گسترش و تنگی روزی انسان، بدست خداوند است، امّا او این‌کار را بر اساس علم و حکمت خود انجام میدهد چرا که فرمود: «إِنَّ رَبَّكَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ كانَ بِعِبادِهِ خَبیراً بَصیرا؛ [اسراء/30] همانا پروردگار تو رزق را براى هر كه بخواهد توسعه مىدهد و براى هر كه بخواهد تنگ مىگیرد، او نسبت به بندگانش، آگاه و بیناست»،
با اين حال، اعمال انسان‌ها هم در کم یا زیاد شدن روزیشان دخالت دارد، یعنی بعضی از کارهای انسان سبب زیاد شدن روزی او؛ و بعضی دیگر سبب کم شدن روزی‌اش می‌شوند.
اعمالی که سبب زیاد شدن رزق انسان می‌شوند:
کارهایی هستند که در زیاد شدن روزی انسان‌ها دخالت دارند مانند:
شکر نعمت [1]، ایمان و تقوای دسته جمعی (ایمان و تقوای دسته جمعی افراد، سبب گشوده شدن درهای برکات خداوند به روی آنها می‌شود) که قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض؛ [اعراف/96] و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان مىإآوردند و تقوا پیشه مىكردند، برکت‌هایی از آسمان و زمین را بر آنها مىگشودیم».
در روایات، هم عوامل زیادی برای زیاد شدن روزی انسان‌ها یادآوری شده است:
1. صله‌ی رحم: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «صله رحم، انسان را خوش اخلاق، با سخاوت و پاكیزه جان مى نماید و روزى را زیاد مى كند و مرگ را به تأخیر مى اندازد»[2].
2. پی روزی رفتن در آغاز روز: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در این مورد فرمود: «صبح زود در طلب روزى و حاجت‌هاى خود بروید، زیرا صبح- خیزى مایه بركت و رستگاریست»[3].
3. زیارت امام حسین(علیه‌السلام): امام صادق(علیه‌السلام) به یکی از اصحال خود به نام عبد‌الملک خَثْعَمی فرمود: «ای عبد‌الملک! زیارت امام حسین(علیه‌السلام) را رها نكن و دوستان خود را هم به آن سفارش كن، كه در این صورت، خداوند عمرت را طولانى و روزى ات را زیاد مى كند»[4].
4. راستگویی، انصاف، نیکی به والدین و صله رحم: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «به هر که راستگویى در گفتار، انصاف در رفتار، نیكى به والدین و صله رحم الهام شود، اجلش به تأخیر مى افتد و روزیش زیاد مى‌شود»[5].
5. امانت‌داری: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «الْأَمَانَةُ تَجُرُّ الرِّزْقَ؛ [6] امانت موجب افزایش رزق مى‌شود»
6. نماز شب: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «َنماز شب، انسان را خوش سیما، خوش اخلاق و خوشبو مىكند و روزى را زیاد و قرض را ادا مى نماید و غم و اندوه را از بین برده و چشم را نورانى مى كند»[7].
7. استغفار از گناهان: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «ألاستِغفارُ یَزیدُ فی الرّزقِ؛[8] استغفار روزی را زیاد می کند.
8. صدقه دادن: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ؛[9] روزى را با صدقه دادن فرود آورید»
9. دست کشیدن به صورت، بعد از وضو: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «دست كشیدن به چهره پس از وضوء ككمك چهره را می‌زداید، و روزى را فراوان می‌كند»[10].
10. وضو قبل از غذا: امیر المؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: «وضوء پیش از خوراك، روزى را زیاد می‌كند»[11].
11. شکر گزاری: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «شُكْرُ الْمُنْعِمِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛ [12] شكر و سپاس از نعمت دهنده رزق و روزى را افزایش میدهد».
12. خوش همسایگی: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «خوش همسایگى روزى را فراوان می‌كند»[13].
13. بِرّ [14]: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «بِرّ و نیکی، روزی را زیاد میکند»[15].
14. حسن خلق: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «حسن خلق روزى را زیاد می‌كند»[16].
عوامل تنگ شدن یا قطع روزی:
در تنگ شدن روزی هم عوامل مختلفي دخالت دارند كه مهم‌ترين آنها «اِعراض از یاد خداوند» است که قرآن کریم در این مورد می‌فرماید: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكا؛ [طه/124] و هر که از ياد من روى‌گَردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت».
و از عوامل دیگری که در تنگ شدن روزی دخالت دارند، به این قرار است:
1. دل بستن به مال دنیا و محروم کردن فقرا: مانند داستان صاحبان باغ که در قرآن کریم آمده و آنها کسانی بودند که به قصد کمک نکردن به فقرا برای جمع آوری محصول باغ رفتند و باغی سوخته به جای باغ خود دیدند [17]).
2. دروغگویی: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «اَلكَذِبُ یَنقُصُ الرِّزقَ؛ [18] دروغ، روزى را كم مى كند».
3. خیانت: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «الْخِیَانَةُ تَجُرُّ الْفَقْر؛ [19] خیانت مایه فقر است».
4. بی عفتی و زنا: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «زِنا، شش پی‌آمد دارد: سه در دنیا و سه در آخرت. سه پی‌آمد دنیایى‌اش این است كه: آبرو را مى بَرد، مرگ را شتاب مى بخشد و روزى را قطع میکند») [20].
5. بی صبری در طلب روزی: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «آدمى با بى صبرى، خود را از رزق حلال محروم مى‌کند و چیزى بیشتر از آن چه مقرر است، به وى نمى رسد»[21].
6. بد اخلاقی: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «هر كس بد اخلاق باشد، روزىاش تنگ مى‌شود»[22].
