توضیح سؤال :
آیا این مسأله كه ما در نماز بعد از اتمام آن سرمان را به سمت راست، سپس چپ می‌چرخانیم و «الله اكبر» می گوئیم, در نماز ائمه علیهم السلام هم وجود داشته و یا آن طور كه عده‌ای ادعا می كنند این مدل نماز خلفا بوده نه ائمه معصومین (ص). ؟
پاسخ :
در ابتدا باید گفت كه این عمل جزء واجبات نماز نیست بلكه جزء مستحبات سلام نماز است كه بهتر است انجام شود اما درباره اصل مطلب توجه شما را به نظر علمای شیعه و سنی در تعقیب سلام جلب می كنم. اما این مطلب كه عده ای ادعا می كنند این مدل نماز خلفا بوده ادعای باطلی است زیرا هیچ سندی دال بر این مطلب در كتب شیعه و سنی وجود ندارد و اگر چنین مطلبی از خلفا نقل شده بود اهل سنت كه تعصب خاصی نسبت به خلفا و سیره آنها حتی اگر موافق سیره رسول خدا نباشد دارند از آن تبعیت كرده و اینگونه نماز خود را تمام می كردند.
روایات ائمه معصومین (علیهم السلام ) در تكبیر بعد از سلام :
945 – قال امیر المومنین :. .. فإذا سلمت رفعت یدیك وكبرت ثلاثا. ..
من لایحخره الفقیه، ج 1، ص 32 .
امیر المومنین علیه السلام فرمودند :. .. پس زمانی كه سلام (نماز را ) دادی دو دستت را بالا ببر و سه مرتبه تكبیر بگو.
( 842 ) 2 -. .. عن المفضل بن عمر قال قلت لأبی عبد الله ( علیه السلام ) لأی علة یكبر المصلی بعد التسلیم ثلاثا یرفع بها یدیه ؟ فقال لأن النبی صلى الله علیه وآله لما فتح مكة صلى بأصحابه الظهر عند الحجر الأسود فلما سلم رفع یدیه وكبر ثلاثا وقال " لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملك وله الحمد یحیی ویمیت ( 1 ) وهو على كل شئ قدیر " ثم أقبل على أصحابه فقال لا تدعوا هذا التكبیر وهذا القول فی دبر كل صلاة مكتوبة فإن من فعل ذلك بعد التسلیم وقال هذا القول كان قد أدى ما یجب علیه من شكر الله تعالى على تقویة الاسلام وجنده
وسائل الشیعه ج 6 ص 456 نقل از علل الشرایع شیخ صدوق (چاپ آل البیت)
از مفضل بن عمر نقل شده است كه به امام صادق عرض كردم به چه علتی باید نمازگزار بعد از سلام دادن سه مرتبه در حالی كه دو دستش را بالا می برد تكبیر بگوید ؟ پس حضرت فرمودند : به خاطر اینكه نبی اكرم صلی الله علیه وآله وسلم زمانی كه مكه را فتح كردند نماز ظهر را با اصحابشان كنار حجر الاسود اقامه كردند پس زمانی كه سلام دادند سه مرتبه دو دست خود را بالا آوردند و تكبیر گفتند و فرمودند : " لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده وغلب الأحزاب وحده فله الملك وله الحمد یحیی ویمیت وهو على كل شئ قدیر" سپس رو به اصحابشان كردند و فرموند : این تكبیر را و این دعا را بعد از هر نماز واجب ترك نكنید پس اگر كسی این كار را بعد از سلام نماز انجام دهد آن شكری را كه بر عهده اوست نسبت به خدای متعال به خاطر تقویت اسلام و لشگر اسلام به جا آورده است.
نظر علمای شیعه در تكبیر بعد از سلام نماز :
علمای شیعه با استناد به روایات ائمه علیهم السلام سه بار تكبیر گفتن بعد از نماز و هر بار دست را تا بالای گوش بردن و روی پا قرار دادن را جزء مستحبات تسلیم (سلام دادن ) ذكر كرده اند به نمونه هایی توجه فرمایید:
ابن زهره حلبی می گوید:
وأن یعقب فیكبر بعد التسلیم ثلاث مرات، یرفع بها یدیه..
