الف . معناى لغوى
ماده ((ج د ل )) على رغم اشتقاقات مختلف ، به معناى واحدى برمى گردد كه عبارت است از: استوارى ، استحكام و شدّت .(24)
راغب هم اصل آن را از ((جَدَلْتُ الحَبْلَ))، يعنى ((اءحكَمتُ فتلهُ)) دانسته است . او در ادامه مى نويسد:
الجدال المفاوضة على سبيل المنازعة و المغالبة (25)
گفت و گو به شيوه كشمكش و برترى جويى را جدل نامند.
مرحوم مظفر درباره معنى اين واژه مى نويسد:
سختى و ستيزه جويى در خصومت و دشمنى به وسيله گفتار كه غالبا با به كار بستن نيرنگ كه گاهى دور از عدل و انصاف است ، همراه مى شود؛ لذا شريعت مقدس اسلام آن را نهى نموده است ؛ به ويژه در ايام حج (فلا رفث و لا فُسوق و لا جدال فى الحجِّ)(26) و اعتكاف .(27)
ب . معناى اصطلاحى
جدل در اصطلاح داراى دو مفهوم است : يكى مطلق و كلى كه در تمام علوم به كار مى رود و ديگرى مفهوم خاص كه مراد از آن يكى از اقسام صناعات خمسه منطق است كه عبارتند از: برهان ، جدل ، خطابه ، مغالطه و شعر. پس ‍ جدل به يك معنا از فروع علم مناظره است و در اصطلاحات فقهى به كار مى رود و به معناى ديگر، از گونه هاى قياس در علم منطق است .(28)
شيخ طبرسى در معنى جدل مى نويسد:
جدل عبارت از منصرف كردن خصم است از روش و مذهبش به وسيله دليل و برهانى كه براى او اقامه مى شود.
همچنين در معنى و جادلهم بالّتى هى اءحسن (29) مى نويسد:
با آنها به وسيله نيكوترين چيزى كه دارى ، مناظره كن و آنها را با وفق و مدارا و آرامش ، از فكر و عقيده اى كه دارند منحرف نما.(30)

- پاورقی -

 24- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، المصطفوى ، الشيخ حسن ، ص ‍ 63، المجلد الاوّل ، مؤ سسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامى .
25- المفردات فى غريب الفاظ القرآن ، ص 89 (باب جدل ).
26- بقره / 197.
27- المنطق المظفر، ص 331.
28- لغتنامه دهخدا، ج 5، صص 7556-7562 (به نقل از كشاف اصطلاحات الفنون ).
29- نحل / 125.
30- مجمع البيان فى تفسير القرآن ، طبرسى ، فضل بن حسن ، ج 6، ص ‍ 605، الطبعة الاولى ، دارالمعرفة للطباعة و النشر، بيروت ، 1406 ه ق .