مطلع بند اول:

بس که شوخ است وفريبنده ورعنا، نرگس   گوييا چشم تو دارد نظرى با نرگس
        
بيت رابط بند اول:

اى که بر صحن چمن، گل نه به زيبايى توست    لاله را با همه خوبى، سر لالايى توست(24)
    
مطلع بند دوم:

گر شود با رخ خوب تو برابر، لاله   بنهد سرکشى وخرمى از سر، لاله
    
بيت رابط بند دوم:

صفت حسن تو مرغان چمن مى دانند      گر چه دانند، وليکن نه چو من مى دانند(25)
    
مطلع بند سوم:

دوش بگشاد ز هم باد صبا، دفتر گل     مرغ خوش نعمه برآمد به سر منبر گل
    
بيت رابط بند سوم:

عمل وعلم وشجاعت، همه يک جا دارى   (آن چه خوبان همه دارند، تو تنها دارى)(26)
    
مطلع بند چهارم:

اى به گلزار تو با زينت وفر، نيلوفر    آب لطف تو کند تازه وتر، نيلوفر
    
بيت رابط چهارم:

نفس باد صبا، مجمره دار از دم توست     نافه ى مشک ختا، غاليه بار از دم توست(27)
    
مطلع بند پنجم:

با خط تو نکند طره نمايى، سنبل   با دم تو نکند غاليه سايى، سنبل

بيت رابط بند پنجم:

اى که در خاک درت از سنبل تر، خوشبوتر     عکس رخسار تو از شمس وقمر، نيکوتر(28)
    
مطلع بند ششم:

اى ز گلهاى بهارى، گل بى خار، سمن!     تازه وخرم وخوش همچو رخ يار، سمن!
    
بيت رابط بند ششم:
 
همچو گل، کز تتق غنچه برون آرد سر       وقت شد کز حجب غيب، خرامى تو بدر(29)
    
 مطلع بند هفتم:
 
همه شب با دل خرم، لب خندان، سوسن    کند آزاديت اى سرو خرامان! سوسن
    
بيت رابط بند هفتم:

هر کسى تحفه به نوعى ز دل وجان آورد        مور، بال ملخى پيش سليمان آورد(30)
    


در ديوان قاسم انوار (متوفاى 837 ق) متخلص به قاسمى، غزل بشارت انگيزى وجود دارد که رايحه ى مهدوى از آن به مشام

مى رسد ونام ممدوحى از قماش سلاطين وحکام خودکامه را با خود ندارد:

موسى به کوه طور، به نور عيان رسيد      توفيق وصل يار، عنان بر عنان رسيد
شادى اهل عالم و، هنگام شادى است          کاندر زمانه، مهدى آخر زمان رسيد
آسوده ايم وخاطر ما شاد وخرم است         چون فيض فضل يار، جهان در جهان رسيد
سر خداست آدم و، ابليس کور بود             هر سر که سر بديد به گنج نهان رسيد
سرى که کاينات به جان طالب وى اند       منت خداى را که به ما رايگان رسيد
ما ناگهان به کوى خرابات سر زديم          چون جذب يار بر دل ما، ناگهان رسيد
بشنيد هر که گوش ودلى داشت قاسمى!        گلبانگ وصل او، که به کون ومکان رسيد(31)

 بابا فغانى شيرازى (متوفاى 925 ق) در يک قصيده ى مناقبى خود، ضمن ستايش از ائمه ى اطهار عليهم السلام به پيشگاه

حضرت ولى عصر عليه السلام عرض ادب مى کند:

منم پيوسته در بزم (سقاهم ربهم) شارب        ز جام ساقى کوثر، على بن ابيطالب
زهى نور يقينت چشمه ى تحقيق را رهبر         زهى ذات وحيدت نشاه ى توحيد را غالب
تو را بر ممکنات آن روز واجب شد خداوند       که واجب(1) ساخت تعظيمت بر ارباب خرد، واجب
سماع بزم گرودن از دم سبطين زهرا دان         نه از صوت صداى ارغنون زهره ى لاعب(2)
به حرب خارجى بايد ز بعد صاحب دلدل            سوارى همچو شاه عسکرى، در راه دين حارب
به خاک درگه صاحب زمان، چون خسرو انجم      مسيح از منظر چارم نهد رو از پى منصب
فغانى بلبل دستانسراى آل ياسين شد                   به وصف غير آمد از گلستان ازل، تائب(3)
    
بابا فغانى، در قصيده ى مناقبى ديگرى ضمن ستايش از امير مؤمنان على عليه السلام از امام عصر عليه السلام سخن به ميان مى

آورد:

