خانواده

چكیده
گنجینة روایات معصومان (علیهم السلام) سرشار از روایاتی است كه به مسائل مهم اجتماعی همچون آداب مهمانی می‌پردازد. مهمانی دادن و به مهمانی رفتن، سبب انس و الفت میان امت اسلامی شده، اتحاد و برادری را ایجاد می‌كند؛ ازاین‌رو، در دین اسلام توصیه‌های فراوانی به مهمانی دادن و دعوت از مهمان شده است. میزبان و مهمان دو طرف این رفتار اجتماعی‌اند و هریك وظایفی در قبال دیگری دارد. برخی وظایف میزبان، در روایات اسلامی ‌چنین بیان شده است: اكرام و استقبال از مهمان، پذیرایی كافی و مناسب از وی، غذا خوردن با مهمان، پرهیز از به‌كار گرفتن مهمان و بدرقه كردن وی. اما وظایف مهمان در برابر میزبان عبارت است از همراه نبردن غیر مدعو، نشستن در جایگاه تعیین‌شده از سوی میزبان، كوتاه كردن زمان مهمانی، نگاه داشتن چشم، تجسس نكردن و رازداری مسائل خانوادگی میزبان.

مقدمه
یكی از رفتارهای اجتماعی، دید و بازدید از خویشاوندان، همسایگان و به‌طوركلی افراد دیگر جامعه است. این سر زدن و اطلاع از احوال همدیگر در اصطلاح شرع «صلة رحم» نام دارد. راه‌های مختلفی برای اجرای این رفتار اجتماعی و صلة رحم كه رایج‌ترین آنها مهمانی دادن و دعوت كردن از دوستان و آشنایان است. مهمان‌نوازی و پذیرایی خوب و شایسته از مهمانان یكی از خصایل نیكو و ارزشمند دین اسلام شمرده می‌شود. اسلام پیروانش را به مهمانی دادن دعوت كرده و پاداش‌های‌ بزرگ و ارزنده‌ای برای مهمان‌نوازی تعیین كرده است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) ورود مهمان به خانه را هدیه‌ای الهی می‌دانست و می‌فرمود:
إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً أَهْدَى لَهُمْ هَدِیَّةً قَالُوا وَ مَا تِلْكَ الْهَدِیَّةُ قَالَ الضَّیْفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ یَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَیْتِ»؛ هرگاه خداوند بخواهد خیر و خوبی به جمعیتی برساند، هدیه‌ای به سوی آنان می‌فرستد. سؤال شد منظور از هدیه چیست؟ فرمودند آن هدیه، مهمان است كه با روزی خود وارد می‌شود و هنگام رفتن، گناهان آن خانواده را به همراه می‌برد! (نوری، 1407ق، ج 16، ص 258).
یكی از علاقه‌های امیرمؤمنان(علیه السلام) در دنیا پذیرایی از مهمان بوده است: «حُبِّبَ إِلَیَّ مِنْ دُنْیَاكُمْ ثَلَاثٌ إِطْعَامُ الضَّیْفِ وَ الصَّوْمُ بِالصَّیْفِ وَ الضَّرْبُ بِالسَّیْفِ»؛ از دنیای شما سه چیز محبوب من است: اطعام مهمان، روزه در تابستان، شمشیر زدن [در راه خدا] (همان، ص 259).
معمولاً مردان بزرگ را رسم است كه در لحظات آخر زندگی خود، امور مهم‌تر را سفارش می‌كنند. امام زین‌العابدین و امام محمدباقر(علیهما السلام) یكی از توصیه‌های حضرت علی(علیه السلام) در لحظات پایانی عمر شریفشان را اكرام مهمان نقل می‌كنند: «خدا را خدا را در مورد مهمان، او را راهی نكنید مگر با احترام و راضی، این وصیت [من] به شما است» (همان، ص 260).

مهمان‌نوازی و دوست داشتن مهمان چنان جایگاه و منزلتی دارد كه امیرمؤمنان(علیه السلام) فرموده‌اند:
مؤمنی نیست كه مهمان را دوست داشته باشد، مگر اینكه در روز قیامت، از قبر خود درحالی خارج ‌شود كه صورتش چون ماه شب چهارده، نورانی است؛ جماعت به او نگاه می‌كنند و می‌گویند: او كیست؟ آیا پیامبری مرسل است؟ فرشته‌ای می‌گوید: او مؤمنی است كه مهمان را دوست می‌داشت و اكرامش می‌كرد و راه او غیر از بهشت نیست (شعیری،1363، ص 136).
امام صادق(ع) پاداش اطعام مؤمن را برای انسان‌ها بی‌شمار بیان كرده‌اند: «هركس مؤمنی را طعام دهد تا سیر شود، هیچ‌كس از مخلوقات خداوند نمی‌داند چه مقدار پاداش در آخرت دارد، نه ملك مقربی و نه نبی مرسلی، به‌جز خداوند، پروردگار عالمین» (كلینی، 1388، ج 2، ص 201).
پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) ‌نیز دربارة ثواب اطعام مهمان و به‌طوركلی اطعام مسلمان، می‌فرمایند: «هركس سه نفر مسلمان را طعام دهد، خداوند او را [از طعام‌های] سه بهشت در ملكوت سماوات: جنت فردوس، جنت عدن و جنت طوبی طعام دهد و از [میوه] درختی در بهشت عدن كه خداوند خود به دستش آن را كاشته است، به او دهد» (همان، ص 200).

