الورى، به جاى حسن، حسين را آورده است (22) .
ب - تاج‏المواليد، دلايل‏الامامه، تهذيب‏الكمال قول ارشاد را پذيرفته‏اند الا اين كه تاج‏المواليد به جاى حسين، حسن آورده است.
ج - با اين كه حسين در روايات وارد شده و از راويان حديث مى‏باشد، كتب مزبور او را نقل نكرده‏اند (23) .
14- قاسم: با اين كه قاسم از موارد اشتراكى دو فهرست است، ولى لباب‏الانساب او را با شك ذكر كرده و با وجود تصريح روايات (24) به او، كتاب‏ هاى تهذيب الانساب، جمهرة انساب العرب، صحاح الاخبار و تاج الدين او را ذكر نكرده‏اند.
15- احمد: او نيز از مشتركين دو فهرست است كه كتاب‏هاى لباب الانساب، تهذيب الانساب ، جمهرة انساب العرب، صحاح الاخبار و تاج الدين او را نام نبرده‏اند، ولى او نيز از مشهورين فرزندان امام - عليه‏السلام - مى‏باشد (25) و اكثر رجاليون و علماى نسب او را ذكر كرده‏اند. (26)
امام كاظم - عليه‏السلام - او را بسيار دوست داشت و مزرعه معروف «يسيريه‏» را به او بخشيد. (27) او همان «شاه‏چراغ‏» معروف مى‏باشد.
16- عباس: گر چه كتاب تاريخ ائمه او را ذكر نكرده ولى مورد پذيرش ديگران واقع شده است. او كسى است كه با حضرت امام رضا - عليه‏السلام - در بعضى امور مالى نزاع كرد و بر خلاف وصيت پدر، وصيت نامه او را گشود. (28)
17 و 18- فضل و سلمان، آخرين افراد در ليست‏شيخ مفيد مى‏باشند كه تاريخ ائمه آن دو را ذكر نكرده است. تهذيب الانساب، تاج المواليد، دلايل الامامة و تهذيب الكمال كاملا از قول ارشاد (شيخ مفيد) پيروى نموده‏اند و عمدة الطالب و المجدى نيز كه افراد مورد اختلاف شيخ مفيد و ابن ابى الثلج را پذيرفته‏اند، هر دو را ذكر كرده‏اند.
19 تا 21- عبدالرحمن، عقيل و يحيى، در ليست كتاب تاريخ ائمه آمده‏اند و عمدة الطالب، المجدى، تاريخ مواليد و الئمه و وفياتهم، تذكرة الخواص و مناقب نيز آنان را از فرزندان امام كاظم - عليه السلام - برشمرده‏اند و كتاب حيات الامام الكاظم تنها در عقيل با آنان موافقت دارد.
22- حسن: بيان شد كه تصحيف حسين است‏با اين كه تذكرة الخواص حسين را ذكر نكرده و اسم حسن دوم (كه بعضى منابع به جاى حسين ذكر كرده‏اند) نياورده است.
23- داود: المجدى نام او را ذكر كرده و عمدة الطالب آن را پذيرفته است.
24- جعفر اصغر: تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم و تذكرة الخواص نام او را آورده‏اند.
25- ابراهيم اصغر: لباب الانساب و عمدة الطالب او را ذكر كرده‏اند و حيات الامام الكاظم نيز از آنان پيروى نموده است.اما در اين كه آيا حضرت دو فرزند با نام ابراهيم داشته‏اند يا يك ابراهيم، اختلاف است. آن چه مسلم است اين كه حضرت فرزندى به نام ابراهيم مرتضى داشته‏اند كه در ايام ابى السرايا به يمن رفت و يمن را تصرف كرد. بعضى او را ابراهيم اصغر گفته‏اند و برخى هم او را ابراهيم دومى محسوب نكرده‏اند.