برکاينات، آن چه يقين فرض وواجب است        مهر ومحبت اسد الله غالب است
انسان ندانمش که نداند بهين قوم                    آن را که (هل اتى على الانسان) مناقب است
اشيا به آستين يد الله داده، دست                     چون اختيار بنده که در دست صاحب است
بر خود مساز مذهب هفتاد ودو، دراز             يک رنگ آل باش، که اصل مذاهب است
در مدح حيدر، آن چه خدا ورسول گفت          راجع به ذات مهدى صاحب مواهب است
هم نشاه نبى وولى، صاحب الزمان                شاهى که فتح ونصرتش از اين دو جانب است
خلقض عظيم وطبع کريم ودلش رحيم              اين موهبت، تمام ز توفيق واهب است
دشمن گداز ودوست نواز است، روز رزم        در مين(4) است جاذب وبر قلب، حارب است
آنجا که عرض لشکر نصرت شعار اوست       اجرام سبعه، گرد نعال(5) مراکب(6) است
شاها! به قادرى که وضيع وشريف را              از وى اميد لطف و، نجات از مصايب است
کاين بنده تا به شارع(7) هستى مجال يافت        همراه اين جناب وز پى اين مواکب است
واثق به عفو توست (فغانى) که از خطا            عنوان نامه ى عملش، عبد مذنب(8) است
ظل على وآل على، مستدام باد!                     اين است مطلبى که اهم مطالب است(9)

همو در قصيده ى مناقبى ديگرى ضمن عرض ادب وارادت به پيشگاه ائمه ى معصوم عليهم السلام

شيفتگى خود را به ساحت مقدس امام زمان عليه السلام نشان مى دهد:

اى رخ فرخنده ات، خورشيد ايوان جمال      قامت نورانيت، شمع شبستان خيال
هدهد فرخنده ى فال طرف بامت، جبرئيل      بلبل دستانسراى باغ اسلامت، بلال
حضرت ختم ولايت مهدى صاحب زمان       آن که زو شد خاور، رشک ايوان جلال
يا حبيب الله! بحق مهر اين روشندلان          - کز دعا روز جزا خلقى رهانند از وبال -
از کمال ورحمت واحسان، من درمانده را       دستگيرى کن که هستم غرقه ى بحر ضلال
سر به زانو مانده ام عمرى به فکر نعت تو      قامت خم گشته ام اينک بدين معنى است دال(10)
يک رقم از بحر اوصافت نيارد در قلم              گر (فغانى) تا ابد، نظم سخن بندد خيال
تا زنند از غايت همت، به بام قصر دين           پنج نوبت اهل دين بر کوس استغنا، دوال
گوش جان دوستانت، باد بر نعت ودرود          جسم بدخواه ومخالف، از فغان وناله، نال(11)

بابا فغانى، ششمين بند از ترکيب بند عاشورايى خود را نيز، به مناقب حضرت ولى عصر عليه السلام اختصاص داده است:

حاشا که علم عالم، جاهل کند قبول         ذاتى که برترست ز انديشه ى عقول
حاشا که در غبار حوادث، نهان شود       آيينه ى قبول و، چراغ دل رسول
فردا نظاره کن که چو خار خزان زده      اجزاى خار خفته، نهد روى در ذبول(12)
بهر عروج مهچه ى رايات مهدوى         عيسى فراز طاق زبرجد، کند نزول
قاضى القضات محکمه ى آخر الزمان      دار القضا کند چمن دهر از عدول
بر لوح چار فصل، به قانون شرع ودين      اشيا کنند بهر قرار جهان، حصول
در چار سوى کون، به پروانه ى رسول       يابد قرار (لم يصل) خارجى، وصول
نور دوازده مه تابان، يکى شود                گيرد فروغ شمع، سراپرده ى رسول
چندان بود محاکمه ى فيل بند شاه               کآواز مرتبه نشود خارج از اصول
سکان هفت خطبه، به آيين دور گشت          انشا کنند خطبه به نام چهار وهشت(13)
    
مولانا محمد (اهلى) شيرازى (متوفاى 942 ق) در بسيارى از اشعار مناقبى خود، از مهدى موعود عليه السلام ياد مى کند وبا

عرض ارادتى بى شايبه، ميزان ارادت قلبى خود را به آن وجود نازنين ابراز مى کند:

اى جان همه جانها! روح القدسى گويا!       پنهان ز نظر اما، در ديده ى جان پيدا
در مکه ودر يثرب، شاهنشه ذو موکب        در مشرق ودر مغرب، خورشيد جهان آرا
عيساى فلک رتبت، موساى ملک همت       دانا به همه حکمت، در علم نظر بينا
هم مهدى وهم حارث، بى ثانى وبى ثالث     در علم نبى وارث، عالم به همه اشيا
اى در همه جا معروف، از خلق وکرم موصوف     مهدى صفتى موقوف، از غيب برون فرما (14)
    
اهلى شيرازى در قصيده ى مناقبى خود، ضمن نعت وستايش حضرت سيد المرسلين صلى الله عليه واله وسلم، از عرض ادب به

پيشگاه امام عصر عليه السلام غافل نمى ماند:

