چون روى سخن ما در بحث و بررسى این حدیث بیشتر و قبل از همه با اهل تسنن است ، تنها به ذکر ناقلان از این فرقه و مصادر اختصاصى آنها بسنده میکنیم.
در پایان اینمقال کافى است بدانیم تنها علامه مجلسى از بزرگان علماو مراجع حدیثى و حدیث شناسى شیعه ، این حدیث را با چهل سند از طرق اختصاصى شیعه آورده است(۱).
واینک میپردازیم به ذکر قسمتى ازاسناد حدیث وراویان وناقلان ازاهل تسنن.
۱ ـ « مسند » ابوداود سلیمان بن داود طیالسى در گذشته ( ۲۰۴ ) از عبد الله بن عمر بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه ، و من نزع یداً من طاعه جاء یوم القیامه لاحجه له » نیز رجوع شود به کنزالعمال.
۲ ـ « مصنف » یا « جامع کبیر در حدیث » حافظ عبد الرزاق بن همام صغانى یمنى در گذشته ( ۲۱۱ ) چاپ مجلس علمى پاکستان ، ج ۱۱ ص ۳۳۰ بشماره ۱۹۰۰۵ بلفظ: « من فارق الجماعه شبرافمات مات میته جاهلیه ».
۳ ـ « سنن » سعید بن منصور خراسانى در گذشته( ۲۲۷ ) از عامربن ربیعه صحابى بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعه مات میته جاهلیه » (۲) به نقل کنزالعمال.
۴ ـ « مسند » حافظ ابوالحسن على بن جعد جوهرى درگذشته ( ۲۳۰ ) ۲/۸۵۰ شماره ۲۳۷۵ چاپ کویت ، از عبد الله بن عامر از پدرش عامربن ربیعه ، بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعه مات میته جاهلیه ، و من خلعها بعد عقدها ایاها لقى الله ولا حجه له. ».
۵ ـ « طبقات الکبرى » محمدبن سعد کاتب واقدى درگذشته ( ۲۳۰ ) ج ۵ ص ۱۰۷ چاپ لیدن و ص ۱۴۴ چاپ بیروت ، ذیل شرح حال عبد الله بن مطیع بلفظ: « من مات و لابیعه علیه مات میته جاهلیه » به روایت از عبد الله بن عمر. نیز مراجعه شود به کنز العمال ۱ / ۱۰۳ شماره ۴۶۳٫
۶ ـ « مصنّف » حافظ ابن أبى شیبه ، أبوبکر عبد الله بن محمد ، درگذشته ( ۲۳۴ ) ج ۱۵ ص ۲۴ شماره ۱۹۰۰۵ بلفظ: « من فارق الجماعه شبراً فمات مات میته جاهلیه ».
وص ۳۸ شماره ۱۹۰۴۷ از عبد الله بن عامر از پدرش بلفظ: « من مات ولا طاعه علیه مات میته جاهلیه ، ومن خلعها بعد عقده ایاها فلاحجه له » و نیز بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعه ، مات میته جاهلیه »
وص ۵۲ شماره ۱۹۰۹۰ بلفظ: « من ترک الطاعه و فارق الجماعه فمات ، فمیتته جاهلیه ، ومن خرج تحت رایه عمیه یغضب لعصبیه او ینصرعصبه او یدعوا الى عصبه ، فقتل فقتلته جاهلیه ».
نیزمراجعه شود به کنز العمال ( ۶/۶۵ شماره ۱۴۸۶۱ ).
۷ ـ « المعیار والموازنه » علامه متکلم ابوجعفر اسکافى درگذشته ( ۲۴۰ )ص۲۴بلفظ: « من مات ولاامام له مات میته جاهلیه » ازعبدالله بن عامر
۸ ـ « نقض العثمانیه » نیز از اسکافى ص ۱۱ ـ ۱۲ وبه نقل ابن ابى الحدید ۱۳ / ۲۴۲ بلفظ فوق.
۹ ـ « مسند » احمد بن حنبل درگذشته ( ۲۴۱ ) ج ۲ ص ۸۳ و ۱۵۴ بلفظ: « من مات و هو مفارق للجماعه مات میته جاهلیه » و ص ۱۱۱ بلفظ: « من مات و قد نزع یده من بیعه کانت میتته میته ضلال » از ابن عمر ، و ص۲۹۶ بلفظ: « من خرج من طاعه و فارق الجماعه مات میته جاهلیه » از ابوهریره.
و ج ۳ ص ۴۴۶ بخش مسند عامر بن ربیعه بلفظ: « من مات و لیست علیه طاعه مات میته جاهلیه » به روایت از نامبرده
وج ۴ ص ۹۶ بلفظ: « من مات بغیرامام مات میته جاهلیه » ازمعاویه بن ابى سفیان.
