هر چند که ادّعا می‌شود:
«تقوی و خداترسی بی‌شایبه، وی را بر آن داشت تا سعیدبن زید را... از اعضای شورا قرار ندهد؛ زیرا او پسرعمویش بود.»![69]
ولی باید گفت: سیاستِ زیرکانه زهد که در جلب محبوبیّت عمومی و کسب مشروعیّت برای خلیفه تأثیر به سزایی داشت، در نحوه اداره امور حکومت و گزینش کارمندان نیز به کار گرفته می‌شُد.
خلیفه اوّل و دوم، صرفنظر از شایستگی، توانایی و لیاقت افراد، از به کار گماردن خویشان و نزدیکان خود در امور مملکتی، به شدّت اجتناب می‌ورزیدند.[70]
البتّه در این میان موارد استثناء هم می‌توان یافت:
الف) ابوموسی اشعری، کارگزار خلیفه دوم در بصره که عبدالله‌بن عمر داماد اوست.[71]
ب) قدّامةبن مظعون، دایی عبدالله‌بن عمر و حفصه که مدّتی کارگزار خلیفه دوم در بحرین بود.[72]
سند تاریخی زیر نشان می‌دهد که خلیفه دوم به خطر به کار گماردن اقوام و خویشان خود در امور حکومتی به خوبی واقف بود و درست به دلیل رعایت همین دقّت سیاسی از انجام آن اجتناب می‌نمود[73] و به جای آن از عناصر بانفوذ که دارای پشتوانه قبیله‌ای بودند، بهره می‌جُست.
«او ضمن پیش‌بینی درباره عاقبت عثمان چنین گفت: اگر عثمان خلیفه شود، فرزندان ابی‌مُعَیط[74] و امیّه[75] را بر مردم مسلّط می‌گرداند و بیت‌المال را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. سوگند که اگر به حکومت دست یابد چنین خواهد کرد و اگر چنین کند، عرب بر او بشورد، آن‌سان که او را در خانه‌اش به قتل برسانند.»[76]
حال چطور شد که خلیفه ترکیب شورای شش نفره و اختیارات فرزند عوف[77] را به‌گونه‌ای تنظیم نمود که خلافت به طور قطع به عثمان برسد؛ سؤالی است که باید از خود خلیفه پرسید؟!!

 - پاورقی -

 (69) - ـ عبدالقادر دهقان سراوانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 14، (تیراژ: 9000 نسخه)، تابستان 82، ص 15 .
(70) - ـ ر.ک: نجاح عطا الطائی: نظریات الخلیفتین، ج 2، ص 210 ـ 211 .
(71) - ـ ر.ک: علّامه سیّد مرتضی عسکری: نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج 3، ص 103؛ او سعی داشت تا در ماجرای حکمیّت، دامادش را به خلافت برساند.
(72) - ـ ر.ک: نجاح عطا الطائی: نظریات الخلیفتین، ج 2، ص 257 ـ 259؛ به نقل از: الاصابه، ج 3، ص 288.
(73) - ـ [شاید او این سیاست را از خلیفه اوّل آموخته بود.]
(74) - ـ [منظور، فرزندان ابومُعَیط‌بن ابوعمرو بن امیّه است؛ ابومُعَیط جدّ ولیدبن عُقبه می‌باشد.]
(75) - ـ [منظور از فرزندان امیّه: ابوالعیص، ابوعمرو، عاص، ابوالعاص (جدّ عثمان‌بن عَفّان و مروان‌بن حکم) و حرب (پدر ابوسفیان) می‌باشد.]
(76) - ـ احمد البکری: من حیاة الخلیفه، ص 435؛ به نقل از: تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 158 ـ 159 .
(77) - ـ [عبدالرحمان‌بن عوف، شوهر خواهر مادری عثمان (: امّ کلثوم بنت عقبة‌بن ابی‌مُعَیط) بود.
(بلاذری: انساب الاشراف، ج 5، ص 19)]

نوشتن دیدگاه