ما را چراغ ديده، خيال محمد است                  خرم دلى که مست وصال محمد است
جبريل اگر چه طوطى وحى است وعقل کل       درمانده در جواب وسوال محمد است
مست کمال ساقى کوثر، دو کون واو               با اين کمال، مست کمال محمد است
اثنى عشر، که بحر کمالند هر يکى                  سرچشمه شان، محيط زلال محمد است
مهدى که از نهال وجود، آخرين بر است           او نيز، ميوه اى ز نهال محمد است
هر کس که از نعيم بهشتش نواله اى است         آن، بخششى ز خوان نوال محمد است(15)

همو در قصيده ى عاشورايى خود، وجود نازنين امام عصر را منتقم خون حسين بن على عليه السلام معرفى مى کند:

قدر حسين کم نشد و، شد عزيزتر          خود را يزيد، روسيه وخوار کرده است
ظلمى که بر حسين در اسلام کرده اند     باور مکن که لشکر کفار کرده است!
يا مرتضى على! به شهيدان روا مدار      ظلمى چنين، که چرخ ستمکار کرده است
بگشاى پنجه يا اسد الله! که بر حسين       روباه چرخ، حمله ى بسيار کرده است
اينک ظهور مهدى آخر زمان رسيد        زين، رايت يزيد نگونسار کرده است
بعد از هزار سال، به شمشير انتقام          حق، لشکر يزيد گرفتار کرده است
شکر خدا که شاه به خونخواهى حسين       دلها ز بار غصه، سبکبار کرده است
اهلى، ز گريه بهر شهيدان کربلا     آبى که داشت در جگر، ايثار کرده است(16)

اهلى شيرازى در قصيده ى توحيدى خود، ضمن برشمردن فضايل حضرات معصومين عليهم السلام از ظهور حضرت مهدى عليه

السلام وآثار قيام جهانى آن حضرت سخن مى گويد:

گنجى که نقد هر دو جهان است، عاقبت         خواهد به دست مهدى آخر زمان گشاد
او، آن گره گشاست که چون سر زند ز غيب   خواهد گره ز کار زمين وزمان گشاد
مهمان يار، او بود وما طفيل او                   در بر طفيلى، از شرف ميهمان گشاد
يا رب! به اهل بيت نبى کز درش مران         اهلى، که بر در کرمت چشم جان گشاد
بر پيريش ببخش که روزى که زاد هم           چشم از اميد مرحمتت، بر جهان گشاد(17)

همو در ترکيب پانزده بندى مناقبى خود - که دوازده بند آن در منقبت معصومين عليهم السلام است - به پيشگاه مقدس امام زمان

عليه السلام اظهار ارادت مى کند وبه منتظران قيام حضرتش، بشارت ظهور مى دهد:

مژده باد اى اهل دل! کاينک ظهور مهدى است         ظلمت عالم ز حد شد، وقت نور مهدى است
در چنين ظلمى، که عالم سر به سر ظلمت گرفت         آن که آتش در زند، تيغ غيور مهدى است
داد مظلومان ز جور ظالمان گر شه نداد                   ماجراى ما وايشان، در ظهور مهدى است
مرکب اندر زين و، خلق استاده، او در صبر وقت       عقل، حيران مانده در ذات صبور مهدى است
نامه ى فرمان که حکم آدم وخاتم در اوست                  حکم آن منشور، در حکم امور مهدى است
اين چنين نورى، که بر افلاک سر خواهد کشيد            هم ز جيب اهل بيت مصطفى، خواهد رسيد(18)

او در ستايش امامزاده ى واجب التعظيم، احمد بن موساى کاظم عليهما السلام يک ترکيب هفت بندى دارد که در چهارمين بند آن

از ظهور حضرت مهدى عليه السلام خبر مى دهد:

جهان، عدم بود، او را وجود مى بينم          که جان در آتش مهرش چو عود مى بينم
فروغ نور حق، از مرقد منور او              هميشه کورى چشم حسود مى بينم
ظهور مهدى، از آن بارگاه خواهد بود        نه ديرگاه، که بسيار زود مى بينم
رخم به خاک درش سود و، رو نمى تابم       کزين معامله، بسيار سود مى بينم
از آن نفس، که دل آيينه ى جمال وى است    چراغ ديده ى جان، روشن از خيال وى است(19)
 
اهلى شيرازى در دو مثنوى مناقبى خود نيز - که در نعت پيامبر اکرم وائمه ى اثنى عشر عليهم السلام سروده است از امام زمان

عليه السلام ياد مى کند وبه رهروان راه آن حضرت، ظهور او را بشارت مى دهد:

نهان از ديده ها، خود کرده تا کى؟         چو نور ديده ها، در پرده تا کى؟
مکن در پرده همچون شمع مسکن          برون آ تا شود آفاق روشن
تو شمع بزمگاه لا مکان                     درين فانوس سبز آخر چه مانى؟
چو شمع از نور خود، آتش برانگيز       بسوز اين تيره ى فانوس و، فرو ري
چو داد اول زمان، نور تو پرتو            تو خود هم مهدى آخر زمان شو
سوار عرصه ى دين، همگنان کن          چو شمعش، ذوالفقار آتشفشان کن
عدم کن ظلمت کفر از ره دين               به برق تيغ خونريز شه دين(20)
سکه ى مهدى زند، آخر زمان(21)        بر عدوى دين کند آخر، زمان
پيرو ايشان شو ودر آن جهان              رخش دل اندر صف مردان، جهان
هر که شد او سايل ازين خاندان           حاجت او، حاصل ازن خانه دان(22)

طالب آملى (متوفاى 1036 ق) ملقب به (ملک الشعراء) در قصيده ى گلايه آميز خود با خطاب قرار دادن حضرت ولى عصر

عليه السلام از نابسامانى هايى که دامنگير امت اسلامى شده سخن مى گويد:

طبعم کند در آتش معنى، سمندرى           وان گه فشاند از پر وبال، آب کوثرى
يوسف ترواد از در وديوار خاطرم           اما تهى است مصر من از جوش مشترى!
آبکار(23) خاطرم، همه مريم طبيعتند       عيسى به مهدشان در، بى ننگ شوهرى
وان عيسيان نادره، هر يک به معجزى        در مهد مادرى زده کوس پيمبرى
اما چه سود! کاين گهر ناب را اگر             بر دشمنان فشانم از نيک گوهرى
آن کور باطنان، نشناسند از سفال              با آن که خويش را همه گيرند جوهرى
از شرم اين سياده دلان مى برم پناه            بر درگه امام زمان، نقد عسکرى
مولاى دين محمد مهدى، که شرع او          دارد رواج قاعده ى دين جعفرى
فتواى او، که نسخه ى عيساى ملت است       جان ها دميده در تن شرع پيمبرى
بازم به مدح او زده سر، مطلعى ز صبح       کان نظم مى کند به گهرها برابرى
اى شرع تو، مروج دين پيمبرى                 زيب از تو يافته روش شرع گسترى
دعواى غبن عمر کنند اهل روزگار             بر روزگار، چون تو نشينى به داورى
گر خلق با نسيم ولاى تو دم زنند                 آفاق را کنند يکى گوى عنبرى
يک دل کم است مهر تو را، زان که مهر تو     دارد هزار ذره چو اين مهر خاورى
شد دهر را سپيده، نشان چشم انتظار               تا صبح وار از افقى سر برآورى
تا چند شام کفر کند عرض تيرگى؟                 وز بيم، صبح دين نکند پيرهن درى؟
وقت است کز نشيمن اقبال مستدام                  چون خور برون خرامى با تيغ حيدرى
وان گه به سعى بازوى اسلام برکشى             زين روبهان کفر، لباس غضنفرى
بشکن شکسته زورقشان را به موج قهر         وآن گاه، ده به دجله ى خون شان شناورى
جمعى کزان ميانه به اسلام مايلند                  فرمايشان به جاده ى شرع، رهبرى
طالب! رسيد وقت دعا، دست دل برآر           وآن گه بدين دعا کن ختم ثناگرى
گر خطبه اى نشانه بود خطبه ى تو را            انجم کند خطيبى وافلاک، منبرى
شرعت هميشه تازه بود در ميان خلق            وين رسم خوش اساس نيابد مکررى(24)
    

 ملا محسن (فيض) کاشانى (متوفاى 1091 ق) از علماى نامدار وکثير التاليف شيعى در دوره ى صفوى است. اين عالم بزرگوار

در عرصه ى شعر نيز کوشا بوده وديوان او به همت شاعر فرهيخته مصطفى فيضى، در سه جلد منتشر شده است.

فيض در قصيده اى که براى حضرات معصومين عليهم السلام سروده، خطاب به حضرت ولى عصر عليه السلام مى گويد:

اى سمى وکنى پيغمبر                   وى بقيه ى خدا، جعلت فداک!
اى امام زمان ومهدى حق              صاحب عصر ما، جعلت فداک!
از کسى بر تو بيعتى چون نيست      خوش برآ! خوش برآ! جعلت فداک!
عالم از جور واز ستم، پر شد          الوحا! الوحا!(1) جعلت فداک!
دوستان، درهم وپريشانند                 ز اشتياق شما، جعلت فداک!
در فراق تو، تيره شد بر من            هم زمين، هم سما، جعلت فداک!
جاى آن است کز غم تو رود             خونم از ديده ها، جعلت فداک!
رحم کن بر غريب خسته دلى            بيکس وبينوا، جعلت فداک!
چشم بر درگه تو دوخته ام                به اميد لقا، جعلت فداک!
(فيض) خود را ز غم نجات دهيد         کوست خاک شما، جعلت فداک!(2)

فيض کاشانى در قصيده ى آيينى ديگرى، ضمن به تصوير کشيدن آلامى که از مردم زمانه ى خود ديده است، راز کاميابى خود را

بيان مى کند:

بر عشق، هزار آفرين فيض!       کز دولت او، به حق رسيدم
از مهر نبى وآل او بود              جامى که به کام دل کشيدم
از پيروى چهارده نور               حق، بر اغيار برگزيدم
چشمم به ره قدوم مهدى است        اين سرمه به ديده ز آن کشيدم
گر نامه سياهم از گنه، شکر         کز مهر ائمه، رو سفيدم(3)
    
همو در منظومه ى ديگرى پس از عرض ادب وارادت به پيشگاه حضرات معصومين عليهم السلام از شگفتى هاى عشق ياد مى

کند:

گه مهدى آرد در جهان، پنهان کند او را چو جان        از ديده ى نامحرمان، ماالعشق الا معجزه!
اسرار را اظهار کرد، منصور را بر دار کرد            زين کارها بسيار کرد، ما العشق الا معجزه!
بسيار ز اينان آورد، بس نازنينان آورد                    پيدا وپنهان آورد، ما العشق الا معجزه!
گه (فيض) را شاعر کند، در رنديش ماهر کند            گه قدوه وطاهر کند، ما العشق الا معجزه!(4)
    
فيض کاشانى، بسيارى از غزليات لسان الغيب حافظ شيرازى را استقبال وتضمين کرده وشيفتگى خود را نسبت به ساحت آن

مصلح جهانى ابراز داشته است.

ملا محمد رفيع (واعظ) قزوينى (متوفاى 1105 ق) از غزل پردازان نازک خيال ونامدار سبک اصفهانى در زبان فارسى است.

او در قصيده شيوايى که در (ناپايدارى روزگار وبى اعتبارى دنيا، ومنقبت سالار دين حضرت صاحب الامر عليه السلام) سروده،

عظمت وجودى آن حضرت را در نهايت هنرمندى ونازک خيالى به تصوير کشيده است. ابياتى از آن را براى نقل در اين اوراق

برگزيده ايم:

نيست در اقليم هستى اى دل محنت قرين!             آن قدر شادى که کس خندد به وضع آن واين
چون رحم دان تنگناى دهر پرآشوب را                روز وشب مى بايدت خون خورد در وى چون جنين
پيش عاقل، يک دل پر درد باشد، گوى چرخ!        نزد دانا، يک رخ پر گرد، پهناى زمين!
شاه اطلس بخش باشى يا گداى ژنده پوش             عاقبت چون مى روى، خواه آن چنان خواه اين چنين
چون فريدون يا سکندر يا سليمان گر شوى             کو فريدون؟ کو سکندر؟ کو سليمان؟ کو نگين؟
قيمت جنس سعادت، درهم ودينار نيست                نقد رايج از تهيدسى است در بازار دين!
با کمال بى رگى، چندين رگ گردن نگر!              با دو صد عالم سبک مغزى، بيا لنگر ببين!
از رگ گردن، جهان شد بيشه يا رب! کى شود        همچو شمشير، از غلاف آيد برون سالار دين؟
حجت حق، نور مطلق، صاحب الامر آن که او        بحر زخار امامت راست موج واپسين
هستى نه آسمان، از بهر ذات پاک اوست                چون وجود حلقه ى انگشتر از بهر نگين
نور پاکش گر فشردى بر بساط روز پاى                 شب فسردى همچو خون مرده در زير زمين
روز، آن روزست کآن خورشيد تابان سر زند          دولت، آن دولت که او باشد شه تخت زمين
غايبانه عرض حال خويشتن تا کى کنم؟                 رو به رو خواهم که گويم حال دل را بعد ازين
دامن عهد ظهورت کو که تا آيد برون                   ناله ها از استخوانم همچو دست از آستين
چون تو يکتا گوهرى گم کرده، مى گردد از آن        آسمان، غربال در کف روز وشب گرد زمين
کى شود يا رب! که آرى پاى دولت در، رکاب         چتر شاهى بر سر از بال وپر روح الامين
يکه تاز ظلم، ميدان جهان را بسته است                 هست خالى جايت اى لشکر شکن! در روى زين
تا نيايد دامن عهدت به کف، ايام را                       کى تواند پاک شد از گرد بدعت روى دين؟
همچو شخص چشم بر راهى که بر تل ها رود          رفته عيسى در رهت، بر آسمان چارمين
چون صف مژگان چشم کور مى آيد به چشم            بى تو صف هاى نماز،اى پيشواى شرع ودين!
همچو نور ديده ها، از پرده بيرون نه قدم               اى تو نور ديده هاى اولين وآخرين!
بحر از هر موج دارد مصرعى در شان تو               قطره ى ما چون کند با مدحت اى شاه گزين؟!
بر نيامد از سخن، کارى که من مى خواستم             دست شوق ما ودامان خموشى بعد ازين
همچنان کز جيب شب، خورشيد تابان سر زند          همچنان کز خواب نگشايند چشم، اهل زمين:
سر زند يا رب! ز شرق غيب، مهر ذات تو              تا شود بيدار، بخت شيعيان دل حزين(5)