۱۰ـ « الاموال » حمید بن زنجویه در گذشته ( ۲۵۱ ) ج ۱ ص ۸۱ بشماره ۴۰ چاپ ریاض از ابوهریره بلفظ: « من خرج من الطاعه او فارق الجماعه فمات ، فمیتته جاهلیه »
وص ۸۲ بشماره ۴۲ بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعه مات میته جاهلیه ، و ان خلعها بعد عقدها فى عنقه لقى الله و لیست له حجه » از عبدالله بن عامر بن ربیعه از پدرش وشماره ۴۳ از ابن عمر ( در حالیکه روى سخنش به ابن مطیع ـ والى مدینه از طرف عبد الله بن زبیر بهنگام قتل عام مردم آن بدست بسر بن ارتاط از جانب یزید ـ بود گفت: آمده ام آنچه از رسول خدا شنیده ام به تو خبر دهم که فرمود ): « من مات على غیر طاعه مات لاحجه له ومن مات قد نزع یدا من بیعه کان على الضلال »
وناگفته پیداست که عبد الله بن عمر با انجام این ملاقات میخواست از این حدیث به نفع یزید ( که مردم مدینه و از جمله بعضى از صحابه رسول الله ( ص ) او را از خلافت خلع کرده بودند ) سوء استفاده کند ، فحشره الله مع یزید بن معاویه و جده و ابیه.
۱۱ ـ « سنن » امام عبد الله بن عبد الرحمن تمیمى سمرقندى دارمى در گذشته ( ۲۵۵ ) ج ۲ ص ۲۴۱ بلفظ: « لیس من احد یفارق الجماعه شبرا فیموت ، الا مات میته جاهلیه » از ابن عباس .
۱۲ ـ « صحیح » محمد بن اسماعیل بخارى درگذشته ( ۲۵۶ )ج ۲ ص ۱۳ و درچاپ دیگر مصر ج ۹ ص ۵۹ باب فتن از ابن عباس بلفظ: « من خرج من السلطان شبراً مات میته جاهلیه » و بلفظ: « من فارق الجماعه شبراً فمات ( الامات خ ) میته جاهلیه ».
۱۳ ـ نیز « تاریخ الکبرى » بخارى ۶ / ۴۴۵ شماره ۲۹۴۳ از عامر بن ربیعه از پدرش بلفظ: « من مات ولیست علیه طاعه مات میته جاهلیه » و در ج ۴ ص ۵۴ شماره ۱۹۳۸ بلفظ: « من فارق الجماعه قید شبر فقد فارق الاسلام ».
۱۴ ـ « صحیح » مسلم در گذشته ( ۲۶۱ ) ج ۶ ص ۲۱ ـ ۲۲ شماره ۱۴۸۹ بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه » از عبد اللّه بن عمر و بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه ، فمات ، مات میته جاهلیه » ونیز « من فارق الجماعه شبرا فمات فمیتته جاهلیه ».
ودر ج ۸ ص ۱۰۷ بلفظ: « من لم یعرف امام زمانه فمات میته جاهلیه » ( ملحقات الاحقاق ۱۳ / ۸۵ )
۱۵ ـ « العلل الوارده فى الاحادیث » ابوالحسن على بن عمر بن احمد بن مهدى بغدادى دارقطنى شافعى ( ۳۰۵ / ۳۰۶ ) ج ۷ ص ۶۳ بلفظ: « من  مات لغیر امام مات میته جاهلیه » به سه سند از معاویه و دو سند از ابوهریره.
۱۶ ـ « زوائد » احمد بن عمر بزار در گذشته ( ۳۲۰ ) ج ۱ ص ۱۴۴ و ج ۲ ص ۱۴۳ بلفظ: « من مات و لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه ، و من مات تحت رایه عصبیه ، فقتلته قتله جاهلیه ».
۱۷ ـ « الکنى والاسماء » حافظ دولابى درگذشته ( ۳۲۰ ) ج۲ ص۳ چاپ دائره المعارف حیدرآباد دکن بلفظ: « من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات میته جاهلیه ، و من خرج من الجماعه فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه » از ابن عمر.
۱۸ ـ « عقد الفرید » ابوعمر ، احمد بن محمدبن عبدربه اندلسى درگذشته ( ۳۲۷ ) ج ۱ ص ۹ سطر۱۲ بلفظ: « من فارق الجماعه او خلع یدامن طاعه ، مات میته جاهلیه ».
۱۹ ـ « صحیح ابن حبان » ، ابوحاتم محمد بن حبان تمیمى ، بستى شافعى درگذشته ( ۳۵۴ ) به شرح « احسان بترتیب صحیح ابن حبان » شماره ۴۴ بلفظ: « من مات ولیس له امام مات میته جاهلیه ».