7. رها کردن تار عنکبوت و خاکروبه در خانه: امام علی(علیه‌السلام) در این زمینه فرمود: «وانهادن تار عنكبوت در خانه فقر آورد، وانهادن خاكروبه در خانه فقر می‌آورد»[23].
8. اندازه‌گیری نکردن در مخارج زندگی: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «بىاندازه بودن وضع زندگى فقر می‌آورد») [24].
9. قطع رحم: امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «قطع رحم فقر می‌آورد»[25].
10. قسم دروغ: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «سوگند خوردن به دروغ، مایه تهیدستى نسل آدمى است»[26]،.
به‌طور کلی؛ «گناه» سبب محرومیّت از روزی می‌شود: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «بنده، به سبب گناهى كه مرتكب شود از روزى خود، محروم می‌شود».[27]
از آنچه عرض شد نتیجه‌گيري می‌شود که:
کم یا زیاد شدن روزی انسان، از طرف خداوند متعال می‌باشد ولی خود انسان هم با اعمال و رفتار خودش، در این موضوع دخالت دارد.
--------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. همانطور که در قرآن کریم فرمود: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُم [ابراهیم/7] و (به خاطر بیاورید) هنگامى را كه پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شكرگزارى كنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود»
[2]. صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسَمِّحُ الْكَفَّ وَ تُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ «الكافى(ناشر: اسلامیه) ج 2، ص 151، ح 6»
[3]. باكِروا فی طَـلَبَ الرِّزقِ وَ الحَوائِجِ فَاِنَّ الغُدُوَّ بَرَكَةٌ وَ نَجاحٌ؛ «نهج‌الفصاحه(ناشر: دنیای دانش)، ص371»
[4]. یَا عَبْدَ الْمَلِكِ لَا تَدَعْ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ(علیه السلام) وَ مُرْ أَصْحَابَكَ بِذَلِكَ یَمُدُّ اللَّهُ فِی عُمُرِكَ وَ یَزِیدُ اللَّهُ فِی رِزْقِكَ «کامل‌الزیارات(ناشر: مرتضوی)، ص152»
[5]. مَنْ أُلْهِمَ الصِّدْقَ فِی كَلَامِهِ وَ الْإِنْصَافَ مِنْ نَفْسِهِ وَ بِرَّ وَالِدَیْهِ وَ وَصَلَ رَحِمَهُ أُنْسِئَ لَهُ فِی أَجَلِهِ وَ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی رِزْقِهِ «أعلام الدین(مؤسسه آل‌البیت(علیهم‌السلام))، ص365»
[6]. بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج75، ص60
[7]. صَلَاةُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ تُدِرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِی الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ «ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال(ناشر: دار الرضی)، ص42»
[8]. الخصال(ناشر: جامعه مدرسین)، ج2، ص505
[9]. نهج‌البلاغه، حکمت137
[10]. مَسْحُ الْوَجْهِ بَعْدَ الْوُضُوءِ یَذْهَبُ بِالْكَلَفِ وَ هُوَ شَیْءٌ یَعْلُو الْوَجْهَ كَالسِّمْسِمِ أَوْ لَوْنٌ بَیْنَ الْحُمْرَةِ وَ السَّوَادِ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج59، ص279»
[11]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج63، ص253»
[12]. بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج68، ص45
[13]. حُسْنُ الْجِوَارِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج71، ص153»
[14]. معنای بِرّ: «طاعت و بندگى، راستگوئى، مصلحت، عطا و بخشش، مهربانى و محبت «فرهنگ ابجدى، ص180»
[15]. إِنَّ الْبِرَّ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ «نهج الفصاحه(ناشر: دنیای دانش)، ص486»
[16]. حُسْنُ الْخُلُقِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج68، ص396»
[17]. آیات 17 تا 32 سوره‌ی قلم
[18]. نهج الفصاحة(ناشر: دنیای دانش)، ص373
[19]. تحف العقول(ناشر: جامعه مدرسین)، ص221
[20]. فِى الزِّنا سِتُّ خِصالٍ: ثَلاثٌ مِنها فِى الدُّنیا وَ ثلاثٌ فِى الآخِرَةِ، فَاَمّا الَّتى فِى الدُّنیا فَیَذهَبُ بِالبَهاءِ وَ یُعَجِّلُ الفَناءَ وَ یَقطَعُ الرِّزقَ «الخصال(ناشر: جامعه مدرسین)، ج1، ص321»
[21]. إِنَّ العَبدَ لَیَحرُمُ نَفسَهُ الرِّزقَ الحَلالَ بِتَركِ الصَّبرِ، وَ لا یُزادُ عَلى ما قُدِّرَ لَهُ «شرح نهح البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی، ج3، ص161»
[22]. مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ «تصنیف غرر الحكم و درر الكلم(ناشر: دفتر تبلیغات)، ص264»
[23]. تَرْكُ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ- وَ تَرْكُ الْقُمَامَةِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ«بحار الأنوار(ناشر: اسلامیه)، ج73، ص176»
[24]. تَرْكُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج73، ص314»
[25]. قَطِیعَةُ الرَّحِمِ تُورِثُ الْفَقْرَ «بحار الأنوار (ناشر: اسلامیه)، ج73، ص314»
[26]. الْیَمِینُ الْكَاذِبَةُ تُورِثُ الْعَقِبَ الْفَقْرَ «ثواب الأعمال و عقاب الأعمال(ناشر: دار الرضی)، ص226»
[27]. إِنَّ العَبْدَ لَیُحْرَمُ الرِّزْقَ بِالذَّنْبِ یُصیبُه «نهج الفصاحة (ناشر: دنیای دانش)، ص486»
منبع : رهروان ولایت