26- عبدالله: مناقب و حيات الامام موسى بن جعفر - عليه السلام - او راذكر نكرده‏اند و با توجه به اين‏كه فقط ايشتم عبيدالله را در ليست‏خود نياورده‏اند قطعا تصحيف مى‏باشد و شاهد بر آن اين‏كه حيات الامام موسى‏بن جعفر - عليه‏السلام - در ليست اوليه دومين عبدالله را ذكر و هنگام شرح حال آنان عبيدالله عنوان نموده است.
27- عمر: گفته شد كه تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم و تذكرة الخواص او را ذكر كرده‏اند اولى محمد را بنابر قول ديگر به جاى عمر ذكر كرده و دومى نيز محمد را به عنوان قبل بيان كرده كه به نظر مى‏رسد نام ديگر او باشد.
28 تا 34- حيات الامام الكاظم - عليه‏السلام - در ليست اوليه خود سالم و سعيد را ذكر كرده و در پايان شرح حال فرزندان نام‏هاى عون، ادريس، شمس شرف الدين، صالح، سالم، و سعيد را از بعض كتب انساب نقل نموده است.
دختران
اختلاف در تعداد و اسامى دختران امام كاظم - عليه‏السلام - از اختلاف در تعداد و اسامى پسران ايشان بيشتر است. تعداد آنان پانزده، هيجده، نوزده، بيست و يك، بيست و دو وحتى سى و هفت و سى و هشت نفر نيز ذكر گرديده است و اسامى آنان را تا بيش از پنجاه نام برشمرده‏اند.
براى مقايسه بهتر بين منابع و توضيح بيشتر، دو فهرست تهيه شده است كه در يك فهرست، منابع مختلف اسامى مقايسه شده است و در فهرست ديگر، اسامى تصحيف شده در كنار اسم اصلى و نيز اسامى‏اى كه احتمال دارد نام يك فرد باشد، در كنار
يك ديگر قرار گرفته است .
ابتدا اسامى در منابع را با يك‏ديگر مقايسه كرده و سپس يكايك اسامى را بررسى مى‏كنيم:
الف - تاريخ ائمه و ارشاد در هشت نفر از دختران حضرت (فاطمه ، علية ، زينب، خديجة، ام سلمة، ميمونه، ام كلثوم و آمنه) اتفاق نظر داشته و در باقى اسامى اختلاف دارند; تاريخ‏ائمه سه كنيه (ام فروه، ام القاسم و ام عبدالله) و القاب (محموده، حليمه) و نام‏هاى اسماء و امامه را آورده و در مقابل، ارشاد مفيد، ام جعفر، ام ابيها، حسنه، حكيمه ، لبابه، رقيه، رقيه الصغرى، بريهه، عايشه، فاطمه الصغرى و كلثم نقل نموده است.
ب - تاريخ مواليد و الائمه و وفياتهم و تذكرة‏الخواص در بيشتر موارد از تاريخ ائمه پيروى كرده‏اند. تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم به جاى آمنه حليمه و ام‏سلمه، اسامى امنه، حكيمه، زينب الصغرى، ام‏كلثوم و دو فاطمه نقل كرده كه امنه و حليمه تصحيف آمنه و حكيمه مى‏باشد. به جاى ام سلمه يكى از اسامى ديگر قرار دارد و سه نام را نيز بر فهرست تاريخ ائمه افزوده است.
تذكرة‏الخواص از تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم پيروى نموده، جز اين كه به جاى امنه، آمنه آورده و دومين ام‏كلثوم را نقل نكرده است.
ج - تاج المواليد و اعلام الورى كاملا از ارشاد پيروى نموده‏اند .
د - دلائل الامامه دو نام به ليست ارشاد افزوده و به جاى ميمونه، حسنه، بريهه، عايشه و كلثم، اسامى مصونه، حسينه، بويمه، عباسه و كلثوم و به جاى ام‏ابيها يكى از نام‏هاى قسمه، اسماء و ام فروه را آورده است.
ه - لباب الانساب يك نام (كلثم) كمتراز ارشاد نقل كرده و به جاى ام ابيها و رقيه الصغرى، اسماء و ام فروه را آورده است .