۲۰ ـ « کتاب المجروحین » نیز از ابوحاتم ج۱ ص ۲۸۰ بلفظ: « من فارق جماعه المسلمین قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه ،
و من مات و لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه ،
و من مات تحت رایه عمیه یدعوا الى عصبیه او ینصر فقتله جاهلیه » به روایت ازابن عباس
۲۱ ـ « معجم الکبیر » حافظ ابوالقاسم طبرانى درگذشته ( ۳۶۰ ) ج ۱۰ ص ۳۵۰ حدیث ۱۰۶۸۷ ( شماره مسلسل ) بلفظ: « من فارق جماعه المسلمین قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه و من مات ولیس علیه امام فمیتته جاهلیه ومن مات تحت رأیه عمیه یدعوا الى عصبیه او ینصر عصبیه فقتله جاهلیه » به روایت از ابن عباس.
وج ۱۹ ص ۳۸۸ شماره ۹۱۰ چاپ بغداد بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه » به روایت معاویه ، و به لفظ « من مات ولیست علیه طاعه مات میته جاهلیه » از عامر بن ربیعه ( نیز رجوع شود به کنزالعمال ج۶ ص ۶۵ شماره ۱۴۸۶۱ ).
۲۲ ـ « معجم اوسط » نیزازطبرانى ج ۱ ص ۱۷۵ شماره ۲۲۷ بلفظ: « من مات و لابیعه علیه مات میته جاهلیه » وبادیگرالفاظ مختلف ذیل کتاب « مجمع الزوائد » بیاید.
۲۳ ـ « الکامل فى ضعفاء الرجال » ابواحمد عبد الله بن محمد ، معروف به ابن عدى جرجانى در گذشته ( ۳۶۵ ) ج ۵ ص ۱۸۶۹ بلفظ: « من مات ولیس علیه طاعه ، مات میته جاهلیه » به روایت عامربن ربیعه.
۲۴ ـ « مستدرک الصحیحین » حاکم نیشابورى در گذشته ( ۴۰۵ ) ج ۱ ص ۷۷ و ۱۱۷ ازابن عمر بلفظ: « من مات ولیس علیه امام جماعه فان موتته موته جاهلیه ».
۲۵ ـ « المغنى » قاضى القضاه معتزلى ، عبد الجبار بن احمد همدانى اسدآبادى درگذشته ( ۴۱۵ ) جزء متمم عشرین ج ۱ ص ۱۱۶ بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه ».
۲۶ ـ « ندیم الفرید » علامه محقق ابوعلى ، احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه ـ که اصلش ازرى و مقیم ودرگذشته اصفهان بسال ( ۴۲۱ ) بوده است بلفظ: « من مات لیله ولیس فى عنقه بیعه امام فقد مات میته جاهلیه ».(۳)
۲۷ ـ« حلیه الاولیاء » حافظ ابونعیم اصفهانى درگذشته ( ۴۳۰ ) ج ۳ ص ۲۲۴ بلفظ: « من مات بغیر امام فقد مات میته جاهلیه ومن نزع یده من طاعه ( یدا من طاعه الله ) جاء یوم القیامه لاحجه له » به روایت از طیالسى.
واضافه کرده است: این حدیث ثابت و مسلّم بوده ، مسلم درحدیث خود آنرا از زید روایت نموده وگفته است: تابعین و اعلام آنرا از زید نقل کرده اند.
سپس هشت نفرازتابعین رانام برده که این حدیث راروایت نموده اند.
۲۸ ـ « المنتقى فى الاخبار » مکى بن ابیطالب حموش بن محمد بن مختار اندلسى درگذشته ( ۴۳۷ ) به شرحى که در « نیل الاوطار فى شرح منتقى الاخبار » تحت شماره ۶۶ بیاید
۲۹ ـ « سنن بیهقى » درگذشته ( ۴۵۸ ) ج ۸ ص ۱۵۶ ـ ۱۵۷ بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعه ، مات میته جاهلیه »
و بلفظ: « من خرج من الطاعه وفارق الجماعه ، فمات میته جاهلیه » و نقل از بخارى ومسلم.
۳۰ ـ « شعب الایمان » نیزازبیهقى ، به شرح مختصرآن که تحت شماره ۴۵ بیاید.