ترغیب به مهمانی دادن
نخستین نكتة مهم كه در روایات دینی با آن روبه‌رو می‌شویم اهمیت و ارزش مهمانی دادن و پذیرایی از دیگر مؤمنان است. این اصل مهم اجتماعی را می‌توان در قالب اصول اجتماعی مهم‌تر و عالی‌تر دیگری مانند اصل اخوت و برادری مؤمنان و اصل صلة رحم تبیین كرد. براساس آیة «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» بنای شارع مقدس در امت اسلامی ‌ایجاد اتحاد و برادری میان امت اسلامی ‌است. اتحاد و برادری میان امت اسلامی ‌در سطح كلان، جز با ارائة راهكارهای عملی در سطح خرد به‌دست نمی‌آید. برخی راهكارهای ایجاد برادری و اتحاد در سطح خرد، توصیه به ادای صلة رحم در سطح فامیل و خویشاوندان و نیز رسیدگی به همسایگان هم‌محله‌ای است. توصیه به مهمانی دادن و رفتن، را نیز می‌توان در همین جهت تفسیر كرد. با این تفاوت كه توصیه به مهمانی دادن سطح بالاتری از دو سطح فامیلی و همسایگی را دربر می‌گیرد؛ زیرا مهمان كردن دیگران هم شامل خویشاوندان، هم همسایگان می‌شود و هم افراد غریبه و ناآشنا. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده‌اند: «هر خانه‌ای كـه مهمان وارد آن نـشود، فرشتگان واردش نمی‌شوند» (همان).
امام علی(علیه السلام) نیز یكی از وظایف ثروتمندان را برپایی مهمانی بیان فرموده‌اند: «هركه خداوند به او ثروتی دهد، باید با آن به خویشانش رسیدگی كند و مهمان‌داری نماید» (نهج‌البلاغه، خ 142).
همچنین، در روایت آمده است كه روزی امام علی(علیه السلام)‌ را غـمگین یافتند. سبب را جـویا شدند. حضرت فرمود: «هفت روز است كه مهمانی بر ما وارد نشده است» (دیلمی، 1412ق، ج 1، ص 136).
البته برپایی مهمانی باید به قصد قربت و در راه خدا باشد. پیامبر اكرم(ص) فرموده‌اند: «كـسی را كه برای خدا دوستش دارید، به غذای خود مهمان كنید» (حر عاملی، 1409ق، ج 24، ص274؛ متقی هندی، 1389ق، ح 25881).
بنابراین مهمانی دادن با نیت‌هایی غیرالهی مانند كسب شهرت، فخرفروشی به دیگران و... آثار و بركات مهمانی با قصد قربت را نخواهد داشت.

تشویق به پذیرفتن دعوت مؤمن
ترغیب و تشویق به مهمانی دادن و مهمان كردن دیگران، با هدف ایجاد برادری و دوستی میان امت اسلامی تنها با ترغیب و تشویق دعوت‌شدگان به پذیرش دعوت دعوت‌كنندگان به مهمانی امكان‌پذیر است؛ ازاین‌رو، در روایات اسلامی، به پذیرش دعوت میزبان تشویق شده است و نپذیرفتن دعوت دیگران نقض آداب اجتماعی شمرده می‌شود. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «از ادب به دور است... كه مردی به مهمانی دعوت شود و نپذیرد یا بپذیرد و غذا نخورد» (حمیری، 1413ق، ص 160، ح 583).
در تبیین این مطلب می‌توان گفت دعوت دیگران به مهمانی، نشانة توجه دعوت‌كننده به مدعو و بیان‌گر علاقه، اظهار دوستی و محبت او به مدعو است، ازاین‌رو، نپذیرفتن دعوت، به‌معنای بی‌توجهی به دعوت‌كننده و رد كردن رابطة دوستی و محبت اوست و این با اصول دینی و اخلاقی مخالف است. ازاین‌رو، در روایات دینی، پذیرش دعوت دیگران و غذا خوردن با آنان نشانة علاقه‌مندی و دوستی بیان شده است. هشام‌بن‌سالم می‌گوید: با عبدالله‌بن ابی‌یعفور وارد خانة امام صادق(علیه السلام) شدیم؛ ما گروه فراوانی بودیم و من در میانشان از همه جوان‌تر بودم. امام ما را به صرف غذا دعوت كردند؛ همه سر سفره نشستیم و با حضرت، غذا خوردیم. حضرت رو به من كرده، فرمودند: «هشام! مگر نمی‌دانی دوستی مسلمان با برادر مسلمانش وقتی ثابت می‌شود كه با كمال علاقه از غذای او میل نماید؟» (مجلسى، 1403ق، ج 15، ص 239).
پذیرفتن دعوت دیگران چندان اهمیت دارد كه در روایاتی از پیامبر اكرم(ص)، حتی در صورت دور بودن منزل میزبان و با وجود زحمت ایاب و ذهاب برای مهمان، به پذیرش دعوت سفارش شده است: «به حاضران و غایبان امت خود سفارش می‌كنم كه دعوت مسلمان را، حتی اگر از فاصلة پنج میل باشد، بپذیرند؛ زیرا این كار بخشی از دین است» (برقی، 1413ق، ج 2، ص 180، ح 1510).
اما با وجود توصیه‌های مؤكد برای پذیرفتن دعوت میزبان، در برخی شرایط از پذیرفتن آن نهی كرده‌اند؛ از جمله، نپذیرفتن دعوت فاسق است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) در اندرزی بــه ابوذر می‌فرمایند: «از غذای مردمان فاسق تناول مكن» (حر عاملی، 1409ق، ج 24، ص 274). مورد دیگر، مهمانی ثروتمندانی كه فقرا را به مهمانی خود دعوت نمی‌كنند: «پـذیرفتن دعـوت كـسی كـه ثروتمندان بر سر سفره مهمانی او هستند و فقیران حضور ندارند، كراهت دارد» (راوندی، 1407ق، ص 141، ح 358).
پس از بیان فلسفة سفارش به مهمانی دادن و رفتن و نیز اهمیت این موضوع در دین اسلام، به بیان آداب و وظایف میزبان و مهمان در قبال یكدیگر می‌پردازیم.

آثار و بركات مهمان برای میزبان
برخلاف تصور برخی كه مهمان را مایة زحمت و دردسر می‌دانند، در روایات دینی بركات دنیوی و اخروی فراوانی برای مهمان شمرده شده است. امام‌ رضا(علیه السلام) به نقل از پدران خود و آنان به نقل از رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) اكرام مهمان را در یك جامعه ضامن خوشی و سلامت آن دانسته‌اند: «همیشه امتم در خوشى و خوبى باشند تا زمانى كه با هم دوستى كنند و امانت را بپردازند و از حرام دورى كنند و از مهمان‏ پذیرایى كنند و نماز را برپا دارند و زكات بدهند، چون‏ انجام ندهند گرفتار قحطى و خشك‌سالى شوند» (نوری، 1407ق، ج 16، ص 258).
امام صادق(علیه السلام) نیز اجر و ارزش مهمان‌داری را از آزاد كردن بنده بالاتر دانسته و فرموده‌اند: «اگر مؤمنی دو نفر مؤمن را با غذا پذیرایی كند، بالاتر از این است كه برده‌ای را آزاد كرده باشد» (كلینی، 1388، ج 2، ص 201).
بركات مهمان برای میزبان هم شامل دنیا و هم شامل آخرت است. مهمان، باعث ریزش گناهان میزبان و حرام شدن جهنم بر او و راهنمای او به بهشت برین است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) نگاه محبت‌آمیز به مهمان را مانع آتش جهنم بیان كرده‌اند: «هیچ بنده‌ای نیست كه مهمان برایش بیاید و به صورت او نظر كند مگر اینكه چشم او بر آتش جهنم حرام گردد» (نوری، 1407ق، ج 16، ص 258).
همچنین، پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) در روایت دیگری مهمان را راهنمای بهشت خوانده‌اند: «الضَّیْفُ دَلِیلُ الْجَنَّةِ»؛ مهمان، راهنمای بهشت است (همان، ص 257).
حضرت علی(علیه السلام) نیز مهمان‌نوازی را سبب آمرزش گناهان بیان كرده‌اند: «هر مؤمنی كه صدای مهمانی را بشنود و خوشحال شود، گناهانش آمرزیده می‌شود، اگرچه گناهان او به اندازة زمین تا آسمان باشد» (همان).
ازآنجاكه در این احادیث سیاق كلام مطلق است، هم شامل مهمان دعوت‌شده و هم مهمان دعوت‌نشده می‌شود؛ از‌این‌رو، این پاداش‌های الهی، می‌تواند انگیزه‌ای برای تكریم بیشتر، همراه با گشاده‌رویی، نسبت به مهمان ناخوانده برای كسانی باشد كه به مهمانان ناخوانده چندان روی خوش نشان نمی‌دهند.

