در اين نوع از شعر مهدوى، به جمال صورى ومعنوى وشکوه وجلال ذاتى وکرامات وجودى حضرت ولى عصر عليه السلام پرداخته مى شود واز زواياى مختلف مورد عنايت شعراى آيينى قرار مى گيرد، وسرشار از حالات عاطفى وهراز گاهى بيدلانه است.
ثابت محمودى (سهيل) با اين رهگذر هميشه مسافر کوچه هاى غربت وآشنايى، سخن مى گويد وعظمت وجودى وحضور هميشگى او را در طبيعت روايت مى کند:

من تو را خوب اى رهگذر! مى شناسم       من تو را خوب اى خوبتر! مى شناسم
تو، عميق وبلندى تو، تو دريا وکوهى       اين دو را خوب با يک نظر، مى شناسم
تو، طنين صداى طربناک آبى                من تو را با دلى شعله ور مى شناسم
تو رهايى، نويد سحرگاه عيدى              من تو را اى نسيم سحر! مى شناسم
آن درختى که در آسمان شاخه دارى        من تو را با همه برگ وبر مى شناسيم
من تو را اى نگاهت در آفاق جارى!        من تو را خوب اى منتظر! مى شناسم
در مجال غزل، از تو گفتن نگنجد          من تو را ورنه زين بيشتر مى شناسم(25)

م.ع.م (پروانه) جلوه هاى جمالى وجلالى آن گمشده ى جهانى را به تصوير کشيده است:

روى تو را ز چشمه ى نور آفريده اند       لعل تو از شراب طهور آفريده اند
خورشيد هم به روشنى طلعت تو نيست      آيينه ى تو را ز بلور آفريده اند
پنهان مکن جمال خود از عاشقان خويش    خورشيد را براى ظهور آفريده اند
منعم مکن ز مهر خود اى مه! که ذره را    مفتون مهر وعاشق نور آفريده اند
منعم مکن ز مهر خود اى مه! که ذره را     مفتون مهر وعاشق نور آفريده اند
خيل ملک ز خاک در آستان تو                مشتى گرفته، پيکر حور آفريده اند
عيسى وظيفه خوار لب روحبخش توست      کز يک دم تو، نفخه ى صور آفريده اند
از پرتو جمال تو در کوه وبر وبحر            سيناى عشق ونخله ى طور آفريده اند
آلوده ايم وبيم به دل ره نمى دهيم               از بس تو را رحيم وغفور آفريده اند
سرمايه ى سرور دل ما ز درد توست          درد تو را براى سرور آفريده اند
عشاق را به کوى وصال تو ره نبود          اين راه دور را به مرور آفريده اند
(پروانه) را در آتش هجران خود مسوز     کو را براى درک حضور آفريده اند(26)

فريد اصفهانى، جلوه هاى ديگرى از جمال جميل مهدى موعود عليه السلام را به تماشا نشسته است:

بتى که راز جمالش هنوز سربسته است     به غارت دل سوداييان، کمر بسته است
عبير مهر، به يلداى طره پيچيده است       ميان لطف به طول کرشمه بربسته است
بر آن بهشت مجسم دلى که ره برده است    در مشاهده بر منظر دگر، بسته است
زهى تموج نورى که بى غبار صدف        در امتداد زمان نطفه ى گهر بسته است
بيا که مردمک چشم عاشقان همه شب        ميان به سلسله ى اشک تا سحر بسته است
به پاى بوس خيالت نگاه منتظران          ز برگ برگ شقايق، پل نظر بسته است
به يازده خم مى گرچه دست ما نرسيد      بده پياله که يک خم هنوز سر بسته است(27)
    
شادروان غلامرضا قدسى در اولين بند از مربع ترکيب مهدوى خود، به توصيف جمال مهدوى پرداخته است:

اى که در حسن، کسى همسر وهمتاى تو نيست     جلوه ى ماه فلک، چون رخ زيباى تو نيست
سرو افراخته چون امت رعناى تو نيست             کيست آن کو به جهان واله وشيداى تو نيست
گر چه پنهان ز نظر، روى نکوى تو بود          چشم ارباب بصيرت، همه سوى تو بود(28)
    
محمود شريف صادقى (وفا) طليعه ى غزل مهدوى خود را با وصف آن محبوب جهانى آراسته است:

از طلعت زيباى تو گر پرده برافتد       ماه از نظر مردم صاحبنظر افتد
گر پيش رخت گل بزند لاف نکويى     از شاخه به يک جنبش باد سحر افتد(29)
    
فواد کرمانى از آن وجود نازنين مى خواهد که خورشيد طلعت خود را در ابر سياه زلف نپوشاند تا روز وروزگار شاعر همانند، شب، تيره وتار نگردد:

خورشيد رخ مپوشان در ابر زلف يارا!     چون شب سيه مگردان، روز سپيد ما را
ما را ز تاب زلفت، افتاده عقده بر دل        بر زلف خم به خم زن، دست گره گشا را
بى جلوه ات ندارد، ارض وسما فروغى    اى آفتاب تابان! هم ارض وهم سما را
اى آشکار پنهان! برقع ز رخ برافکن        تا جلوه ات ببينم، پنهان وآشکارا (30)
    
 صائم کاشانى از نگاه لطف آميز دوست، بهارى زيبا وتماشايى آفريده است:

فروغ ديده تو، آيت شکوفايى است         نگاه لطف تو اى گل، بهار زيبايى است
مگر به خواب گل از گلشنم نصيب آيد     خيال وصل، چه شورآفرين ورويايى است
تو از تبار کدامين ستاره ى سحرى؟        که چهر مهر مثالت چنين تماشايى است
بيا بيا! که طلوعت، غروب نوميدى است  بيا بيا! که حضورت بهشت زيبايى است
فروغ صبح اميدى، حصار شب بشکن      سپيده ى تو، به ظلمت سراى تنهايى است
بهار عشق نگر در سروده ى (صائم)        که واژه واژه ى آن، گلخروش شيدايى است(31)
    
ميرزا ابو القاسم محمد نصير (طرب) اصفهانى در قصيده ى مهدوى خود بيشتر بر کرامات وجودى آن وجود مقدس پاى فشرده واز جلوه هاى جمالى آن کانون تجلى نيز باز نمانده است:

پرورده ى حسن، ثمر دوحه ى حسين        نوباوه ى على، گل گلزار مصطفى
پيرايه بخش گوهر اسرار لم يزل             شيرازه بند دفتر ارزاق ماسوا
سلطان عصر، آن که به قصر جلال او      شاهان تاجدار، فقيرند وبينوا
عرش برين به حضرت او گشته ملتجى     روح الامين به درگه او برده التجا
تارى ز تاب مويش، (والليل) را دليل       تا بى ز عکس رويش،(والشمس) را گوا
شايد(32) براى غاليه زلف حور عين      خاکى که آورد ز سر کوى او، صبا
بر کوه اگر بخوانى مدح وثناى او          آيد صدا ز کوه که روحى لک الفدا!
در چنبر اطاعت او، کل ممکنات           در قبضه ى مشيت او، جمله ماسوا
خورشيد منکسف شود وماه منخسف        چون پرده برگشايد از آن چهر دلبرا
بى حکم او نبارد از آسمان، مطر(33)      بى امر او نرويد از خاکدان گيا
از امر او بتابد در آسمان، نجوم              از حکم او بگردد گرد زمين، سما
از روى او پديد است، انوار کردگار        وز راى او عيان است، آثار انبيا
تا ديد خال هاشمى او به زير موى           خون شد ازين قضيه، دل آهوى ختا
نى واجب الوجود، ولى ذات پاک او        چون واجب الوجود مبراست از خطا
از عرش تا به کرسى، وز لوح تا قلم        از ماه تا به ماهى، از خاک تا هوا
از نور تا به ظلمت، از ديو تا پرى         از ذره تا به خورشيد، از بدر تا سها:
بر خوان نعمتش، همه را چشم انتظار     بر فضل ورحمتش، همه را روى التجا (34)