۳۱ ـ « المتفق و المفترق » ابوبکر احمد بن على خطیب بغدادى درگذشته ( ۴۶۳ ) بلفظ: « من نزع یدا من طاعه الله و فارق الجماعه ثم مات ، مات میته جاهلیه ، ومن خلعها بعد عهدها لقى الله ولا حجه له » از ابن عمر ( کنزالعمال ۶/۶۶ شماره ۱۴۸۶۵ )
۳۲ ـ « جمع بین صحیحین ـ بخارى ومسلم ـ » محمد بن فتوح حمیدى درگذشته ( ۴۸۸ ) بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه »
( به نقل احقاق الحق قاضى نورالله شوشترى در اوائل بحث امامت ، نیز آیت الله مرعشى در پاورقى احقاق ج ۲ ص ۳۰۶ بواسطه کنزالعمال ( ۱/۱۸۶ چاپ حیدر آباد ) آنرانقل نموده ، اما روایت با کمى اختلاف در عبارت بدون نام حمیدى ذکر شده )
۳۳ ـ « شرح المبسوط فى الفقه » شمس الدین سرخسى ( درگذشته  ۴۹۰ ).
۳۴ ـ « شرح السیر الکبیر شیبانى » نیز از سرخسى ج ۱ ص ۱۱۳ چاپ حیدرآباد ۶ـ ۱۳۳۵٫
نیز ج ۱ ص ۱۶۷ چاپ ۱۹۷۱ م قاهره بلفظ: « من اتاه من امیره ما یکرهه فلیصبر ، فانّ من خالف المسلمین قید شبر ، ثم مات ، مات میته جاهلیه »
۳۵ ـ « ربیع الابرار » محمود بن عمر زمخشرى درگذشته ( ۵۳۸ ) ج ۴ ص ۲۲۱ باب الملک و السطان بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه لامام المسلمین بیعه فمیتته میته جاهلیه »
۳۶ ـ « ملل و نحل » محمد بن عبد الکریم شهرستانى شافعى درگذشته ( ۵۴۸ ) ج ۱ چاپ قاهره ص ۱۷۲ ذیل « الاسماعیلیه » بلفظ: « ان من مات و لم یعرف امام زمانه ، مات میته جاهلیه » ونیز: « من مات و لم یکن فى عنقه بیعه امام ، مات میته جاهلیه »
۳۷ ـ « مصباح المضیئ فى خلافه المستضیئ » ابوالفرج ، عبد الرحمن بن على بن محمد الجوزى در گذشته ( ۵۹۷ ) ج ۱ ص ۱۴۰ ـ ۱۴۷ چاپ اوقاف عراق بسال ۱۳۹۷ شامل احادیث کلیات خلافت از جمله حدیث: « من فارق الجماعه شبرًا فمات ، فمیتته جاهلیه ».
۳۸ ـ « جامع الاصول » ابن اثیر جزرى درگذشته ( ۶۰۶ ) ج ۴ ص ۴۵۶ بلفظ: « من خرج من السلطان شبراً مات میته جاهلیه » از ابن عباس از طریق بخارى و مسلم
وبلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه فمات ، مات میته جاهلیه ، و من قتل تحت رایه عمیه یغضب لعصبیه او یدعوا الى عصبیه فقتل ، فقتلته جاهلیه » به روایت از ابوهریره ، از طریق مسلم ونسائى .
۳۹ ـ « مسائل الخمسون » محمد بن فخر رازى در گذشته ( ۶۰۶ ) مسئله ۴۷ ص ۳۸۴ چاپ ـ ضمیمه مجموعه رسائل ـ مصر مطبعه علمى کردستان سال ۱۳۲۸ بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیا و ان شاء نصرانیا » ( کتاب « پیرامون معرفت امام » از علامه فقیه صافى گلپایگانى ص ۸ )
۴۰ ـ « المغنى فى شرح الخرقى » ابن قدامه ، عبدالله بن احمد مقدسى جماعیلى دمشقى حنبلى درگذشته ( ۶۲۰ ) ج ۱۰ ص ۴۶ چاپ بیروت ، تحت عنوان « قتال اهل البغى » به روایت انس وبلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه فمات ، فمیتته جاهلیه »
۴۱ ـ « فتح العزیز على کتاب الوجیز » ابوالقاسم ، عبدالکریم بن محمد قزوینى رافعى درگذشته ( ۶۲۳ ) به تفصیلى که در تلخیص الحبیر شماره ۵۶ بیاید.
۴۲ ـ « شرح نهج البلاغه » ابن ابى الحدید معتزلى درگذشته ( ۶۵۶ ) ج ۹ ص ۱۵۵ بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه » بااضافه جمله « واصحاب ما همه قائل به صحت ودرستى این قضیه هستند که جز با شناخت امامان کسى به بهشت نخواهد رفت.