وظایف میزبان

1. اكرام مهمان
نخستین وظیفة میزبان در قبال مهمان تكریم او است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) به دختر خود، حضرت فاطمه(سلام الله علیها)،دربارة لزوم اكرام مهمان چنین می‌فرمایند: «هركس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، باید مهمانش را گرامی دارد» (كلینی، 1388، ج 6، ص 285).
پیامبر(ص) در حدیث دیگر، كسی كه مهمانش را اكرام نكند، از آل محمد و ابراهیم ندانسته است (نوری، 1407ق، ج 16، ص 259). ایشان، اكرام مهمان را برابر با اكرام انبیاء بیان كرده‌اند: «هركس مهمان‏ را گرامى دارد گویا هفتاد پیامبر را گرامى داشته و هركس درهمى به مهمان انفاق كند گویا یك میلیون دینار در راه خدا انفاق كرده‏ است» (دیلمی، 1412ق، ص 138).
تكریم، مفهومی كلی است كه در برخورد توأم با گشاده‌رویی و لبخند، گفتار و رفتار توأم با احترام و ارزش‌گذاری مصداق می‌یابد. آگاهی از زمان رسیدن مهمان، پیشواز رفتن برای او، گرفتن چمدان و وسایل همراه مهمان و حمل آنها، مقدم داشتن در ورود به منزل، جفت كردن كفش‌های او، راهنمایی و معین كردن بهترین جای منزل برای نشستن و اقامت او، تهیه غذاهای لذیذ و متنوع و... می‌تواند مصادیق اكرام به مهمان باشد.
ممكن است برای برخی افراد جفت كردن كفش مهمان سخت بیاید و آن را كسر شأن خود بشمارند؛ ولی پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از حیا كردن و خجالت كشیدن در خدمت رساندن به مهمان نهی كرده‌اند (نوری، 1407ق، ج 16، ص 260).
یكی از مصادیق اكرام مهمان كه در روایات به آن اشاره شده است آوردن خلال دندان برای او پس از صرف غذا است. امام صادق(علیه السلام) از جد خود، رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌كنند كه: «إِنَّ مِنْ حَقِّ الضَّیْفِ أَنْ یُكْرَمَ وَ أَنْ یُعَدَّ لَهُ الْخِلَالُ»؛ حق مهمان آن است كه اكرام شود و برایش خلال آماده گردد (كلینی، 1388، ج 6، ص 285).
تكریم مهمان فقط به مهمانان با شأن بالای اجتماعی مختص نیست، هر مهمانی را باید اكرام كرد، حتی اگر سطح اجتماعی پایینی داشته باشد. امیرمؤمنان(علیه السلام) فرموده‌اند: «مهمان خود را اكرام كن، گرچه او حقیر و كوچك باشد» (نوری،1407ق، ج 16، ص 260).
مقام و ارزش مهمان در دین اسلام تا آنجاست كه اگر مهمانی، از خانة میزبان دزدی كند، حكم قطع دست درباره‌اش اجرا نمی‌شود. در روایت فراوانی به این مسئله تصریح شده است (همان، ج 18، ص 134).

2. پذیرایی بدون سؤال
همان‌گونه كه گفته شد نخستین و اصلی‌ترین وظیفة میزبان، اكرام مهمان است. از مصادیق اكرام، تهیة غذا و نوشیدنی‌ برای مهمان است. مهمانی كه در گرمای تابستان یا سرمای زمستان از راه می‌رسد، انتظار پذیرایی با غذا و نوشیدنی گرم یا سرد، بر حسب زمان مهمانی، دارد. نكتة بسیار ظریفی كه در روایات دینی دربارة پذیرایی از مهمان نقل شده، این است كه میزبان نباید از مهمان خود حتی اگر ناخواند و سرزده باشد، بپرسد كه چیزی میل دارد یا نه؟ متأسفانه گاه در جامعة ما دیده می‌شود كه میزبان، مخصوصاً اگر مهمانش سرزده باشد و پس از صرف شام یا نهار رسیده باشد، برای اینكه زحمت تهیه غذا برای مهمان را به خود ندهد، با پرسش‌هایی مانند: «آیا غذا خورده‌اید؟»، «اگر میل دارید غذا تهیه كنم؟» مهمان را به رودربایستی انداخته و از او این اعتراف را می‌گیرند كه «بله، غذا خورده‌ام، زحمت نكشید».