و - مستدرك الوسائل در مقابل ام سلمه ، ام كلثوم ، عايشه ، وكلثم اسامى ام فروه، اسماءالصغرى و زينب الصغرى نقل كرده و بريهه را نيز نزبهه آورده است.
ز - تهذيب الكمال نيز تقريبا هماهنگ با ارشاد مى‏باشد، جز اين كه به جاى آمنه، امينه و به جاى ام‏ابيها، ام‏البهاء آورده و به جاى رقيه الصغرى يكى از نام‏هاى ام فروه، اسماء، عباسه و قسيمه قرار دارد و سه نام ديگر را به فهرست ارشاد افزوده است.
ح - مناقب آل‏ابى‏طالب نيز كه تقريبا از ارشاد پيروى نموده، در چند نام با او اختلاف دارد: به جاى كلثم، كلثوم آورده و در مقابل حسنه، بريهه، عايشه و آمنه، اسامى ام فروه، اسماء، امامه و ام القاسم را نقل كرده است.
و اينك از زاويه‏اى ديگر منابع را در مورد تك تك افراد مقايسه مى‏كنيم:
1 تا 4- تمامى منابع فقط در چهار نام اتفاق نظر دارند. 1. فاطمه 2. عليه 3. زينب 4. خديجه.
5- ميمونه: تنها دلايل الامامه او را نياورده كه او نيز منفردا مصونه را آورده است و تصحيف ميمونه است.
6- ام كلثوم: فقط تاج الدين او را ذكر نكرده است. لازم به ذكر است كه تاريخ مواليد الائمه و المجدى دختران با كنيه‏ام كلثوم را سه نفر مى‏دانند.
7- ام سلمه: فقط تاج الدين و تذكرة الخواص به پيروى از تاريخ مواليد الائمه او را ذكر نكرده‏اند و دو كتاب اخير، تنها دو منبعى است كه سومين فاطمه را ذكر كرده‏اند و احتمالا نام ام سلمه، فاطمه بوده است.
8 و 9- اسماء و ام فروه: كتاب‏هاى الانساب و تاج المواليد به متابعت از ارشاد مفيد او را ذكر نكرده‏اند.
10- فاطمه صغرى: تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم براى آن حضرت سه دختر به نام فاطمه و تذكرة الخواص چهار فاطمه ذكر كرده‏اند. دومين فاطمه را جز تاريخ ائمه همه منابع آورده‏اند. سومين را تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم و تذكرة الخواص ذكر كرده‏اند و چهارمين فاطمه را تنها تذكرة الخواص آورده است.
11 تا 13- لبابه ، ام جعفر و رقيه: تاريخ الائمه و تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم و تذكرة الخواص، اسامى ايشان را نقل نكرده‏اند و اين هر سه منبع ام عبدالله و محموده را بر فرزندان او افزوده‏اند. المجدى نيز كه اسامى را جمع آورى مى‏كند، آن دو را نقل كرده است و احتمالا كنيه و لقب آنان مى‏باشد.
14- حكيمه: تنها تاريخ ائمه و المجدى، حكيمه را ذكر نكرده‏اند و فقط همين منابع حليمه را آورده‏اند كه مطمئنا تصحيف يك‏ديگر مى‏باشند.
15- حسنه: تاريخ ائمه و تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم او را ذكر نكرده‏اند و دلائل الامامه نيز حسينه نقل كرده و چون حسنه را نياورده مطمئنا تصحيف آن مى‏باشد .
16- بريهه، نزيهه و بويمه: سه قول در مورد يكى از دختران امام كاظم - عليه‏السلام - است كه مناقب ، مستدرك السفينه و يكى از نسخه‏هاى دلايل الامامه، نزيهه نقل كرده‏اند و در نسخه ديگر دلايل الامامه بويمه آورده شده است، اما منابع ديگر بريهه ضبط كرده‏اند.
