461
  وَ قَالَ ع :
يَهْلِكُ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَرٍ.
قال الرضى :
و هَذا مِثلُ قوْلِه ع :
هَلَكَ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبُّ غَالٍ، وَ مُبْغِضٌ قَالٍ.
  و فرمود (ع ):
دو كس درباره من هلاك شدند، يكى آنكه ، در دوستى افراط مى ورزد و يكى آنكه ، بهتان مى زند و افترا مى بندد.
نظير اين سخن امام (ع ) است كه فرمود:
دو كس درباره من هلاك شدند دوستى كه در دوستيش غلو كند و دشمنى كه در دشمنيش افراط ورزد.
 462
  وَ سُئِلَ عَنِ التَّوْحِيدِ وَ الْعَدْلِ، فَقَالَ:
التَّوْحِيدُ اءَلا تَتَوَهَّمَهُ، وَ الْعَدْلُ اءَنْ لا تَتَّهِمَهُ.
  او را از توحيد و عدل پرسيدند، فرمود:
توحيد اين است كه خدا را به تصوّر در نياورى و عدل اين است كه خدا را متهم نسازى
 463
  و قال ع :
لاَ خَيْرَ فِي الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ، كَمَا اءَنَّهُ لاَ خَيْرَ فِي الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ.
  و فرمود (ع ):
كسى كه سخنش حكمت آميز است ، خاموشيش سود ندارد، همان گونه كه سخن گفتن نادان را فايدتى نيست .
 464
  وَ قَالَ ع : فِي دُعَاءٍ اسْتَسْقَى بِهِ:
اللَّهُمَّ اسْقِنَا ذُلُلَ السَّحَائبِ دُونَ صِعَابِهَا.
قال الرضى :
و هذَا مِنَ الْكَلامِ الْعَجِيبِ الفصاحة و ذَلكَ اءنَّهُ ع شَبَهَ السَّحائِبَ ذَوَاتِ الرُّعُودِ وَ الْبَوارِقِ، وَالرِّياحِ وَالصَّواعِقِ، بالا بِلِ الصَّعابِ الَّتِي تَقْمِصُ بِرِحالِها وَ تَتَوَقَّصُ بِرُكْبانِها و شَبَّهَ السَّحائبَ الخالِيَةَ مِنْ تِلْكَ الرَّوَائِعِ بالا بِلِ الذُّلُلِ الَّتِي تُحْتَلِبُ طَيِّعَةً وَ تُقْتَعَدُ مُسْمِحِةً.
  و در طلب باران فرمود (ع ):
بار خدايا، ما را باران ده از ابرهايى كه به فرمان اند نه از ابرهايى چموش و سخت نافرمان .
رضى گويد :
اين سخنى است در فصاحت شگفت آور. زيرا ابرهاى تندر زاى آذرخش افكن همراه با بادها و صاعقه ها را به اشتران سركش كه بر مى جهند و بارهاى خود مى افكنند و سواران خود را بر زمين مى زنند، تشبيه كرده و ابرهاى خالى از تندر و آذرخش را به اشتران رام كه ، به آسانى ، شيرشان را توان دوشيد و، به آسانى بر آنها سوار توان شد.
465
  وَ قِيلَ لَهُ ع لَوْ غَيَّرْتَ شَيْبَكَ يَا اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ:
الْخِضَابُ زِينَةٌ وَ نَحْنُ قَوْمٌ فِي مُصِيبَةٍ.
يُرِيدُ وَفَاةَ رَسُولِ اللَّهِ ص .
  او را گفتند يا اميرالمؤ منين ، چه مى شد كه موى خود خضاب مى كرديد. فرمود:
خضاب آرايش است و ما قومى مصيبت زده ايم .
شريف رضى گويد :
(مرادش وفات رسول الله (صلى الله عليه و آله ) بود).
466
  وَ قَالَ ع :
مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِاءَعْظَمَ اءَجْرا مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ، لَكَادَ الْعَفِيفُ اءَنْ يَكُونَ مَلَكا مِنَ الْمَلاَئِكَةِ.
  و فرمود (ع ):
اجر و مزد مجاهد شهيد در راه خدا، بالاتر از اجر و مزد كسى نيست كه بر گناهش توانايى هست ، ولى پاكدامنى مى ورزد. نزديك است كه مردم پاكدامن در زمره ملايكه در آيند.
467
  وَ قَالَ ع :
الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ يَنْفَدُ.
قال الرضى :
و قدْ رَوَى بَعْضُهُم هَذَا الكَلام عَنْ رَسُولِ اللّه ص .
  و فرمود (ع ):
قناعت ثروتى است پايان ناپذير.
رضى گويد: بعضى اين سخن را از رسول الله صلى الله عليه و آله نقل كرده اند.
 468
  وَ قَالَ ع : لِزِيَادِ بْنِ اءَبِيهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ اءَعْمَالِهَافِي كَلاَمٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا، نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقَدُّمِ الْخَرَاجِ : 
اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ، وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ؛ فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلاَءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ.
  به زياد بن ابيه فرمود، هنگامى كه او را به جاى عبد الله بن عباس به فارس واعمال آن مى فرستاد و اين سخن دراز است ، امام او را از گرفتن خراج پيش از موعد منع مى كند. ونيز مى گويد: 
عدالت را به كار بند و از ستم و بيداد حذر كن زيرا ستم رعيت را آواره مى كند و بيدادگرى ، شمشير را فرا مى خواند.