3. پذیرایی كافی و مناسب از مهمان
همان‌طور كه گفته شد ازآنجاكه دعوت به مهمانی، نشانة دوستی و علاقه است، بنابراین، نزد مهمان انتظاری برای احترام دیدن و تكریم شدن از سوی میزبان ایجاد می‌شود؛ چراكه دعوت دیگران به مهمانی و برخورد سرد و بی‌روح با آنان، چیزی غیر از یك تناقض درونی درك‌شدنی نیست. راه‌های تكریم مهمان، با توجه به شأن و منزلت او نزد میزبان، می‌تواند گوناگون باشد؛ یكی از آنها برخورد توأم با گشاده‌روی و احترام زبانی و عملی است و دیگر پذیرایی مناسب و كافی از مهمان.
امام صادق(علیه السلام) با تفكیك دو نوع مهمان، آنان را به ناخوانده و خوانده دانسته، وظایف میزبان در قبال هریك را به‌خوبی بیان می‌كنند: «هرگاه بـرادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذایی كه در خانه داری برایش بیاور و هرگاه او را دعوت كردی در پذیرایی از او زحمت بكش» (البرقی، 1413ق، ص 179، ح 1506).
بنابراین، میزبان در پذیرایی از مهمان دعوت‌شده، باید همة توان خود را صرف كرده و در خانه هر غذای لذیذی كه دارد، برای او مهیا كند و چیزی دریغ ننماید. اما در پذیرایی از مهمان ناخوانده لازم به تكلف و در سختی ‌انداختن خود و خانواده نیست و مهمانان ناخوانده باید به این نكته توجه داشته باشند. ازاین‌رو، پیامبر اكرم(ص) فرموده‌ا‌ند: «اگر كسی هزار درهم صرف سفره كند و مؤمنی از آن غذا بخورد اسراف نیست» (مجلسى، 1383، ص 66).
از امام صادق(علیه السلام) دربارة معنای ظلم در آیه: «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» (نساء: 148) كه غیبت كردن ظالم و بدگویی از او را برای مظلوم جایز دانسته است، پرسیده شد. ایشان، یكی از مصادیق ظالم را میزبانی دانست كه از مهمانش به‌درستی پذیرایی نكرده باشد، پس، غیبت كردن از او را برای مهمانش جایز شمرده‌اند: «هركس مهمانی را دعوت كند و از او خوب پذیرایی ننماید، در حق مهمان ظلم كرده است و اگر دربارة سختی‌هایی كه به او گذشته، چیزی بگوید گناهی نكرده است!» (حرعاملی، 1409ق، ج 12، ص 289).
اما حد و اندازة تلاش میزبان در تكریم مهمان و پذیرایی او چه اندازه باید باشد؟ آیا جایز است بیش از توان، خود و خانواده‌اش را به زحمت اندازد و مانند برخی مردم برای حفظ آبروی خود پیش مهمانان، خود را با انواع مشكلات مانند قرض گرفتن فرش و مبل از همسایه و سفارش غذاهای گران و متنوع از رستوران به زحمت اندازد؟ پیامبر اكرم(ص) پاسخ این پرسش را چنین می‌دهند: «هیچ‌كس نباید بیش از توانش، خود را برای مهمان به زحمت اندازد» (متقی الهندی، 1389ق، ح 25876).
بنابراین، حد و اندازة تلاش برای پذیرایی كافی از مهمان، توان و استطاعت میزبان است. دین اسلام، هیچ‌گاه مؤمنان را به امری خارج از توانشان مكلف نساخته است، چه در عبادات و امور فردی و چه در معاشرت و امور اجتماعی. امام رضا(علیه السلام) وظیفة میزبان در پذیرایی از مهمان را با توضیح بیشتری بیان فرموده‌اند. ایشان داستانی دربارة جد بزرگوارشان، امیرمؤمنان(علیه السلام) نقل می‌كنند كه روزی مردی ایشان را به مهمانی دعوت كرد. امیرمؤمنان(علیه السلام) به او فرمودند: «دعوت تو را می‌پذیرم به شرط اینكه سه قول به من بدهی. آن مرد گفت: چه قولی؟ ای امیرمؤمنان! حضرت فرمود: از بیرون خانه، چیزی برای من تهیه نكنی، آنچه در خانه‌ات آماده داری از من دریغ نكنی و به زن و فرزندانت اجحاف ننمایی. مرد گفت: قبول می‌كنم ای امیرمؤمنان. پس علی ‌بن ‌ابی‌طالب(علیه السلام) دعوت او را پذیرفت» (صدوق، 1378ق، ج 2، ص 42، ح 138).
ابورافع، یكی از اصحاب پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، نقل می‌كند كه روزی برای پیامبر مهمانی رسید. ایشان مرا برای خرید كالایی نزد فردی یهودی فرستاد و فرمود كه از آن شخص یهودی به سلف چیزی بخر؛ تا پایان ماه رجب پول آن را می‌پردازم. یهودی نپذیرفت مگر به رهن گذاشتن چیزی؛ نزد پیامبر برگشتم و ایشان زره خود را رهن دادند (نوری، 1407ق، ج 13، ص 418).
در اینجا ممكن است تصور شود كه پیامبر برای مهمان خود را به زحمت‌ انداخته‌ و رهن و بیع سلف كرده‌اند؟ پاسخ آن است كه بیع سلف یكی از بیع‌های جایز است كه در زمان پیامبر رایج بود؛ گرچه در زمان ما كمتر كاربرد دارد. بنابراین، وقتی میزبان می‌داند كه در آخر ماه درآمدی دارد، بیع سلف یكی از بیع‌های مجاز و رایج است؛ ازاین‌رو انجام این كار خارج از طاقت محسوب نمی‌شود. همچنین، وقتی چیزی در خانه است كه می‌توان به رهن گذاشت، پس در این قسمت زحمتی نیز وجود ندارد. بر این اساس، ایشان خارج از طاقت خود رفتار نكرده‌اند.
بنابراین، دین مبین اسلام گرچه به تكریم مهمان، سفارش فراوان كرده است، از زیاده‌روی و اسراف در این زمینه نیز منع كرده است و به‌هیچ‌وجه به زحمت انداختن خارج از طاقت خود و خانواده را جایز نشمرده است.
وقتی میزبان همة تلاش خود را كرد و هرچه داشت پیش روی مهمان خود گذاشت، مهمان چه وظیفه‌ای در قبال آن دارد؟ پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) این وظیفه را چنین بیان كرده‌اند: «مرد (میزبان) را همین گناه بس، كه غذایی را كه پیش برادران خود می‌گذارد كم شمارد و مهمانان را همین گناه بس، كه آنچه را برادرشان در برابرشان می‌گذارد كم شمارند» (برقی، 1413ق، ح 1533).
مهمان نباید آنچه را میزبان پیش روی او نهاده است، كم شمارد و اگر از میزبان سطح اجتماعی بالاتری دارد و آنچه میزبان برایش تدارك دیده است، پایین‌تر از سطح اجتماعی اوست، نباید رفتار میزبان را بی‌توجهی بداند؛ چراكه او هرچه داشته صادقانه پیش او نهاده است. میزبان نیز نباید عمل خویش را كم‌ارزش بشمارد.

