حکيم ابوالمجد سنايى غزنوى، شاعر عارف وپر آوازه ى شيعى در سده هاى پنجم وششم هجرى است. او پس از ترک مداحى امرا وسلاطين زمان خود، وبا گرايش به عوالم سلوکى ومعنوى، بناى رفيعى را در اقليم شعر عرفانى پى نهاد که پس از گذشت قرن ها، هنوز سربلند وبا شکوه در گذرگاه زمان خود نمايى مى کند. از اوست:

مکن در جسم وجان منزل، که اين دون ست وآن والا             قدم زين هر دو بيرون نه، نه اين جا باش ونه آن جا
به هرچ(1) از راه دور افتى، چه کفر آن حرف وچه ايمان     به هرچ از دوست وامانى، چه زشت آن نقش وچه زيبا
گواه رهرو آن باشد که سردش يابى از دوزخ                     نشان عاشق آن باشد که خشکش بينى از دريا
سخن کز روى دين گويى، چه عبرانى، چه سريانى             مکان کز بهر حق جويى، چه جابلقا (2) چه جابلسا (3)
چه مانى بهر مردارى چو زاغان اندرين پستى                 قفس بشکن چو طاوسان، يکى بر پر بر اين بالا
عروس حضرت قرآن، نقاب آن گه براندازد                  که دارالملک ايمان را مجرد بيند از غوغا
عجب نبود گر از قرآن نصيبت نيست جز نقشى                 که از خورشيد جز گرمى نيابد چشم نابينا
بمير اى دوست! پيش از مرگ، اگر مى زندگى خواهى       که ادريس از چنين مردن بهشتى گشت پيش از ما
چو علم آموختى از حرص، آن گه ترس کاندر شب          چو دزدى با چراغ آيد گزيده تر برد کالا    
به هرچ از اوليا گويند، رزقنى ووفقنى                        به هرچ از انبيا گويند، آمنا وصدقنا (4)
 
حکيم سنايى در پاسخ سلطان سنجر (552-479) پسر ملکشاه که از مذهب او سوال مى کند، براهين عقلى ومستندات نقلى را در اثبات خلاقت بلا فصل امير المؤمنين على عليه السلام در قالب يک قصيده ى بلند ورسا به کار مى گيرد؛ گويى در مناظره اى شرکت کرده است که لحظه لحظه ى آن را تاريخ در حافظه ى خود ثبت خواهد کرد تا به داورى آيندگان برساند.

ابياتى از اين قصيده را مرور مى کنيم:             
کار عاقل نيست در دل، مهر دلبر داشتن         جان، نگين مهر مهر شاخ بى بر داشتن
از پى سنگين دل نامهربانى، روز وشب        بر رخ چون زر نثار گنج وگوهر داشتن
احمد مرسل نشسته، کى روا دارد خرد           دل اسير سيرت بوجهل کافر داشتن؟
چون همى دانى که شهر علم را حيدر درست    خوب نبود جز که حيدر مير ومهتر داشتن
مر مرا بارى نکو نايد ز روى اعتقاد               حق حيدر بردن ودين پيمبر داشتن!
آن که او را بر سر حيدر همى خوانى امير        کافرم گر مى تواند کفش قنبر داشتن
تا سليمان وار باشد حيدر اندر صدر ملک         زشت باشد ديو را بر تارک افسر داشتن
چون درخت دين به باغ شرع هم حيدر نشاند       باغبانى زشت باشد جز که حيدر داشتن
جز کتاب الله وعترت، ز احمد مرسل نماند        يادگارى، کآن توان تا روز محشر داشتن
از پس سلطان ملک شه چون نمى دارى روا       تاج وتخت پادشاهى جز که سنجر داشتن
از پى سلطان دين، پس چون روا دارى همى       جز على وعترتش محراب ومنبر داشتن(5)
    
- پاورقی -

(1) به هر چه.
(2) نام شهرى است در مشرق کره ى زمين ونيز نام شهرى در عالم مثال که هزار دروازه دارد.
(3) نام شهرى در مغرب کره ى زمين ونيز نام شهرى در عالم مثال با همان ويژگى ها.
(4) ديوان حکيم سنايى غزنوى، به تصحيح مدرس رضوى، ص 43 و51 و52.
(5) همان، ص 470-467.