غنیة النزوع، ص 85.
و این تعقیبات بگوید پس بعد از سلام سه مرتبه الله اكبر بگوید و دست خود را بالا ببرد.
ابن ادریس می گوید:
ویستحب بعد التسلیم والخروج من الصلاة أن یكبر وهو جالس ثلاث تكبیرات، یرفع بكل واحدة یدیه إلى شحمتی أذنیه، ثم یرسلهما إلى فخذیه فی ترسل واحد.
السرائر ابن ادریس حلی، ص 232.
و بعد از سلام دادن و خارج شدن از نماز مستحب است در حالیكه نشسته است سه مرتبه تكبیر بگوید و در هر مرتبه دو دستش را تا كنار گوشش بالا بیاورد سپس یكباره پایین آورده و روی دو ران خود بگذارد.
علامه حلی می گوید:
ثم ما نقل عن أهل البیت ( علیهم السلام ) بعد التكبیر عقیب التسلیم ثلاث مرات، یرفع فیها یدیه إلى شحمتی أذنیه، ویضعهما على فخذیه.
تحریر الاحكام، ج 1، ص 263.
سپس (در مستحبات بعد از نماز) آنچه از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است سه مرتبه تكبیر گفتن بعد از سلام نماز است و در هر مرتبه دو دستش را تا كنار گوشش بالا آورده سپس روی دو ران خود بگذارد.
صاحب جواهر می فرماید :
( ثم ) یستحب التعقیب أیضا ( بما روی من ) الأذكار ( والأدعیة ) فی خصوص التعقیب، وهی كثیرة جدا، منها التكبیرات الثلاث رافعا یدیه بكل واحدة منها على هیئة الرفع فی غیرها من تكبیرات الصلاة
جواهر الكلام، ج 1 ، ص 4 8.
تعقیب نماز به آنچه از اذكار و ادعیه در خصوص تعقیب نقل شده است مستحب است و این اعمال واقعا زیاد است و از جمله آنها سه بار الله اكبر گفتن است كه در هر بار دو دست خود را به همان صورت كه در بقیه تكبیرهای نماز بالا می برد بالا می آورد.
نظر اهل سنت درباره سلام نماز
سرچرخاندن و الله اكبر گفتن در نماز اهل سنت وجود ندارد بلكه آنها سر را به راست چرخانده و السلام علیكم و رحمة الله گفته سپس به چپ می چرخانند و السلام علیكم و رحمة الله می گویند:
و منها الالتفات بالتسلیمة الاولی جهة الیمین حتی یری خده الایمن والالتفات بالتسلیمة الثانیة جهة الیسار حتی یری خده الایسر و هذا الحكم متفق علیه الا عند المالكیة.
الفقه علی المذاهب الاربعة، ج 1، ص 265، كتاب الصلاة، باب الاشارة بالاصبع السبابة فی التشهد و كیفیة السلام.
و از مستحبات نماز است گرداندن سر در سلام دادن اول به سمت راست تا جایی كه شانه راست دیده شود و به چپ برگرداندن سر در سلام دوم تا جایی كه شانه چپ دیده شود و این حكم مورد اتفاق همه مذاهب جز مذهب مالكی ها می باشد.
ابن قدامه از فقهای حنبلی می گوید:
( مسألة ) ( ثم یسلم عن یمینه السلام علیكم ورحمة الله وعن یساره كذلك ) التسلیم واجب فی الصلاة لا یقوم غیره مقامه...
الشرح الكبیر ابن قدامه، ج 1، ص 588، باب التحلل من الصلاة بالتسلیم.
مساله: (سپس با روكردن به سمت راست سلام می دهد و می گوید السلام علیكم ورحمة الله و از سمت چپ نیز به همین صورت ) سلام دادن در نماز واجب است و هیچ چیز جای آن را نمی گیرد...
بنابر این نظر شیعه درباره تكبیر گفتن بعد از سلام نماز به هیچ وجه برگرفته از خلفا نیست و طبق مبانی صحیح مذهب شیعه است.
گروه پاسخ به شبهات موسسه تحقیقاتی حضرت ولیعصر (عج)