 469
  وَ قَال ع :
اءَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَّ بِهَا صَاحِبُهُ.
  و فرمود (ع ):
سخت ترين گناه ، گناهى است كه گناهكار حقيرش شمارد.
470
  وَ قَالَ ع :
مَا اءَخَذَ اللَّهُ عَلَى اءَهْلِ الْجَهْلِ اءَنْ يَتَعَلَّمُوا حَتَّى اءَخَذَ عَلَى اءَهْلِ الْعِلْمِ اءَنْ يُعَلِّمُوا.
  و فرمود (ع ):
خداوند، نادان را به آموختن موظف نساخت ، مگر آنگاه ، كه دانايان را موظف ساخت كه نادانان را تعليم دهند.
471
  وَ قَالَ ع :
شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُكُلِّفَ لَهُ.
قال الرضى :
لا نَّ التَّكْليفَ مُسْتَلْزِمُ لِلْمَشَقَّةِ وَ هُوَ شَرُّ لازِمُ عَنِ الا خِ المُتَكَلَّفِ لَهُ، فَهُوَ شَرُّ الا خْوانِ.
  و فرمود (ع ):
بدترين دوستان تو، دوستى است كه براى او خود را به رنج و تكلف اندازى .
رضى گويد :
تكلّف مستلزم مشقت است و آن شرّى است كه از دوستى كه خود را براى او به تكلّف انداخته اى ، مى زايد. پس چنين دوستى ، بدترين دوستان توست .
 472
  وَ قَالَ ع :
إِذَا احْتَشَمَ الْمُؤْمِنُ اءَخَاهُ فَقَدْ فَارَقَهُ.
قال الرضى يُقالُ:
حَشَمَهُ وَ اءَحْشَمَهُ إ ذا اءَغْضَبَهُ وَ قِيلَ: اءَخْجَلَهُ وَ اءحْتَشَمَهُ طَلَبَ ذلِكَ لَهُ وَ هُوَ مَظِنَّةُ مُفارَقَتِهِ.
وَ هذَا حِينُ انْتِهاء الغايَةِ بِنا إ لَى قَطعِ الْمُختارِ مِن كَلامِ اءميرِ المؤ مِنينَ عَليهِ السَّلامُ، حامِدينَ للّهِ سُبحانهُ على ما منَّ بِه مِن تَوفيقِنا لِضمِّ ما انتَشَر مِن اءطْرافِهِ، و تقريب ما بَعُدَ مِن اءقطارِهِ، وَ مُقَرَّرينَ العزمَ كما شرطنا اءوَّلا على تفضِيلِ اءوراقٍ من البياضِ في آخِرِ كلِّ بابٍ من الا بْوابِ، ليَكُونَ لاقتناصِ الشَّاردِ، و استلْحاقِ الواردِ، و ما عَسَى اءن يظْهرَ لنا بعْدَ الغُموضِ، وَ يَقَعَ إ ليْنَا بعْدَ الشُّذوذِ، و ما تِوْفيقِنا إ لا باللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنا، وَ هُوَ حَسَبْنا وَ نِعَم الوكيلُ، و ذَلكَ في رَجَبٍ سَنَةَ اءرْبَعَمِائة مِن الهجْرَةِ، و صَلّى اللّهُ عَلَى سَيِّدِنا مُحمَّدٍ خاتمِ الرُّسُلِ، والهَادي إ لَى خَيرِ السُّبُلِ، و آلِهِ الطَّاهِرينَ، و اءصْحابِهِ نُجُومِ اليَقينِ.
  و فرمود (ع ):
هنگامى كه مؤ من برادر خود را به خشم ى آورد، سبب جدايى او مى شود.
رضى گويد:
گويند (حشمه ) و (احشمه ) زمانى كه او را به خشم آورد يا گويند كه شرمگين شدن و به خشم آوردن براى او خواهد و آن نشانه اين است كه قصد جدايى دارد.
اكنون زمان آن رسيد كه گزيده سخنان اميرالمؤ منين (ع ) را پايان دهيم ، سپاس مى گوييم خداى سبحان را كه بر ما منت نهاد و توفيق عنايت كرد، تا هر چه از كلام امام (ع ) پراكنده بود، در يك جاى گرد آوريم و عباراتى ، كه دور از هم بودند به هم نزديك سازيم . و همانگونه كه در آغاز كتاب آورديم ، برگهايى نانوشته در آخر هر باب بيفزاييم تا اگر مطلبى از دست رفته را يافتيم به آن بپيونديم ، شايد سخنى از ما پوشيده مانده ، سپس ، آشكار گردد و پس از دور نمودن به دست آيد. هيچ توفيقى حاصل نمى شود، مگر به يارى خداى تعالى . به او توكل كرديم . او ما را بسنده است و كارسازى نيكوست . و اين در ماه رجب سال چهار صد از هجرت است درود خدا بر سيد و سرور ما، محمد (ص ) خاتم پيامبران و راهنماى بهترين راهها و بر خاندان پاك و ياران او كه ستارگان آسمان يقين اند.