وج ۱۳ ص ۲۴۲ بلفظ: « من مات و لا امام له مات میته جاهلیه » به نقل عبدالله بن عمر ، واضافه میکند: وى شبانه به در خانه حجاج ( ابن یوسف ثقفى ) رفت تابرخلافت عبدالملک مروان باوى که ازطرف اوحاکم عراق بود ، بیعت کند ، به این دلیل که پیامبر فرموده: « من مات و لا امام له مات میته جاهلیه » ولى روش تحقیرآمیز و ذلت آور حجاج نسبت به عبدالله بن عمر آنچنان بود که بجاى دست پاى خود را از رختخواب بسوى او دراز کرد و گفت: ( جهت بیعت ) دست خود را به پاى من متصل کن. واینچنین بجاى مراسم بیعت گیرى با ابن عمر برخورد مسخره آمیز نمود.
۴۳ ـ« شرح صحیح مسلم » حافظ نووى درگذشته ( ۶۷۶ ) ج ۱۲ ص ۲۴۰
۴۴ ـ « ریاض الصالحین » نیز از نووى ج ۱ ص ۴۳۷ شماره ۶۶۲ و در چاپ دمشق ص ۲۸۴ ـ۲۸۵ شماره ۶۶۳ بلفظ: « من خلع یدًا من طاعه لقى اللّه یوم القیامه ولا حجه له ، و من مات و لیس فى عنقه بیعه ، مات میته جاهلیه » رواه مسلم.
وفى روایه له: « من مات وهومفارق للجماعه فانّه یموت میته جاهلیه »
وبه شماره ۶۷۰ بدین عبارت آمده: « من کره من امیره شیئا فلیصبر ، فانّه من خرج من السطان شبرا مات میته جاهلیه » متفق علیه.
۴۵ ـ « مختصرشعب الایمان ـ بیهقى ـ » از ابوجعفر عمر قزوینى درگذشته ( ۶۹۹ ) ص ۱۰۶ چاپ مصر بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه ثم مات ، مات میته جاهلیه » به روایت از ابوهریره ونقل از مسلم.
۴۶ ـ « الاحسان بترتیب صحیح ابن حبان » امیر علاء الدین ، على بن بلبان فارسى حنفى درگذشته ( ۷۳۹ ) ج ۷ ص ۴۹ چاپ بیروت ، بلفظ: « من مات ولیس له امام مات میته جاهلیه » از طریق ابویعلى به روایت از معاویه.
۴۷ ـ « تلخیص المستدرک » حافظ ذهبى درگذشته ( ۷۴۸ ) ج ۱ ص ۷۷ و ۱۱۷ نقل واقرار به عین آنچه از مستدرک حاکم گذشت نموده.
۴۸ ـ « تفسیر » ابن کثیر دمشقى درگذشته ( ۷۷۴ ) ج ۱ ص ۵۱۷ بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعه ، مات میته جاهلیه ».
۴۹ ـ نیز « تاریخ ابن کثیر » ج ۷ ص ۲۳۲ بدین شرح که چون مردم ـ بخاطر کشتار عمومى اهل مدینه یزید را از خلافت خلع و ساقط کردند عبد الله بن عمر فرزندان واهلبیت خود را جمع نمود و پس از تشهد گفت: ما به حساب بیعت با خدا و رسولش با این مرد ( یزید بن معاویه ) بیعت کردیم وشنیدیم رسول خدا میگفت: « من نزع یدًا من طاعه ، فانه یأتى یوم القیامه لاحجه له ، و من مات مفارق الجماعه فانه یموت موته جاهلیه »
پس مبادا کسى از شما یزید را خلع نماید ومبادا در این باره اسراف و تند روى از خود نشان دهد که مایه جدائى بین من و او خواهد شد.
۵۰ ـ « شرح المقاصد » سعدالدین تفتازانى ( ۷۹۲ ) ج۲ ص۲۷۵ بلفظ: « من مات ولم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » واضافه کرده است این حدیث همانند: ( اطیعوا اللّه واطیعوا الرّسول و أولى الأمر منکم )میباشد.
۵۱ ـ « شرح ـ عقائد نسفى ـ » نیز از محقق تفتازانى چاپ ۱۳۰۲ ، لکن چاپ ۱۳۱۳ که هفت صفحه آن بدست خیانتکاران حذف و ساقط گردیده فاقد این حدیث میباشد. ( الغدیر ۱۰ / ۳۶۰ )
۵۲ ـ « مجمع الزوائد » نور الدین هیثمى درگذشته ( ۸۰۷ ) ج ۵ ص ۲۱۸ بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه » به روایت از معاویه وبلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه »
و ص ۲۱۹ بلفظ: « و من خرج من الجماعه قید شبر متعمدا فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه و من مات و لیس لامام جماعه علیه طاعه مات میته جاهلیه » از معاذ بن جبل به روایت طبرانى وبلفظ: « . . . من أصبح لیس لأمیر جماعه علیه طاعه بعثه اللّه یوم القیامه من میته جاهلیه » از ابودرداء از طریق طبرانى.