معنای روایت فوق در داستانی از شیعیان ائمه به‌خوبی بیان شده است. صفوان می‌گوید:
روزی عبداللّه‌بن‌سنان به خانة من آمد؛ گفت چیزی در خانه داری؟ گفتم: آری، پسرم را فرستاده‌ام كه گوشت و تخم مرغ بخرد. (ظاهراً صفوان، عبداللّه را دعوت كرده یا از آمدن او اطلاع داشته است). عبداللّه ناراحت شد و گفت: او را كجا فرستادی؟ هرچه زودتر او را برگردان، مگر در خانه سركه و روغن زیتون نداری؟ گفتم بله سركه و روغن زیتون هست. گفت: هرچه موجود است بیاور، بی‌سبب خود را به زحمت مینداز، زیرا امام صادق(علیه السلام) فرموده‌اند: «نابود باد كسی كه چیزی در خانه دارد برای برادرش نیاورد و آن چیز را كوچك و بی‌ارزش شمارد و نابود باد كسی كه چیزی برایش ‌آورند، آن را سبك شمارد» (قمی، بی‌تا، ج 2، ص 76).
ممكن است افرادی از مهمانی دادن به سبب اینكه سرمایه و روزی‌ای كه می‌توانند برای خانواده‌شان خرج كنند، باید خرج دیگران كنند، پرهیز كنند یا ممكن است میزبانی تصور كند اگر هرچه در خانه دارد برای مهمان بیاورد، ممكن است خود دچار فلاكت شود، پس در پذیرایی از مهمانش همة تلاشش را نكند. احادیث فراوانی در رد این‌گونه پندارهای غلط نقل شده است. از منظر دین اسلام، روزی مهمان تضمین شده است و میزبان نباید نگران آن باشد. پیامبر خدا فرموده‌اند: «مهمان، روزی خود را می‌آورد و گناهان اهل خانه را می‌برد» (مجلسى، 1403ق، ج 72، ص 461).

همچنین ایشان در روایت دیگری فرموده‌اند: «كسی كه اطعام می‌كند، رزق و روزی برای او سریع ‌تر از سرعت فرو رفتن كارد در كوهان شتر می‌رسد» (البرقی، 1413ق، ح 1533).

4. غذا خوردن همراه مهمان
یكی دیگر از وظایف میزبان آن است كه پس از تهیة غذا برای او، خود نیز همراه مهمان غذا بخورد. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده‌اند: «هركس دوست دارد خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با مهمانان خود غذا بخورد» (نهج‌‌ البلاغه، خ 176).
امام صادق(علیه السلام) سنت و روش پیامبر در غذا خوردن با قوم و مهمانان خود را چنین بیان كرده‌اند كه ایشان پیش از همه، دست به غذا می‌برد و شروع به غذا خوردن می‌كرد و آخر از همه دست از غذا می‌كشید تا همة مهمانان غذای كافی خورده باشند (كلینی، 1388، ج 6، ص 285).
سبب این دستور در روایات دیگر، شرم و حیای مهمان از غذا خوردن به‌ تنهایی بیان شده است. روشن است كه اگر میزبان زودتر از مهمان دست از غذا بكشد، مهمان در ادامة غذا خوردن دچار مشكل می‌شود و از اینكه دیگران دست از غذا كشیده‌اند او هنوز مشغول غذا خوردن است، شرم كند و با وجود گرسنگی مجبور به ترك سفره شود.

5. پرهیز از به‌كار گرفتن مهمان
همچنین میزبان باید توجه كند كه مهمان خود را به‌كار نگیرد؛ زیرا این كار خلاف اصل تكریم مهمان است. ابن ابی ‌یعفور می‌گوید: «در خانة امام صادق(علیه السلام) مهمانی را دیدم؛ روزی او برای انجام كاری برخاست، حضرت به او اجازه نداد و شخصاً آن كار را انجام داد و فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) از به‌كار گرفتن مهمان، نهی فرموده است» (همان، ص 283).
در روایت دیگری از امام محمد باقر(علیه السلام) آمده است كه ایشان فرموده‌اند: «به‌كار گرفتن مهمان، جفا [در حق او] ست...» (همان، ص 284).

6. وانداشتن مهمان به كاری كه دوست ندارد
وظیفة دیگر میزبان كه در جهت وظیفة اصلی او یعنی اكرام و پذیرایی شایسته از مهمان است، وانداشتن او به انجام كارهایی است كه تمایل به انجامشان ندارد. گاه میزبان، كاری را كه خود به انجامش علاقه دارد، به گمان آنكه مهمانش نیز آن را دوست دارد، از او می‌خواهد و بدین‌ترتیب او را در رودربایستی قرار می‌دهد. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) دراین‌باره فرموده‌اند: «هركس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را اكرام كند و... می‌فرمودند: مهمانت را به انجام چیزی كه برای او سخت است، وادار نكن» (طبرسی، 1412ق، ص 135).

7. بدرقة مهمان
وظیفة آخر میزبان، بدرقة مهمان با احترام و گشاده‌رویی است. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده‌اند: «یكی از حقوق مهمان، این است كه او از اتاق تا درب خانه، همراه و بدرقه كنی» (قمی، بی‌تا، ج 2، ص 76).
در روایت زیبایی از امام محمد باقر(علیه السلام) آمده است كه ایشان فرموده‌اند: «... وقتی مهمانی بر شما وارد شد، او را كمك كنید و وقتی می‌خواست از پیش شما برود، كمكش نكنید، چراكه مایة حقارت و بی‌ارزش شدن مهمان است؛ و برای او زاد و توشه بگیرید و توشه‌اش را پاك گردانید كه این، سخاوت است» (‌كلینی، 1388، ج 6، ص 284).
نكتة زیبا و ظریفی كه در این حدیث وجود دارد آن است كه كمك كردن به مهمان هنگام ورود و گرفتن چمدان‌ها و وسایل همراه او نشانة علاقة میزبان به ورود مهمان و نشانة تكریم اوست؛ ولی هنگام رفتن مهمان، كمك كردن در جمع‌كردن وسایل و بردن آنها ممكن است برای مهمان این سوتفاهم پیش آید كه میزبان از دست او خسته شده و مشتاق رفتنش است.

وظایف مهمان
1. پرهیز از مهمانی ناخوانده
نخستین وظیفة انسان برای مهمانی رفتن، این است كه سرزده و بدون دعوت برای مهمانی نرود. این دستور شرع مقدس اسلام در جهت حمایت از میزبان و راحتی اوست. همان‌طور كه گفته شد، دین مبین اسلام با وجود توصیه ‌های فراوانش به مهمانی دادن و مهمانی رفتن، دو اصل را توأمان رعایت می‌كند: نخست اكرام مهمان و دیگر مراعات آسایش میزبان. ازاین ‌رو، باتوجه به اصل دوم، اسلام از مهمانی رفتن به‌ طور سرزده نهی می‌كند. امام صادق(علیه السلام) از اجداد بزرگوارشان و درنهایت، از پیامبر اكرم(ص) روایت می‌كنند كه ایشان فرموده‌اند: «یا على‏! هشت طایفه‏اند كه اگر اهانت شوند باید ملامت و سرزنش نكنند مگر خودشان را؛ كسى كه بدون دعوت بر سر سفره طعامى برود (مهمان‏ ناخوانده)» (مجلسى، 1403ق، ج 72، ص 444 و 452).

