روايات يادشده كه به شكلى نامنظم و پراكنده درمحفلهاى عارفان, مورد بهره بردارى اصحاب طريقت, قرار مى گرفت, در حدود اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هـ.ق, توسط مورخ معروف وعارف بلند آوازه نيشابور, ابو عبدالرحمن سلّمى, تنظيم و ترتيب يافته وبه يكى از معروف ترين كتابهاى وى به نام: حقايق التّفسير ضميمه شد.
ابوعبدالرحمن سلمى, كه خود بسيارى از تفاسير قرآن كريم را, كه حتى از طريق صحابه وتابعين وديگر مفسران پس از تابعان رسيده و درآنها تنها به روشن گرى و رفع ابهام آيات قرآن از نگاه ظاهر و جنبه هاى لفظى توجه شده است, قشرى و ظاهرى مى داند, به تفسير منسوب به امـام صـادق(ع) و تفسير ابوالعبـاس ابن عطاء آدمى بلخى, به ديد تكريم و ارجمندى نگريستـه ومـراد و مقصـود خويش را در تفسـير عرفانى قرآن و تبيين بطون و ابعاد معنوى آن جسته است. اين حقيقت از سخنان وى درمقدمه حقايق التّفسير, به روشنى به دست مى آيد:
(هنگامى كه اصحاب علوم قشرى و ظاهرى را ديدم كه به طرح و تدوين انواع فايده هاى قرآنى, سبقت مى جويند[ودر موضوعاتى] از جمله قراءات, تفاسير, مشكلات واحكام واعراب ولغت و مجمل و مبيّن وناسخ و منسوخ و بحث مى كنند, ولى هيچ كدام در راه شناخت وبازيابى حقيقت قرآن, تلاشى نمى ورزند, جز آيات متفرقى كه [تفسير آنها] به ابوالعباس بن عطا نسبت داده شده واز جعفر بن محمّد[عليه السّلام]نقل شده است.[يا ابن عطا از آن حضرت نقل كرده است] آن هم بدون داشتن ترتيب خاص.
من نيز از گذشته مطالبى شنيده بودم كه آنان را نيكو مى شمارم [در نهايت] علاقه مند گرديدم كه اين كلمات را برگفتار آنان بيفزايم و ديدگاه هاى مشايخ اهل حقيقت (صوفيه) را برآن بيفزايم و برحسب سوره هاى قرآنى به مقدار توانم آنها را مرتب سازم.)

- پاورقی -

1. ذهبى, محمدحسين, التفسير والمفسرون, دارالكتب الحديثيه, بيجا,2/ 385 ـ 386, به نقل از: حقايق التّفسير سلّمى, مخطوط.

نوشتن دیدگاه