و ص ۲۲۳ بلفظ: « من مات و لیس علیه طاعه مات میته جاهلیه » به نقل از عامربن ربیعه وطریق احمد بن حنبل ، ابویعلى ، بزار و طبرانى
و ص ۲۲۴ بلفظ: « من مات و لیس علیه امام ، فمیتته جاهلیه » به روایت از ابن عباس و طریق بزار و طبرانى در معجم اوسط.
و ص ۲۲۵ بلفظ: « من مات و لیس علیه امام ، مات میته جاهلیه » به روایت از معاویه بن ابى سفیان از طریق طبرانى در معجم اوسط.
۵۳ ـ « کشف الاستار عن زوائد البزار على الکتب السته » نیز از هیثمى ج ۲ ص ۲۵۲ حدیث ۱۶۳۵ چاپ مؤسسه رسالت ، بلفظ: « من فارق الجماعه قیاس ( او قید ) شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه ، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه ، و من مات تحت رأیه عصبیه او ینصر عصبیه فقتلته قتله جاهلیه ».
۵۴ ـ « فتح البارى شرح صحیح بخارى » احمد بن محمد بن حجر عسقلانى درگذشته ( ۸۵۲ ) ج ۱۶ ص ۱۱۲ بلفظ: « من مات ولیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه » به روایت از ابن عمر.
۵۵ ـ « مطالب العالیه » نیز از ابن حجر عسقلانى ج۲ص ۲۲۸ تحت شماره ۲۰۸۸ بلفظ: « من مات ولا طاعه علیه مات میته جاهلیه »
۵۶ ـ « تلخیص الحبیر فى تخریج احادیث الرافعى الکبیر » نیز از ابن حجر عسقلانى ج ۴ ص ۴۱ بلفظ: « من خرج عن الجماعه قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام . . . » به روایت از ابن عمر.
وص ۴۲ بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه ، فمیتته جاهلیه » به روایت ازابوهریره ( فهارس کتاب فوق ص ۲۸۹، چ دارالمعرفه بیروت )
۵۷ ـ « جمع الجوامع » یا « جامع الاحادیث » عبدالرحمن سیوطى درگذشته ( ۹۱۱ ) بشرح مندرج در کنز العمال.
۵۸ ـ « تیسیر الاصول » ابن دبیع شیبانى درگذشته ( ۹۴۴ ) ج۳ ص ۳۹ به روایت از ابوهریره بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه ، فمات میته جاهلیه » از طریق دو صحیح بخارى ومسلم.
۵۹ ـ « کنزالعمال » حسام الدین متقى هندى درگذشته ( ۹۷۵ ) ج۱ ص ۱۰۳ شماره ۴۶۳ چاپ حلب بلفظ: « من مات و لا بیعه علیه مات میته جاهلیه » به روایت از ابن عمر به نقل از مسند احمد وابن سعد.
وشماره ۴۶۴ بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه » به روایت معاویه واز طریق احمد حنبل وطبرانى.
وص ۲۰۷ شماره ۱۰۳۵ بلفظ: « من خرج من الجماعه قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه حتى یراجعه ، و من مات و لیس علیه امام جماعه فان موتته موته جاهلیه » از ابن عمر واز طریق مستدرک حاکم.
وشماره ۱۰۳۷ بلفظ: « من فارق المسلمین قید شبر فقد خلع ربقه الاسلام من عنقه ، و من مات لیس علیه امام فمیتته میته جاهلیه ، ومن مات تحت رایه عُمَیه یدعوا الى عصبیه او ینصر عصبیه فقتله جاهلیه » از طریق طبرانى ( در معجم کبیر ) به روایت ابن عباس
وص ۲۰۸ شماره ۱۰۳۸ بلفظ: « من فارق جماعه المسلمین شبرا ، أخرج من عنقه ربقه الاسلام . . . و من مات من غیر امام جماعه مات میته جاهلیه » به روایت ابن عمر از طریق حاکم در مستدرک.
وص ۳۷۹ شماره ۱۶۴۹ بلفظ: « من فارق الجماعه شبرا فقد نزع ربقه الاسلام من عنقه » از على به روایت از بیهقى
وج ۶ ص ۵۲ شماره ۱۴۸۰۹ بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه ، فمات ، مات میته جاهلیه. . . » به روایت از ابوهریره از طریق احمد ، نسائى ومسلم.
وشماره ۱۴۸۱۰ بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعه ، مات میته جاهلیه » به روایت از ابن عمر از طریق مسلم.