م.ع.م (پروانه) از يک اشراق روحانى صحبت مى کند که پرتو ستاره اى اشک او را از جلوه، انداخته است:

شبى که روى تو مى کرد جلوه، جلوه نداشت       سرشک من، که عروس ستارگان بوده است
به هر کجا که روم، صحبت از پريشانى است      مگر حکايت زلف تو در ميان بوده است؟!
دو چشم منتظر من به کوچه کوچه ى شوق        مدام در طلب صاحب الزمان بوده است(35)    
 محمد موحديان (اميد) با طرح چند سوال به تجليات آن جمال روحانى مى انديشد:

عالمى را چشم اميد است بر باغ بهشت             آن که دل دارد هوايش، جلوه ى مينوى کيست؟
زلف شب، مى گردد عطرآگين ز شبنم دم به دم    اين همه عنبر فشانى از شکنج موى کيست؟
مقدم مهدى است گلباران وبا خون، لاله گون          ورنه اين سان عالم آرا، طلعت نيکوى کيست؟(1)

عباس (حداد) کاشانى، وصف زيبا وشاعرانه اى از آن جمال جميل دارد:

از دهان نمکين تو شکر مى ريزد؟                  يا در است، آن هم از درج گهر مى ريزد؟
نقل نقلت چه حديثى است که هر کس که شنيد     به دهان گهرافشان تو زر مى ريزد
زاغ کلکت به دهان، شهد بلاغت دارد؟            يا که طوطى است ز منقار شکر مى ريزد؟
گر بدين کوکبه آن کوکب رخشان آيد              جلوه اش آبروى شمس وقمر مى ريزد
گفتمش: کيست بدين موهبت آيد؟ گفتا            مهدى است اين که ازو حشمت وفر مى ريزد
به تماشاى گلستان اگر آيد اين سرو             دسته ى گل به سرش دست قدر مى ريزد(2)

شهاب تشکرى آرانى، ابيات آغازين غزل مهدوى خود را به توصيف جمال صورت آن حضرت آراسته است:

چو تاب طره به سيماى چون قمر شکند      سپاه ملک شب از جبهه ى سحر شکند
چو درج لعل به گفتار نغز بگشايد            به نزد صيرفيان، قيمت گهر شکند
لب از شکر شکنى، طوطيان فرو بندند     چو نوشخند لبش، رونقش شکر شکند
تو شاخه ى گل شادابى وهزارن را           به خار خار غمت، خار در جگر شکند
قيامتى است قريب ار به من نگاه کنى        که رشک روى تو آيينه ى قمر شکند
خيال خود بفرست اى قرين بستر ناز!      اگر چه خواب مرا در دو چشم تر شکند!(3)

استاد محمود شاهرخى (جذبه) در قصيده ى مهدوى خود از وصف آن جمال جميل روحانى براى طراوت بخشيدن به کلام خود سود جسته است:

ماه من پرده ز رخسار اگر برگيرد     مهر از شرم ره کوه وکمر گيرد
گل اگر بيند آن طلعت زيبا را          رخ از آزرم به خوناب جگر گيرد
اگر آن شمع هدى چهره برافروزد        شب ظلمانى، سيماى سحر گيرد
اگر ان راحت جان زلف برافشاند       همه آفاق، دم نافه ى تر گيرد
از رخش تابان انوار ازل گردد          وز دمش گيتى آيين دگر گيرد
کيمايى است عجب نفخه ى انفاسش    که به هر قلب رسد، طنينت زر گيرد
خار ازو خوى گل ولطف سمن يابد   سنگ ازو خاصيت لعل وگهر وگيرد
پرتو، افلاک از آن وجه حسن يابد     جلوه، آفاق از آن نور بصر گيرد(4)
    