17- عايشه: از سيزده منبع آورده شده، شش منبع (ارشاد، لباب الانساب، تاج المواليد، اعلام الورى، تهذيب الكمال و المجدى) او را ذكر كرده‏اند و در مقابل، چهار منبع ديگر (تاريخ ائمه، تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم، المجدى و تذكرة الخواص) ام عبدالله و محموده آورده‏اند. احتمال اين كه اين دو، لقب و كنيه او باشد قوى مى‏نمايد. اما اين‏كه المجدى هر سه را آورده است، با آن چه ذكر شد، منافاتى ندارد، زيرا او نام‏هاى فرزندان آن حضرت را جمع آورى نموده است.
18- آمنه: از نام هايى است كه اكثر نسب شناسان ذكر كرده‏اند و تنها تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم به صورت امنه نوشته است كه در رسم الخط قديم آمنه به اين صورت نوشته مى‏شده است و مشكلى ايجاد نمى‏كند.
19 و 20- امامه و ام القاسم: كتاب تاريخ الائمه و در پى آن، تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم، المجدى ، تذكرة الخواص و مناقب آل ابى طالب ايشان را از جمله دختران حضرت برشمرده‏اند
21- ام ابيها: كتاب ارشاد و به متابعت از آن، تاج المواليد، مستدرك الوسائل، المجدى و مناقب آن را آورده‏اند و دلايل الامامه آن را ام البهاء نقل كرده است كه ظاهرا تصحيف مى‏باشد.
22- رقية‏الصغرى: كتاب ارشاد و به پيروى از آن دلايل الامامه، تاج المواليد، اعلام الورى، مناقب و مستدرك الوسائل آن را نقل كرده‏اند.
23- كلثم: ارشاد مفيد، تاج المواليد و تهذيب الكمال آن را كلثم و دلايل الامامه و المجدى، كلثوم عنوان كرده‏اند.
24- عباسه: كتاب‏هاى دلايل الامامه، تهذيب الكمال و المجدى نيز از قول اشنانى اين نام را آورده‏اند.
25- قسيمه: تهذيب الكمال و المجدى آن را به صورت مصغر (قسيمه) و دلايل الامامه، قسمه نقل كرده‏اند.
26- زينب صغرى: تاج المواليد، المجدى، تذكرة الخواص و مستدرك الوسائل براى آن حضرت دومين زينب را نيز ذكر كرده‏اند.
27- اسماء صغرى: تاريخ مواليد الائمه، المجدى، مستدرك السفينه و تذكرة الخواص براى آن حضرت علاوه بر اسماء كبرى، اسماء صغرى را نيز نقل كرده‏اند.
28- زينب كبرى ، امينه صغرى، عطفه، امينه كبرى، رمله و خديجه كبرى، نام‏هايى هستند كه تنها المجدى آن‏ها را آورده است.
براى رسيدن به نتيجه، علاوه بر مطالبى كه بيان شد، بايد توجه داشت:
1. هر فردى از عرب مخصوصا بزرگان و اشراف، علاوه بر نام، داراى كنيه و لقب نيز بودند و براى احترام، آنان را با لقب و كنيه خطاب مى‏كردند و چه بسا كه والدين از ابتداى تولد فرزندشان، نام و لقب و كنيه بر او مى‏نهادند و ممكن است‏يك نفر از جهات مختلف شخصيتى، لقب‏هاى گوناگون داشته باشد.
2. از طرف ديگر بسيارى از اسامى گفته شده در فرزندان امام كاظم - عليه‏السلام - كنيه يا لقب بوده و نمايان گر صفت ‏برجسته ‏اى مى‏باشد (ام كلثوم، ام القاسم، ام عبدالله ، ام سلمه، ام ابيها ...، عليه، ميمونه، حكيمه، حسنه، محموده، عطفه و..). .
3. بعضى از مؤلفين، درصدد جمع آورى اسامى گفته شده در مورد فرزندان معصومين بوده و تمامى اسامى وارد شده در منابع سابق را نقل نموده ‏اند و معنى آن اين است كه يكى از فرزندان ايشان با اين واژه نيز شناخته مى‏شده است نه اين كه هر يك از آن‏ها بيان گر يك فرد خاص بوده و به تعداد آن اسامى، فرزند داشته باشد و لذا گاهى اسامى ارائه شده با عدد گفته شده از طرف خود آن‏ها مطابقت ندارد; مثلا مناقب آل ابى طالب عدد فرزندان پسر را هيجده نفر نقل و بيست اسم را فهرست نموده است.