وص ۶۵ شماره ۱۴۸۶۱ بلفظ: « و من مات و لیست علیه طاعه ،مات میته جاهلیه » به روایت از عامربن ربیعه از طریق ابن ابى شیبه ( در مصنف ) و احمد حنبل ( در مسند ) و طبرانى ( در معجم کبیر ) وسعید بن منصور ( درسنن ) وشماره ۱۴۸۶۳ بلفظ: « من مات بغیر امام مات میته جاهلیه ، و من نزع یدا من طاعه جاء یوم القیامه لاحجه له ». به روایت از عبدالله بن عمر و نقل از « معجم کبیر » طبرانى و« حلیه الاولیاء » ابونعیم.
وص ۶۶ شماره ۱۴۸۶۵ بلفظ: « من نزع یدا من طاعه اللّه و فارق الجماعه ثم مات ، مات میته جاهلیه ، و من خلعها بعد عهدها لقى الله و لا حجه له » به روایت ابن عمر از طریق خطیب بغدادى در « المتفق والمفترق ».
۶۰ ـ « جواهرالمضیئه » ملاعلى قارى حنفى درگذشته ( ۱۰۱۴ ) درخاتمه کتاب ج ۲ ص ۵۰۹ بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » و در ص ۴۵۷ گوید: وفرموده او ( پیامبر ) ص در صحیح مسلم « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » معنایش این است که: هر کس نشناسد آن کس را( که اقتدا به او و رهنمون شدن بدو ـ در زمانى که دست اندر کار امامت و رهبرى است ـ واجب باشد ) مرگش مرگ جاهلى خواهد بود.
۶۱ ـ « مجمع الفوائد » محمد بن سلیمان مغربى درگذشته ( ۱۰۹۴ درشام ) ج ۲ ص ۲۵۹ چاپ بیروت شماره ۶۰۴۸ ، بلفظ: « من مات بغیر امام ، مات میته جاهلیه » ودر روایت دیگر تحت شماره ۶۰۴۹ بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه » از معاویه بن ابى سفیان.
۶۲ ـ « بریقه المحمودیه » شیخ ابوسعید خادمى حنفى درگذشته ( ۱۱۶۸ ) ج ۱ ص ۱۱۶ چاپ مصطفى حلبى قاهره ، بلفظ: « من مات ولم یعرف امام زمانه فقد مات میته جاهلیه » ( ملحقات احقاق الحق ج ۱۹ پاورقى ص ۶۵۱ )
۶۳ ـ « ازاله الخفاء فى مناقب الخلفاء » شاه ولى الله دهلوى درگذشته ( ۱۱۷۶ ) ج ۱ ص ۳ بلفظ: « من مات و لیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه » آنرا ذکر نموده و براى اثبات وجوب کفائى نصب خلیفه بر مسلمین تا روز قیامت ، بدان استدلال کرده است.
۶۴ ـ « ازاله الغین » علامه فقیه مولى حیدر على بن محمد فیض آبادى هندى درگذشته ( ۱۲۰۵ ) دربحث از بى اعتبارى بعضى از احادیث بخارى ،چاپ دهلى ۱۲۹۵ بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » ( المدخل حدیث غدیر از عبقات ص۶۱ )
۶۵ ـ « فواتح الرحموت » ـ شرح « مسلم الثبوت » شیخ محب الله بهارى هندى حنفى درگذشته ( ۱۱۱۹ ) ـ از عبد العلى محمد بن نظام الدین محمد انصارى هندى درگذشته ( ۱۲۲۵ ) ج ۲ ص ۲۲۳ ـ ۲۲۴ چاپ لکهنو ۱۸۷۸م بلفظ: « لم یفارق الجماعه احد و مات الا مات میته جاهلیه » به روایت از بخارى و نیز در چاپ بولاق در حاشیه مستصفى غزالى ج ۲ ص ۲۲۴٫
۶۶ ـ « نیل الاوطارـ بشرح « المنتقى فى الاخبار » ـ » قاضى محمدبن على شو کانى یمنى درگذشته ( ۱۲۵۵ ) ج ۷ ص ۳۵۶ چاپ بیروت ۱۹۷۳ بلفظ: « من راى من أمیره شیئا یکرهه فلیصبر ، فانه من فارق الجماعه شبرا فمات ، فمیتته جاهلیه » از ابن عباس.
و بلفظ: « من کره من أمیره شیئا فلیصبر علیه ، فانه لیس احد من الناس خرج من السلطان شبرا فمات علیه الا مات میته جاهلیه » از ابن عباس.
و بلفظ: « و من خلع یدا من طاعه لقى الله ولا حجه له ، ومن مات ولیس فى عنقه بیعه مات میته جاهلیه » از ابن عمر به نقل از مسلم.