طرب اصفهانى، جلوه هاى جمالى آن حسن خدادادى را در عوالم هستى بررسى مى کند:

رخشنده آفتابى شد نور گستر امروز       کز پرتو جمالش، خورشيد شد منور
گرديد تا درخشان، اين آفتاب رخشان        بر بام آسمانش، اقبال بر زد اختر
در گلشن نبوت، تا شد شکفته اين گل        از طيب مقدم او، آفاق شد معطر
چون مشترى که تابد، بر آسمان سحرگاه    گاه سحر درخشيد، آن ماه مهرپرور
روزى که پرده گيرد از روى عالم آرا        از روى عالم آرا، عالم کند منور
با روى او نگويم، وصف جمال يوسف       با کوى نيارم، نام بهشت وکوثر(5)
    
ميرزا محمد (محيط) قمى در وصف آن جمال نازنين، شيوه ى حافظانه را برگزيده است:

حديث موى تو نتوان به عمر گفتن باز     از آن که عمر بود کوته وحديث دراز
به طاق دلکش آن ابروان محرابى             که دور از تو نباشد مرا حضور نماز(6)
    
حکيم صفاى اصفهانى بر آن است که خورشيد آسمانى، تاب جلوه ى ابروان هلالى آن آفاب چرخ امامت وولايت را ندارد:

آن زلف باز دولت، خورشيد زير بالش       هندوى سايه پرور، در زير زلف وخالش
کى آفتاب گويم، رويى که بر نتابد              خورشيد آسمانى با ابروى هلالش
ميم است غنچه ى او، جان پاى بند ميمش     دال است طره ى او، دل دستگير دالش
ديدى مرا وگفتى: آشفته حالى؟! آرى            سودايى غم عشق، آشفته است حالش(7)
    
صابر همدانى، باعرض حالى شاعرانه وشوق وشورى بيدلانه، به توصيف آن جمال جميل مى پردازد:

به مشام آيدم امروز از آن طره، شميم         مگر از ساحت کوى تو گذر کرد نسيم؟
طره ى پر شکنت نيست گر از مشک ختن    پس چرا ساخته مدهوش دلم را به شميم؟
زير آن طره ى افکنده، تو را دانه ى خال     ماند آن نقطه که ساکن شده در حلقه ى جيم
وصف خلق حسنت خواست کند در بر خلق     آن که پيوسته سخن گفت ز جناب نعيم
من نه آنم که دهم مهره ى مهر تو ز دست        گر چه کرده جگرم خون، دل از غصه دو نيم
کرده در چارده آيينه تجلى، رخ حق             آخرين آينه دارى تو بر عقل سليم(8)

حکيم مهدى (الهى) قمشه اى، از منظر معرفتى بر آن حسن خدادادى مى نگرد:

اى جمال زيبايت ظل حسن يزدانى          گشته آشکار از وى، سر غيب پنهانى
اى رخت به نيکويى، ماه در شب عالم        چهره ى دل آرايت، آفتاب نورانى
بر کمال صنع خويش، حق تبارک الله گفت    چون تو را به حسن آراست، رب نوع انسانى
زان جمالى قدوسى، پرده بر فکن کز عشق     بر رخت شود حيران، چشم ماه کنعانى
اى عجب به پنهانى، مى زند ره دل ها           نرگست به شهلايى، زلفت از پريشانى(9)
    
ميرزا جواد (تجلى) در جند ترجيع بند مهدوى خويش، پرده هايى از جمال صورى ومعنوى امام عصر عليه السلام را به تصوير کشيده است:

آن دوست که دارمش چو جان دوست      هر جا نگرم، تجلى اوست
سرو است قدش، ولى خرامان              محراب من آن دو طاق ابروست
عمرى است که مايل توام من             از بس که شمايل تو نيکوست
اى گل! تو مزن ز روى او، دم           ترسم که بريزد آبرويت
ديشب که سخن ز موى تو رفت        آشفته شدم به سان مويت
بوى تو، من از صبا شنيدم             او راست مگر گذر به کويت؟!
وز بوى خوش تو زنده ماندم       اى زنده جهان به لطف بويت
اى غيرت آفتاب، رويت             ماهى چو رخت نديده گردون(10)

از قصيده ى مهدوى على نقى (حکمت) ملقب به مشير الکتاب، ابيات توصيفى آن را مرور مى کنيم:

تا بر گشود لعل در افشان را         در خون نشاند لعل بدخشان را
بر بادى داد طره ى پر چين را       برد آب(11) مشک وغاليه وبان(12) را
سرو چمن، کشيده به دامن پاى      تا جلوه داد سرو خرامان را
لعل لبش، همى ز روان بخشى       برده است آب چشمه ى حيوان را
گر بنگرى به طرف بناگوشش      آن زلفکان غاليه افشان را
گويى که سايبانى از سنبل            کرده است آفتاب درخشان را
نى نى، نقاب هشته فرو از مشک    تا پوشد از نظر مه تابان را (13)
    
ميرزا حيدر على (حاجب) شيرازى در قصايد وترجيع بندهاى مهدوى خود، بارها تجليات جمالى آل محمد عليه السلام را به توصيف نشسته وجلوه هايى از آن جمال جميل را به تصوير کشيده است:

فداى شهد لب نوشخندت باد              هزار ليلى ومجنون وويسه ورامين
اسير پنچ وخم زلف چون کمندت باد     هزار وامق وعذرا وخسرو وشيرين
نگار معنوى! اى شاهد ملايک خوى!     نقاب وهم برافکن از آن جمال مبين(14)
نسبت ماه وآفتاب رخت                    هر دو تشبيه ناقص است نه تام
به اشارت به هم نمايندت                  آفتاب بلند وماه تمام
اى رخت رشک آفتاب بلند              گردن آسمان، تو را به کمند
از پى دفع چشم بد ز رخت             آسمان مجمر و، نجوم سپند
اى که دارد به تار گيسويت           رشته عمر عاشقان، پيوند
زان رو فشاند زلف به عارض، که گفته اند:      گلبرگ، سايه جويد ونيلوفر، آفتاب
حسن تو بى سپاه، سراسر جهان گرفت             آرى! جهان بگيرد بى لشکر، آفتاب
با اين بياض گردن و، با اين شعاع چهر         مانا (15) مهت پدر بود ومادر آفتاب(16)
شاهى که هست بر در او چاکر، آسمان        ميرى که پاسبان بودش بر در، آسمان
عکسى است آفتاب ز روى مبارکش          وآن عکس راست شيشه ى پهناور، آسمان
بهر نثار مقدم او هر سحر به خاک             ريزد ز جيب خوش همى گوهر، آسمان
باشند روز وشب به در کاخ حضرتش        خورشيد ومه، خطيب وثناگستر، آسمان
گر نقش پاى او به زمين بنگرد قمر          افتد به سجده، سر به زمين پا بر آسمان
اى رخت، شرح وبسط آيت نور            نور روى تو را دو عالم، طور
تا تو برقع ز رخ برافکندى                 کرد نور خدا به خلق، ظهور
اى به روى تو، عالمى همه مات          لب لعلت حيات، عين حيات
زلف بر رخ فشان، که شد روشن          آب حيوان، نهفته در ظلمات
بهر يک جرعه آب رحمت تو          خاست فرياد العطش ز فرات
خواست ظاهر شود به خلق، خدا        ذات پاک تو شد ورا مرآت(17)

حاج شيخ عبد الرحيم ملکيان (ناصح) قمشه اى در توصيف جمال مهدوى، ابيات رنگينى دارد:

اى نگار جمله خوبان! قد برافراز از کرم      تا خجل هر سرو را زان قامت رعنا کنى
چون تا را تاج ملاحت با سپاه حسن هست    فتح ملک جسم وجان را خوش به يک ايما کنى
طلعت فرخنده بنما، تا ز قوس ابروان        عارفان را آگه از (قوسين او ادنى) کنى
اوصاف جمال نازنينان                        در صورت وسيرت تو مدغم
برقع ز رخ چو مه برانداز                 اى چشم وچراغ اهل عالم!
لعل لبت از حيات بخشى                    برده است سبق ز پور مريم
تا چشم بدان رخت نبيند                   شد غيبت تو، قضاى مبرم
بنماى تو روى و، زلف مشکين         آن آيت (ليل) و(والحضى) را
بردار نقاب غيبت از رخ              تا صبح کنى تو شام ما را
اى نور خدا و، صبح پيروز!        بازآ که شب سيه شود روز
روى چو مه تو، مهر عالم          بنماى جمال عالم افروز(18)

عباس براتى پور در غزلى حسرت آلود، از آن حسن خدادادى ياد مى کند:

چه زيباست روى تو در خواب ديدن      فروغ نگاه تو در آب ديدن
چه زيباست رخسار خورشيدى تو         پس از پرده دارى مهتاب ديدن
چه زيباست در چشمه ى نور چشمت    شکوفايى روشن ناب ديدن
چه زيباست تصوير روحانى تو          به يکباره در پيکر قاب ديدن
چه زيباست در خلوت دل نشستن         جمال تو دور از تب وتاب ديدن
چه زيباست در چشم دريايى تو            نگاه خروشان گرداب ديدن
چه زيباست در اقتداى نمازم             تو را در تجلاى محراب ديدن
چه زيباست گر پا گذارى به چشمم      نشستن کنارى و، سيلاب ديدن(19)
    
اديب الممالک فراهانى (اميرى) از آن سالار خوبان صحبت به ميان مى آورد که در لبش معجز عيسوى ودر مشربش، نوش احمدى است:

چون او نباشد هيچ کس، سالار خوبان است وبس     خوبانش زين ره هر نفس، سر در کف پا ريخته
با معجز عيسى لبش، با نوش احمد مشربش            با دست قدرت قالبش، حق تعالى ريخته
چون پرده بردارد ز رخ، گيرد جهان از چار سو       از بس کرشمه ى ناز او، از روى زيبا ريخته(20)
        
 - پاورقی -

(25) آه عاشقان در انتظار موعود، انتشارات سرور، قم، چاپ اول، سال 1374 ص 30 و31.
(26) همان، ص 44 و45.
(27) همان، ص 64 و65.
(28) همان، ص 98.
(29) همان، ص 113 و114.
(30) همان، ص 120.
(31) همان، ص 125 و126.
(32) شايسته وسزاوار است.
(33) باران.
(34) خوشه هاى طلايى، ص 208 تا 211.
(35) همان، ص 81.

(1) همان، ص 91.
(2) همان، ص 91.
(3) همان، ص 267.
(4) همان، ص 276 تا 278.
(5) همان، ص 306 تا 309.
(6) همان، ص 320.
(7) همان، ص 326.
(8) همان، ص 349 تا 351.
(9) همان، ص 398 و399.
(10) تذکره ى مدينة الادب، ج 1 ص 556 و557.
(11) آبروى.
(12) درختى که ميوه آن مشکبو است.
(13) همان، ج 2 ص 646.
(14) همان، ص 773.
(15) گويى، پندارى.
(16) همان، ص 778 تا 781.
(17) همان، ص 778 تا 781.
(18) ديوان ناصح قمشه اى، دفتر پژوهش ونشر سهروردى، تهران، چاپ اول، سال 1376، ص 198- 194.
(19) خوشه هاى طلايى، ص 177 و178.
(20) همان، ص 191 و192.

نوشتن دیدگاه