2. درخواست از میزبان برای به زحمت نیانداختن خود
در وظایف میزبان گفته شد كه میزبان باید همة تلاش خود را برای پذیرایی خوب و شایسته از مهمان انجام دهد؛ ولی آنچه از روایت به‌دست می‌آید، این است كه مهمان نیز وظیفه دارد از میزبان بخواهد كه به‌خاطر او خود را به زحمت نیندازد و به غذایی كه در خانه موجود است اكتفا كند. یكی از یاران امیرمؤمنان(علیه السلام)، به نام حرث اعور می‌گوید:
روزی به خدمت آن حضرت رسیدم و گفتم یا علی دوست دارم، به من افتخار دهید و به خانة من بیایید و غذایی میل كنید. حضرت فرمود: به شرطی می‌آیم كه به سبب آمدن من، خود را به زحمت و مشقت نیندازی و به همان غذای موجود در خانه قناعت كنید! حرث پذیرفت و امیرمؤمنان(علیه السلام) به خانة او رفت و با غذایی كم كه موجود بود ناهار را صرف كرد (قمی، بی‌تا، ج 1، ص 238).
خوشبختانه، امروزه عمل به این وظیفه در میان مردم رواج دارد و هنگام پذیرش دعوت مهمانی، از میزبان می‌خواهند كه خود را به زحمت نیندازد و اصطلاح به نان و پنیری اكتفا كند.

3. همراه نبردن غیرمدعو
نخستین وظیفه مهمان در برابر دعوت میزبان، پذیرش دعوت اوست كه پیش‌تر به آن پرداختیم. دیگر وظیفة او این است كه مطابق محتوای دعوت، رفتار كند و به همان اندازه‌ای كه از آنان دعوت شده است، به مهمانی بروند. متأسفانه، گاه این رفتار اجتماعی نادرست از برخی افراد مشاهده می‌شود كه هنگام اجابت دعوت میزبان، فرزند خردسال خود را نیز همراه می‌برند. گویا این رفتار در زمان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) نیز رایج بوده است كه ایشان در نهی از آن فرموده‌اند: «هرگاه یكی از شما به مهمانی دعوت شد، فرزندش را هم به دنبال خود راه نیندازد كه اگر چنین كند، كار حرامی كرده و با نافرمانی وارد خانه میزبان شده است» (محمدی ری‌شهری، 1379، ج 6، ص 457).
این نهی نبوی برای رعایت حال میزبان است كه چون برای تعداد مشخصی مهمان تهیه و تدارك دیده است، با افزوده شدن مهمانان ناخوانده دچار مشكل نشود؛ زیرا درهرصورت، میزبان برای یك خردسال نیز تداركی برابر با بزرگسال می‌بیند و اگر قرار باشد هركس فرزند خود را همراه ببرد، تعداد مهمانان بیش از حد انتظار خواهد بود و با كمبود وسایل پذیرایی روبه‌رو خواهد شد.

4. نشستن در محل تعیین‌شده
وظیفة دیگر مهمان هنگام ورود به خانه میزبان، این است كه تا میزبان برای نشستن او محلی تعیین نكرده است، صبر كند و خود بلافاصله در هر جای منزل ننشیند. امام باقر(علیه السلام) ‌در این‌باره فرموده‌اند: «هرگاه یكی از شما به خانة برادرش وارد شد، هرجا صاحب‌خانه گفت، همان جا بنشیند؛ زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از مهمان آشناتر است» (نوری، 1407ق، ج 14، ص 37، ح 16040).
ازآنجاكه گاهی خانوادة میزبان نیز هنگام مهمانی دادن در خانه حاضرند و در پذیرایی از مهمانان كمك می‌كنند، محل نشستن مهمانان در راحتی و آرامش آنان برای رفت و آمد و انجام تداركات لازم اثر فراوانی دارد. ازاین‌رو، چون میزبان آگاه‌تر از میزبان به موقعیت خانة خویش است، لازم است كه مهمان محل نشستن را از او بپرسد و اجازه بخواهد.

5. توقع بی ‌جا نداشتن
در جهت اصل حمایت از میزبان، شرع اسلام به مهمان توصیه می‌كند كه از درخواست‌ها و تقاضاهای نابه‌جا كه برای میزبان زحمت‌آور است، بپرهیزد. مهمان خوب كسی است كه وقتی به خانه كسی می‌رود، بخصوص اگر بدون اطلاع قبلی است، توقع و انتظار را از خود دور كند، تا جای هیچ گِله‌ای نباشد.

یكی از مسلمانان صدر اسلام به نام ابووائل می‌گوید:
من به اتفاق دوستم به خانة سلمان فارسی رفتیم و مدتی نشستیم. هنگام غذا فرا رسید. سلمان گفت: اگر رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) از تكلف و خویشتن را به‌زحمت‌افكندن نهی نكرده بود، برایتان غذای بهتری فراهم ساختم. سپس برخاست و مقداری نان و نمك آورد و در برابر مهمانان گذاشت. دوستم گفت: كاش همراه این نمك، مقداری مرزه و آویشن بود. سلمان برخاست و ظرف آب خویش را گرو نهاد و كمی مرزه فراهم كرد و سر سفره نهاد. وقتی غذا را خوردیم، دوستم گفت: خدا را شكر كه به روزیِ خدا قانعیم! سلمان گفت: اگر به رزق خدا قانع بودی، الان ظرف آب من در گرو نبود! (طبرسی، 1412ق، ص 135).