وص ۳۵۷ بلفظ: « من فارق الجماعه شبرا فکانما خلع ربقه الاسلام من عنقه » به روایت از حرث بن حرث اشعرى و نقل از ترمذى و ابن خزیمه و ابن حبان و روایت از ابن عباس به نقل از بزار و طبرانى در اوسط.
۶۷ ـ « ینابیع الموده » علامه شیخ سلیمان بلخى قندوزى درگذشته ( ۱۲۹۴ ) باب ۳۹ ص ۱۳۷ چاپ حیدریه نجف و ص ۱۱۷ چاپ اسلامبول بلفظ: « و فى المناقب بالسند عن عیسى بن السرى قال: قلت لجعفربن محمد الصادق ( ع ) حدثنى عما ثبت علیه دعائم الاسلام ، اذا أخذتُ بها زکّا عملى و لم یضرنى جهل ما جهلت.
قال: شهاده أن لا اله الاّ اللّه وأن َّ محمدا رسول اللّه ، والاقرار بما جاء به من عند اللّه ، وحق فى الأموال من الزکاه والاقرار بالولایه التى أمراللّه بها ولایه آل محمد( ص ) ، قال رسول اللّه ( ص ): « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه. قال اللّه عزوجل: أطیعوا اللّه وأطیعوا الرسول و أولى الأمر منکم.
فکان علىّ صلوات اللّه علیه ثم صار من بعده حسن ثم حسین ثم من بعده على بن الحسین ثم من بعده محمد بن على و هکذا یکون الأمر ، ان الأرض لاتصلح الا بالامام ، ومن مات ولم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه ».
۶۸ـ « صیانه الانسان عن وسوسه الشیخ دحلان » در دفاع از عقائد وهابى حجاز ، تألیف محمد بن بشیر سهسوانى هندى وهابى درگذشته ( ۱۳۲۶ ) چاپ مصر ص ۱۴۹ بلفظ: « لیس أحد یفارق الجماعه شبرا فیموت الامات میته جاهلیه » از ابن عباس
و بلفظ: « من خرج من الطاعه و فارق الجماعه فمات ، مات میته جاهلیه » از ابوهریره به نقل از مسلم.
وص ۳۰۷ تا ۳۱۵ با الفاظ مختلف واسناد متعدد و ذکر مصادر ، حدیث موضوع بحث را نقل وبدان استدلال کرده است
ودرپایان باب مکمل مئه ( صدم ) ص ۶۲۵ به نقل از شیخ بهاء الدین عاملى در « اربعین » بعنوان حدیث متّفق علیه بین عامه وخاصه ، وبلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » ونیز به نقل از ملل ونحل شهرستانى.
۶۹ ـ « تاریخ آل محمد » علامه قاضى بهلول بهجت افندى ، از اهالى قفقاز ( آذربایجان شوروى ) وساکن زنگنه زور ترکیه درگذشته ( ۱۳۵۰ ) که از زبان ترکى به فارسى ترجمه شده ودر آخر آن بلفظ: « من مات و لم یعرف امام زمانه فقد مات میته جاهلیه » و بعنوان متفق علیه علماى خاصه وعامه این حدیث راذکرکرده است.
۷۰ ـ « الامام جعفر الصادق » علامه محقق مستشار عبد الحلیم جندى مصرى معاصر ، چاپ مجلس اعلى شئون اسلامى جمهورى مصر قاهره ۱۳۹۷ در پاورقى ص ۱۷۴ بلفظ: « من مات ولیس له امام ، فمیتته جاهلیه » بطور ارسال مسلم
————————————————–
منبع:

کتاب اصالت مهدویت در اسلام از دیدگاه اهل تسنن، مهدی فقیه ایمانی

پی نوشتها:
۱- بحارالانوار ۲۳/۷۶ ـ ۹۵ چاپ دوم ،ودرچ امین الضرب قدیم ۷/۱۶ ـ۲۰
۲ـ توضیحابخشى ازاین کتاب به عنوان جزء اول و دوم از جلد سوم در سال ۱۴۰۳ بتحقیق حبیب الرحمان اعظمى و وسیله دار السلفیه هند بچاپ رسیده ، ولى موقع تنظیم این رساله دردسترس نگارنده نبود تابدان مراجعه وبلاواسطه ازآن نقل شود.
۳ـ به نقل سید بن طاووس در « طرائف » ص ۲۱۰ ضمن شماره ۳۰۵ ، و « ندیم الفرید » بعنوان « ندیم الأحباب وجلیس الأصحاب » نسخه خطى آن در کتابخانه مغنیسا از بلاد ترکیه بشماره ( ۱۲۱۰ ) موجود است.( اعلام زرکلى ۱/۲۱۲ )