واعظ قزوينى در غزل نيايشى خود، ذات خداوندى را در هر بيت به يکى از ذوات مقدس معصومين عليهم السلام سوگند مى دهد

وآمرزش خود را مى خواهد وهنگامى که سخن از آن گمشده ى جهانى به ميان مى آورد سخنش شور وسوز ديگرى پيدا مى کند:

يا رب! به فضل خويش گناهان ما ببخش      از توست جمله بخشش واز ما خطا، ببخش!
هر چند نيستيم سزاوار بخششت                  ما را به روى شاه رسل مصطفى ببخش!
جز سوختن اگر چه نباشد سزاى ما              اما به سوز سينه ى خير النساء، ببخش!
ما در طريق بندگيت گر پياده ايم                 ما را به شهسوار عرب مرتضى ببخش!
شد ز انتظار صاحب ما، چشم ما سفيد          ما را به درد دورى آن مقتدا، ببخش!
زين چارده، بس است يکى بهر عالمى         ما را براى خاطر هر يک جدا، ببخش!
واعظ، شکسته بر در ايشان چو استخوان      او را به اين شکستگى اى پادشاه، ببخش!
کارش تباه و، درد ز حد بيش وصبر، کم        حالش ببين ورحم نما و، دوا ببخش!(6)
    
اين غزل پرداز نامدار در عرصه ى سبک اصفهانى (سبک هندى) در مثنوى مناجاتى خود نيز، خدا را به يکتايى اش وبه حرمت

حضرات معصومين عليهم السلام سوگند مى دهد که بر زارى او رحمت آورد واز گناهان او درگذرد. ابياتى از اين مثنوى نيايشى

را مرور مى کنيم:

الهى به يکتايى وحدتت         به زخارى قلزم رحمتت
به احمد، شفيع سياه وسفيد      کزو پشت بر کوه دارد اميد
به مهر سپهر ولايت على       کزو ظلمت کفر شد منجلى
به زهراى ازهر، محيط شرف     که او بود هم گوهر وهم صدف
به مهدى هادى امام زمان            که نام خوشش نيست حد زبان
فروزان چراغى، که گردد چو دود    به گردش شب وروز، چرخ کبود
کند صبح، مشق علمداريش             به دل، مهر را نيزه برداريش
نه خورشيد وماه است بر آسمان      بود در ره او، دو چشم جهان
ندانم ز بس هست قدرش فزون        که در پرده ى غيب گنجيده چون؟
وجودش چراغى به فانوس دان        جهانى ازو روشن و، خود نهان!
ز ما گردن و، طوق فرمان ازو     ز ما دست اميد و، دامان ازو
که: رحمى کنى بر من وزارى ام     به رويم نيارى گنهکارى ام
به درگاه عفو تو اى پادشاه!          نياورده ام تحفه اى جز گناه
همه غفلت ومستى آورده ام         متاع تهيدستى آورده ام
رحيمى، رحيمى، ببين زارى ام    کريمى، کريمى، بکن يارى ام(7)
    
ميرزا داراب بيگ (جويا) تبريزى کشميرى (متوفاى 1118 ق) از شاگردان ممتاز صائب تبريزى در سبک اصفهانى است

وعبدالعلى طالع وعبدالعزيز قبول وملا ساطع از شاگردان اويند.(8)
در اشعار مناقبى جوياى تبريزى، لطافت کلامى وغناى محتوايى موج مى زند. ابياتى از يک قصيده ى مناقبى او را که مختوم به

مناقب حضرت ولى عصر عليه السلام است، مرور مى کنيم:

تنگ عيشم دارد از بس دور چرخ چنبرى       چون شميم غنچه ام در دام بى بال وپرى
مانده است از طبع من معنى تراشى يادگار      همچنان کز خامه ى مانى فن صورتگرى
سينه ام از داغ سوداى تو گلزار بهشت            از گل نظاره ات در شيشه ى اشکم، پرى
تا به کى جويا! غزل خواهى سرودن؟ زان که نيست    مطلبى جز منقبت گويى تو را از شاعرى
به که باشى مدح سنج آن که بر خاک درش             جبهه سايد هر سحرگه آفتاب خاورى
مسند آراى امامت، مهدى هادى که هست             چون شه مردان به ذات او مسلم، سرورى
آن که گر سازند در ايام عدل او، بجاست             از پر شهباز، تير ترکش کبک درى!
مى سزد در بحر بى پايان قدرش گر کند             مه حبابى، هاله گردابى، فلک نيلوفرى
حکم خردى گر نويسد بر بزرگان، شوکتش         مى کند نه چرخ جا در حلقه ى انگشترى
چون نباشد بر سر بازار محشر، رو سفيد            هر که چون مه گشت نور مهر او را مشترى
بر زمين زد شام عيد از ماه نو، مضراب را        حکم او چون زهره را مانع شد از خنياگرى
غير آباى تو نشناسد کسى قدر تو را                  قيمت گوهر که مى داند به غير از گوهرى؟
تا شدم در وصف راى روشنت مدحت نگار        مى کند هر نقطه در طومار شعرم، اخترى
ديده ى او باد چون روى غلامانت سفيد!           باشد آن کس را که از غير تو چشم ياورى
مدح مانند تويى، نبود مجال چون منى              کى تواند داد (جويا) داد مدحت گسترى؟
به کزين پس منقب را ختم سازم بر دعا              تا ملک، آمين سرا باشد به چرخ چنبرى
تا ببخشد فيض آبادى، بساط خاک را                نقش نعلين تو، يعنى آفتاب خاورى
خاک خوارى باد بر سر، دشمن دين تو را          دوستانت را بر اعداى تو باشد سرورى(9)
    