6. كوتاه بودن زمان مهمانی
وظیفة دیگر مهمان، رعایت مدت مهمان بودن است. براساس روایات، مدت زمانی كه عنوان مهمان بر فرد نهاده می‌شود و میزبان وظایف خاص خود را باید نسبت به او انجام دهد، سه روز و دو شب است. پس از این مدت، دیگر او مهمان نیست و مانند دیگر اعضای خانواده خواهد بود؛ ازاین‌رو تكریم و پذیرایی او به اندازة دیگر اعضای خانواده است و بر میزبان لازم نیست كه در پذیرایی از او خود را به تكلف بیندازد. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) فرموده‌اند: «مهمان تا دو شب پذیرایی می‌شود؛ از شب سوم جزو اهل خانه به‌ شمار می‌آید و هرچه رسید بخورد» (‌نوری، 1407ق، ج 17، ص 88، ح 20819). «مهمانی یك، دو و سه روز است. بعد از آن هرچه به او دهی صدقه شمرده می‌شود» (همان، ج 14، ص 37، ح 16038).
از این روایات می‌توان به‌طور ضمنی نتیجه گرفت كه چون تكریم و پذیرایی مهمان برای میزبان زحمت دارد، شارع مقدس، با وجود توصیه‌های فراوان به مهمانی دادن و تكریم مهمان، به طولانی شدن این زحمت راضی نیست، و از مهمان می‌خواهد كه مدت مهمانی‌اش را كوتاه كند، به‌طوری‌كه بیشتر از سه روز و دو شب نباشد. اما در صورت ضرورت و نیاز به افزایش این زمان، مهمان باید خود توجه داشته باشد كه دیگر در آن خانه مهمان نیست و نباید انتظار تكریم و پذیرایی مانند روزهای اول را داشته باشد، بلكه حتی باید در كارهای خانه به میزبان كمك كند؛ بنابراین این رفتار خیلی خوبی است كه برخی افراد در ابتدای ورودشان به منزل میزبان، هدیه‌ای به او می‌دهند و در ادامه برای كمك به حال میزبان و كم شدن زحمت او، در تهیة غذا و دیگر مایحتاج خانه به میزبان كمك می‌كنند.

7. فرمانبرداری و تبعیت از میزبان
از وظایف دیگر مهمان، در مدتی كه در منزل میزبان به سر می‌برد، تبعیت و فرمانبرداری از او است. این دستور شرع اسلام نیز در جهت زحمت كمتر میزبان است. میزبان، از وضعیت و امكانات مادی و معنوی خود برای  پذیرایی از مهمان آگاه است؛ از‌این‌رو، مهمان باید مراعات حال او را بكند و با درخواست‌های بیجا سبب زحمت او نشود. گاه مشاهده می‌شود كه مهمان درخواست‌های بیجا از میزبان دارد و از او می‌خواهد كه او را به فلان جای دیدنی شهر ببرد یا فلان غذا را برایش درست كند. در ادامه روایتی كه دربارة مهمانی سرزده نرفتن ذكر شد، پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) یكی دیگر از هشت طایفه‌ای كه در صورت اهانت دیدن، نباید غیر خود را ملامت كند، كسی را گفته‌اند كه به صاحب‌خانه، فرمان می‌دهد: «یاعلى‏! هشت طایفه‏اند كه اگر اهانت شوند باید ملامت و سرزنش نكنند مگر خودشان را كسى كه بدون دعوت به‌سر سفره طعامى برود؛ كسی كه به صاحب‌خانه امر كند؛...» (مجلسى، 1403ق، ج 72، ص 444).
اهمیت تبعیت از میزبان تا آنجاست كه مهمان از روزة مستحبی گرفتن بدون اجازة صاحب‌خانه منع شده است. امام صادق(علیه السلام) از حضرت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) نقل می‌كنند كه ایشان فرموده‌ اند: «هركس بر قومی‌ مهمان شد، بدون اجازه صاحب‌ خانه، روزة مستحبی نگیرد» (نوری، 1407ق، ج 7، ص 555؛ كلینی، 1388، ج 4، ص 151).

8. چشم نگهداشتن
یكی دیگر از وظایف مهمان از زمان ورود به منزل میزبان، چشم نگهداشتن از محرمات است كه شامل چشم نگهداشتن از تجسس و وارسی قسمت‌های مختلف منزل میزبان، چشم نگهداشتن از نامحرم و امور دیگر می‌شود. به‌هرحال، ممكن است خانوادة میزبان برای عرض ادب حاضر شوند و برحسب درجة آشنایی و خویشاوندی، با پوششی متفاوت از بیرون منزل، در برابر مهمان نمایان شوند؛ از‌این‌رو، وظیفة مهمان چشم‌پاكی در برابر همسر، دختر و خانوادة میزبان است. همچنین، چشم نگهداشتن از قسمت‌هایی از منزل كه اندرونی و حریم خصوصی شمرده می‌شود و متعلق به خانوادة میزبان است. امیرمؤمنان(علیه السلام) فرموده‌اند: «خداوند به مسیح ـ علی نبینا و آله و علیه‌السلام ـ وحی كرد كه به بنی‌اسرائیل بگو در هیچ خانه‌ای از خانه‌های [بندگان] من وارد نشوید مگر با چشم‌های خاشع و به زیرافتاده، قلوب پاك و طاهر، دست‌های امین و پاك. و به بنی‌اسرائیل خبر بده كه من دعای هیچ‌كس از بندگانم را كه ظلمی‌ بر گردنش باشد اجابت نمی‌كنم» (ابی‌فراس، بی‌تا، ج 1، ص 63).

9. عدم تجسس
یكی دیگر از وظایف مهم مهمان در زمانی كه در منزل میزبان سپری می‌كند، پرهیز از تجسس در امور خصوصی میزبان است. به‌هرحال، میزبان به مهمان اعتماد كرده و او را به منزل خود دعوت كرده است. در برابر این اعتماد و لطف او، مهمان نیز باید مراقب رفتار و كردار خود باشد. در مهمانی‌هایی كه ممكن است چند روز طول بكشد، گاه پیش می‌آید كه مهمان احساس صمیمت بیش‌ از اندازه كرده و بدون اجازه میزبان به قسمت‌های گوناگون منزل او می‌رود. یا پرسش‌هایی پرشمار از امور خصوصی میزبان و خانواده‌اش می‌پرسد و می‌كوشد از نحوة زندگی و درآمد آنان و روابط خانوادگی، كاری و غیره آگاهی یابد و چه‌بسا با این پرسش‌ها سبب آزردگی میزبان شود. شرع مقدس اسلام به‌طوركلی، چه مهمان و چه غیر او را، از تجسس در امور خصوصی دیگران نهی كرده است. مهم‌ترین دلیل بر حرمت تجسس در امور شخصی دیگران، آیة دوازده سورة حجرات است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا»؛ ای كسانی كه ایمان آورده‌اید، از بسیاری از ظن‌ها و گمانه‌زنی‌ها بپرهیزید؛ همانا بعضی از ظن‌ها گناه هستند و تجسس نكنید... .
پیامبر اكرم(ص) در روایتی می‌فرمایند: «از عیوب و اسرار پنهانی مؤمنین جست‌وجونكنید؛ چراكه هركس از عیوب مردم تجسس كند خداوند نیز از عیوب او تجسس می‌كند و هركس خداوند از عیوبش تجسس كند مفتضح و بی‌آبرو خواهد شد، گرچه در گوشه خانه‌اش لغزشی كرده باشد» (محمدی ری‌شهری، 1379، ج 3، ص 2208).