4. اسامى مشترك گاهى به صورت مطلق و يا با پسوند اكبر و اصغر آمده است. برخى، اولى را مطلق و دومى را اصغر ناميده ‏اند بعضى، اولى را نيز با صفت اكبر توصيف نموده ‏اند و دو نام با سه عنوان ذكر شده است; مثلا المجدى در مورد فاطمه، اسماء، زينب و امينه، اولين را با پسوند كبرى و بقيه را به صورت مطلق آورده و بيشتر منابع اولى را مطلق و ديگران را با قيد صغرى نقل كرده‏اند.
5. در روايتى كه مامون علت‏شيعه شدن خود و محبت‏به اهل بيت را بيان مى‏كند، مى‏گويد: وقتى امام كاظم - عليه‏السلام - بر پدرم هارون وارد شد، پدرم او را بسيار احترام كرد و يكى از پرسش ‏هاى او از امام اين بود كه عائله شما چند نفر است؟ حضرت فرمود: بيش از پانصد نفر. پرسيد: همه فرزندان شمايند؟ ! فرمود: نه، فرزندان من سى و چند نفر مى‏باشند. (29)
بنابر اين، روشن مى‏شود كه هر يك از واژه‏هاى گفته شده در مورد فرزندان حضرت، لزوما بيان‏گر يك فرد خاص نمى‏باشد، بلكه ممكن است دو يا چند واژه به عنوان نام، كنيه و لقب يك فرد باشد كه با هر يك از آن‏ها شناخته مى‏شده است و زيادى آن واژه ‏ها با فرمايش امام كه فرزندان من سى و چند نفر مى‏باشد، منافاتى ندارد. با توجه به قدمت كتاب تاريخ ائمه و اعتبار ارشاد مفيد، قول ايشان تقويت‏شده و اختلاف بين ايشان به اختلاف در نام، لقب و كنيه مربوط مى‏باشد.
_______________________________________
1. حيات الامام الكاظم - عليه السلام - به نقل از الفصول المهمه، ص 256.
2. اعلام الورى، ص 37.
3. مانند ابراهيم و احمد. مقاتل الطالبين، ص‏339; تاريخ طبرى، ج 7، ص 123.
4. مانند اسماعيل، مؤلف كتاب جعفريات.
5. چون محمد عابد و حضرت معصومه، جامع الرواة، ج‏2، ص 204.
6. تاريخ الائمه، ص 20.
7. ارشاد مفيد، ج‏2، ص‏244.
8. تهذيب الانساب، ص 147.
9. تهذيب الكمال، ج‏21، ص‏149.
10. جمهرة النساب العرب، ص 61.
11. دلائل الامامة، ص‏149.
12. المجدى، ص‏106.
13. تاج المواليد، ص‏123.
14. لباب‏الانساب، ص‏394.
15.تاريخ مواليد الائمه و و فياتهم، 188
16. مناقب آل ابى طالب، ج‏4، ص‏349.
17. تذكرة الخواص، ص‏35.
18. عمدة‏الطالب، ص‏196.
19. صحاح الاخبار، ص‏55.
20. كافى، ج‏6، ص‏19.
21. لباب الانساب، ج‏2، ص‏477.
22. اعلام الورى، ج‏2، ص‏36.
23. قرب الاسناد، ص‏333، امالى طوسى، ص‏355.
24. كافى، ج‏3، ص‏126; تهذيب الانساب، ج‏1، ص‏427.
25. طرائف المقال، ج‏1، ص‏280.
26. الفوايد الرجاليه، ج‏2، ص‏114
27. عيون الاخبار الرضا، ج‏1، ص‏33- 36.
28. ارشاد مفيد، ج‏2، ص‏244.
29. عيون الاخبار الرضا، ج‏1، ص‏88.

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
منتخب
آخرین
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page