شيخ محمد على (حزين) لاهيجى (متوفاى 1181 ق) قصايد مهدوى پرشورى در سبک اصفهانى دارد که از مضامين بکر ونازک

خيالى ها سرشار است:

در صبح عارض از خط مشکين، نقاب کش       اين سرمه را به چشم تر آفتاب کش
زان پيشتر که زخم اجل کارگر شود                 مطرب! بيا وزخمه به تار رباب کش
غرق عرق، چنين رخ نازآفرين چراست؟          جانا! تو را که گفت که از گل، گلاب کش؟
اى چرخ! دست فتنه بلندست، خويش را           زير لواى خسرو عالى جناب کش
مهدى بگو واز شرف نام ناميش                    طغراى فخر، بر ورق آفتاب کش
صهباى ذکر دوست، خرد سوز شد حزين!        آتش شو، از جگر نفس شعله تاب کش
بتخانه در مدينه ى اسلام کى رواست؟           لات وهبل برآر و، به دار عقاب کش
گرد خجالت از رخ ما عاصيان بشوى             خط بر صحيفه ى عمل ناصواب کش(10)

حزين لاهيجى در قصيده ى مناقبى ديگرى با تشبيبى زيبا، در التجا به ساحت مقدس امام زمان عليه السلام داد سخن مى دهد:

تا در چمن اين سور برازنده چمان است      چيزى که به دل نگذرد اندوه خزان است
چشمش نشد از دولت ديدار تو محروم         پيداست که آيينه ز صاحبنظران است
اى پرده نشين دل وجان! در ره شوقت       اين مطلع فرخنده مرا ورد زبان است
تا ديده ز دل، نيم قدم ره به ميان است        از پرده برآ! چشم جهانى نگران است
محروم مهل، ديده ى اميد جهان را           اى آن که حريمت، دل روشن گهران است
بى روى تو در ديده بود خار نگاهم          بى وصف تو جان در تن من بار گران است
افسر به سر دولت بدخواه تو، تيغ است       اختر به دل تيره ى خصم تو، سنان است
کودک به رحم فضل تو را شاهد عدل است   مادر به شکم، خصم تو را مرثيه خوان است
گشت از اثر عدل تو کار دو جهان راست     گر پيچ وخمى هست به زلفين بتان است
دست قدر امروز در آن قبضه ى تيغ است      پشت ظفر امروز بر آن پشت کمان است
برق است عنان تو وکوه است رکابت         آن بس سبک افتاده واين بس که گران است
گو تا که ازين کهنه ى دمن، گرد برآرد       فرخنده ى سمند تو که چون سيل دمان است
آن آينه ى اندام که در جلوه گرى ها         خاک قدمش، سرمه ى صاحبنظران است
بلبل نکشد پا ز سراغ گل وگلشن            آه از سر کوى تو که بى نام ونشان است!
مستانه اگر نکته سرايم عجبى نيست       کى ساغر عشق تو کم از رطل گران است؟
گلزار نگردد تهى از ناله ى بلبل         پيوسته ثناى تو مرا ورد زبان است
پيمانه ى مستان تو بى باده مبادا!         تا غنچه درين باغ ز خونابه کشان است(11)




همو در توسل به ساحت مقدس حضرت ولى عصر عليه السلام با نازک خيالى بسيار سخن مى گويد:

نى خامه دارد سر خوش نوايى          کهن بلبل آهنگ دستانسرايى
بيا مطرب! امشب، ره تازه سر کن    ملوليم از رندى وپارسايى
دهد ارمغان کلک معنى نگارم         به صورت طرازان چين وختايى
نشسته است بر تخت يونان فطرت     فلاطون دانش به خاقان ستايى
امام اممم، صاحب عصر، مهدى      که نامش علم شد به مشکل گشايى
فلک، کرده هر صبح با کاسه ى مهر    ز دربار دردى کشانش، گدايى
در انديشه چون بگذرد، پاى بوسش       سخن آيد از خامه بيرون حنايى!
ز تشريف ابر کفش در بهاران         کند شاهد غنچه گلگون قبايى
ز گرد سم دشت پيما سمندش           برد ديده ى مهر ومه، روشنايى
 خديوا! به طور سخن آن کليمم       که کلکم علم شد به معجز نمايى
به بلبل چه نسبت نوا سنجيم را؟       منم شهرى عشق واو روستايى!
ز خورشيد تابان داغ دل من             بود بزم افلاک را، روشنايى
به وصفت فرو مانده غواص فکرم       که بار آرد انديشه، حيرت فزايى
فلک، شش جهت مى زند چار نوبت     به نام تو، کوس مظفر لوايى
جدايى ز خاک درت نيست ممکن        کزو ديده ام جذبه ى کهربايى
لبم چون صدف پيش فيض تو بازست    ز ابر کفت، قطره دارم گدايى
نباشد به درد تو گر آشنا، دل              ميان تن وجان مبادا آشنايى!
مرا عشق سرکش، زند شعله در دل       مرادى ندارم ز مدحت سرايى
به وصفت، که انديشه کوتاه از آن است   به جاهت، که باشد جلال خدايى
که: در کلبه ام نيست نقش تعلق            کند پهلوى خشک من، بوريايى
طمع نيست يک جو، ز ابناى دهرم        نمى آيد از رهزنان، رهنمايى
ز طوفان رهاندن، نمى آيد از خس        ز دريا دلان آيد از رهزنان، رهنمايى
ز طوفان رهاندن، نمى آيد از خس       ز دريا دلان آيد اين ناخدايى
عجب دارم از پستى طالع خود            که کرده است در نارسايى، رسايى!
حزين! خامه سر کن که وقت دعا شد      نفس را به تاثير ده آشنايى
زبان درکش، از حد سخن رفت بيرون     درين پرده عيب است خارج نوايى
بود شهره جودت به مسکين نوازى        نشان، آستانت به حاجت روايى
سمر،(12) نام نيکت به گيتى سراسر    علم، دست وتيغت به کشورگشايى(13)









 - پاورقی -

(17) همان، ص 381 و382.
(18) همان، ص 382
(19) همان.
(20) همان، ص 383.
(21) همان.
(22) همان، ص 383 و384.

(1) کنايه از ذات حضرت حق است.
(2) بازيگر.
(3) ديوان اشعار بابا فغانى شيرازى، به تصحيح احمد سهيلى خوانسارى، نشر اقبال، تهران، چاپ دوم، سال 1353، ص 12-8.
(4) مخفف ميمنه، سمت راست لشکر.
(5) جمع نعل.
(6) جمع مرکب.
(7) گذرگاه.
(8) گناهکار.
(9) همان، ص 16-14.
(10) هم به معنى دلالت کننده است وهم به معنى شکل حرف (دال).
(11) همان، ص 42-39
(12) پژمرده شدن.
(13) همان، ص 60-57.
(14) کليات اشعار مولانا اهلى شيرازى، به کوشش احمد ربانى، انتشارات سنايى، تهران، سال 1344، ص 420 و421.
(15) همان، ص 424 و425.
(16) همان، ص 425 و428.
(17) همان، ص 452.
(18) همان، ص 523.
(19) همان، ص 527.
(20) همان، ص 573 و574.
(21) اين مثنوى در هر بيت خود، صنعت اجناس را دارا است.
(22) همان، ص 626.
(23) جمع بکر.
(24) کليات اشعار ملک الشعراء طالب آملى، به تصحيح وتحشيه ى طاهرى شهاب، انتشارات سنايى، تهران، ص 110-107.
(23) همان، ص 384.
(24) همان، ص 384 و385.
(25) همان، ص 385.
(26) همان، ص 385 و386.
(27) همان، ص 386.
(28) همان.
(29) همان، ص 386 و387.
(30) همان، ص 387.
(31) کليات قاسم انوار، به تصحيح سعيد نفيسى، انتشارات سنايى، تهران، سال 1337، ص 163.

(1) بشتاب.
(2) ديوان علامه محمد محسن فيض کاشانى، به تصحيح مصطفى فيضى کاشانى، انتشارات اسوه، چاپ اول، سال 1371، ج 1،

ص 348 و349.
(3) همان، ص 380.
(4) همان، ص 413 و414.
(5) ديوان ملا محمد رفيع واعظ قزوينى، به کوشش دکتر سيد حسن سادات ناصرى، موسسه ى مطبوعاتى على اکبر علمى،

تهران، سال 1359، ص 526-520.
(6) همان، ص 269.
(7) همان، ص 628-622.
(8) دويست سخنور، نظمى تبريزى، چاپ دوم، سال 16363، ص 69.
(9) خوشه هاى طلايى، به انتخاب محمد على مجاهدى (پروانه)، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ دوم، ص 392-388.
(10) ديوان حزين لاهيجى، به تصحيح ذبيح الله صاحبکار، دفتر نشر ميراث مکتوب، چاپ اول، سال 1374، ص 628 و629.
(11) همان، ص 631-629.
(12) مشهور، پرآوازه.
(13) همان، ص 633-631.

نوشتن دیدگاه