10. رازداری
وقتی مهمان وارد خانه میزبان می‌شود، خواسته یا ناخواسته، بر نحوة زندگی میزبان و خانواده‌اش، سطح زندگی و مشكلاتشان آگاه می‌شود. شرع اسلام در اینجا به رازداری توصیه می‌كند. وقتی مهمان بر اسرار میزبان آگاه شد، اجازة خارج كردن، اطلاعات و سخن گفتن از اسرار، سطح زندگی و مشكلات میزبان و خانواده‌اش را ندارد. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم)، كسانی را كه در مجالس دوستان و آشنایان حاضر می‌شوند و از مسائل خصوصی آنان مطلع می‌شوند، به رازداری توصیه می‌كنند و می‌فرمایند: «در مـجلس‌ها امـانت‌ دار باشید؛ فـاش كردن راز برادرت خیانت است؛ از این كار دوری كن؛ و از نشست‌های عشیره‌ای بپرهیز» (‌مجلسى، 1403ق، ج 77، ص 89، ح 3).

نتیجه ‌گیری
آنچه از بررسی روایات اسلامی دربارة آداب مهمانی به‌دست می‌آید این است كه شرع مقدس اسلام به سبب فواید اجتماعی بسیار فراوان مهمانی، از جمله ایجاد صلة رحم، ایجاد انس و الفت میان خویشاوندان، همسایگان و امت اسلامی، آگاهی از احوال یكدیگر و كمك به هم، دستگیری از خانواده‌های مستمند و فقیر كه محتاج غذای روزانه‌اند، جلوگیری از تنهایی افراد و مشكلات روحی و روانی ناشی از آن و... توصیة مؤكد به مهمانی دادن می‌كند؛ ولی درعین‌حال، می‌كوشد با كمترین هزینه برای هر دو طرف میزبان و مهمان، این كار مهم صورت گیرد. از‌این‌رو، دو اصل مهم، همراه هم، در آداب مهمانی توصیه می‌شود: نخست مراعات راحتی و آسایش میزبان و دیگر اكرام شایستة مهمان.
شرع مقدس اسلام از سویی می‌كوشد این رفتار اجتماعی مفید با كمترین هزینه برای میزبان شكل گیرد؛ از‌این‌رو، در عین توصیه به اكرام مهمان و پذیرایی شایسته از او، به میزبان دستور می‌دهد كه از تكلف بیجا و به سختی انداختن خود و خانواده برای مهمانی پرهیز كند و با آنچه در طاقتش است به پذیرایی از مهمان اقدام كند. از سوی دیگر به مهمان توصیه می‌كند كه آنچه را میزبان برای او تدارك دیده است كم نشمارد و توقع بیجا از میزبان نداشته باشد و تحت امر میزبان باشد.

ابن‌اعسم از شعرای عرب، دستورهای مهمان‌داری را به‌خوبی در شعری جمع كرده كه ترجمة فارسی آن چنین است:
1. مهمان، هنگامی‌كه می‌آید روزی خود را می‌آورد هركسی رزقی دارد و بدان می‌رسد؛
2. او را با خنده و چهرة باز استقبال كرده و تا اندازة توان، خوب از او پذیرایی كن.
3. مهمان باید به آنچه برایش می‌آوری، خوشنود باشد و تو را به قرض گرفتن وادار ندارد.
4. مهمان را احترام كن و او را برای كار به خدمت نگیر.
5. اگر ناگهان برادر مسلمانت به خانه‌ات آمد، به آنچه موجود است اكتفا كن، ولی اگر او را رسماً دعوت كردی، زحمت بكش و او را آبرومندانه، پذیرایی كن.
6. شایسته است كه خودت با مهمان، بر سر سفره غذا بخوری و پیش از اینكه مهمان كنار برود، دست از غذا خوردن نكشی.
7. سزاوار است كه مهمان را تا درب منزل بدرقه كنی و اگر مركب دارد، برایش ركاب بگیری (محقق، نقل از: مجلسی، 1403 ق، ج 15، ص 241).
حسین اترك

منابع
نهج البلاغه (بی‌تا)، ترجمة جعفر شهیدی، قم، دار الهجرة.
ابی فراس، ورام‌بن (بی تا)، تنبیه‌الخواطر، قم، مكتبة‌الفقیه.
برقی، احمد‌بن‌محمد‌بن خالد (1413ق)، المحاسن، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، المجمع العالمی‌لاهل البیت.
حر عاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، بیروت، مؤسسه آل البیت.
حمیری قمی، عبدالله‌بن‌جعفر (1413ق)، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت.
دیلمی، حسن‌بن ابی‌الحسن (1412ق)، إرشاد القلوب، بی‌جا، شریف رضی.
راوندی، قطب‌الدین (1407ق)، الدعوات، قم، چاپ مدرسه امام مهدی(عج).
شعیری، تاج‌الدین (1363)، جامع‌الأخبار، بی‌‌جا، رضی.
صدوق، محمدبن علی (1378ق)، عیون أخبار الرِّضا، بی‌‌جا، جهان.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1412ق)، مكارم ‏الأخلاق، بی‌جا، شریف رضی.
قمی، شیخ عباس، (بی‌تا)، سفینة البحار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
كلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1388)، اصول الكافى، تحقیق علی‌اكبر غفاری، چ سوم، تهران، دارالكتب الاسلامیه.
متقی هندی، حسام الدین (1389ق)، كنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مكتبة التراث الاسلامی.
مجلسى، محمدباقر (1403ق)، بحار‌الأنوار، چ سوم، بیروت، دار احیاء التراث.
ـــــ (1383)، حلیة المتقین، بی‌جا، قائم.
محقق، حجت، آداب مهمانداری، در : http://www.ensani.ir
محمدی ری‌شهری، محمد (1379)، میزان الحكمة، ترجمة محمدرضا شیخی، چ دوم، قم، دارالحدیث.
نوری، میرزا حسین (1407ق)، مستدرك الوسائل و مستنبط الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع).

منبع : سامانه نشریات

نوشتن دیدگاه