-ا1-انتخاب خوب براي مردم اصليترين و محوريترين راهكار در زمينه جلب اعتماد ديگران، اين است كه انسان در برخورد با ديگران، خود را محور قرار دهد
و هر انتظاري كه از ديگران دارد، همين انتظار را حق ديگران از خود بداند. هر چه برايش دوست داشتني است و ميپسندد كه مردم در برخورد گفتاري يا رفتاري با او چنين باشند، همين انتخاب را براي مردم داشته باشد. رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) اين اصل را اين گونه تبيين فرموده است: «نيك كردار باش و از كار بد بپرهيز و بنگر كه دوست داري ديگران دربارهات چه بگويند ـ هنگامي كه از مجلس آنان برميخيزي و از جمعشان خارج ميشوي ـ همان طور رفتار كن و از آنچه نميخواهي دربارهات بگويند، بر كنار باش».(ر. ك: نهج الفصاحة، ح 3)
انتخاب خوب براي مردم، از عواملي است كه در جلب خوشبيني و اعتماد مردم مؤثر است. به اين سخن از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) بنگريد: «آنچه براي خود ميخواهي، براي مردم بخواه تا مؤمن باشي و با هسايگانت نيكي كن تا مسلمان باشي».(ر. ك: نهج الفصاحة، ح 75)
اين انتخاب خوب براي مردم، معيار عدالت انسان معرفي شده است و او را به رتبه عادلترين افراد ارتقا ميدهد. رسول گرامي(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «عادلترين مردم آن است كه براي مردم بپسندد آنچه را براي خود ميپسندد و براي آنها روا ندارد آنچه را براي خود روا نميدارد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 340)
ارزشمندي ا ين انتخاب خوب براي مردم، آنچنان است كه رسول گرامي آن را افضل الايمان ـ برترين ايمان ـ معرفي كرده است: «برترين ايمان آن است كه براي خدا دوست بداري و براي خدا دشمن بداري و مردم آن چيزي را دوست بداري كه براي خودت دوست ميداري و براي آنان ناخوشايند داري آنچه را براي خود ناخوشايند مي داري و اينكه سخن نيك بگويي يا خاموش بماني». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 392)
در گفتاري ديگر اينگونه ميفرمايد: «هر چه به خود نميپسندي، براي غير خودت مپسند و آنچه براي خود دوست داري، براي برادرت دوست بدار». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2700)
2ـ اصلاح ميان مردم
راهكار ديگر براي جلب اعتماد مردم، مسئله اصلاح ميان آنهاست. اين موضوع، آنچنان با اهميت و ارزش است كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) آن را اين گونه معرفي كرده است: «بهترين صدقه آن است كه ميان دو نفر را اصلاح دهي». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 407)
و در كلامي ديگر ميفرمايد: «آيا ميخواهيد شما را از چيزي كه بهتر از روزه و نماز و صدقه است آگاه كنم؟ آن چيز اصلاح ميان ديگران است؛ زيرا فساد و تباهي ميان افراد مايه هلاكت و ويرانگري است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 458)
بر اصلاح ميان مردم، آنچنان تأكيد شده كه گاهي با دورغ گفتن بايد به آن دست يافت. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «ميان مردم اصلاح كن اگر چه با دروغ باشد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 318)
اگر ديگران متوجه بشوند كه انسان جز اصلاح قصد ديگري ندارد، به او اعتماد كامل پيدا ميكنند و اطمينان دارند كه دروغ گفتن او نيز به منظور اصلاح است. حتي پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) اين گونه دروغي را دروغ نميداند؛ زيرا سخني كه به قصد اصلاح ديگران باشد، هر چند به ظاهر دروغ است؛ چون هدف مهمي دارد، نام دروغ واقعي بر آن نهاده نميشود. رسول گرامي اسلام ميفرمايد: «هر كس ميان دو تن سخني گويد كه اصلاحشان دهد ـ هر چند غير واقعي باشد ـ دروغ نگفته است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2281)
در گفتاري ديگر ميفرمايند: «هر كس ميان دو تن اصلاح دهد و خيري گويد يا خيري نسبت دهد، دروغگو نيست». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2395)
3ـ آسان گرفتن بر مردم
راهكار ديگر جلب اعتماد ديگران، آسان گرفتن در برخوردها و روابط متقابل است. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در حديثي ميفرمايد: «ببخش و تنگ مگير كه بر تو تنگ گيرند». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 346)
پرهيز از تنگ نظري و آسان گرفتن در معاملات و روابط اقتصادي با ديگران آن چنان ارزشمند است كه از عوامل دستيابي به محبوبيت الهي معرفي شده است. به اين حديث بنگريد: «خداوند بندهاي را كه به هنگام خريد و هنگام فروش به هنگام پرداخت و هنگام دريافت سهلانگار است دوست دارد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1655)
حتي در معاملات تأكيد بر اين است كه نخستين پيشنهاد پذيرفته شود و از سختيگيري پرهيز شود؛ زيرا سود همراه تساهل و آسانگيري است. تجربه نشان داده است كه انسانهايي كه به ويژه در زمينه روابط مالي و معاملات آسانگير هستند، بيشتر مورد اعتماد افراد و جامعه هستند و همين اعتماد سرمايهاي معنوي است كه مردم بيشتر به چنين فردي مراجعه كنند و نتيجه چنين اعتماد و اقبالي، سود فراوان است.
نكتهاي كه در اين قسمت قابل طرح است، آن است كه حتي پس از انعقاد معامله اگر طرف مقابل از معامله پشيمان شد و خواهان فسخ معامله است، انسان به پشيماني او احترام بگذارد و البته چنين اقدامي پاداش اخروي بزرگي خواهد داشت. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «هر كس معامله پشيماني را فسخ كند، خداوند از گناهانش بگذرد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2860)
طبيعي است كه اين نوع برخورد، تأثيري فراوان در جلب اعتماد ديگران دارد؛ زيرا انساني كه حتي براي خرسندي ديگران و سود رساني به آنان به زيان خويش اقدام ميكند، بيگمان، در ارزيابي ديگران شخصيتي قابل اعتماد و محبوب خواهد بود.
4ـ تصديق مردم
راهكار ديگر براي جلب اعتماد مردم، تصديق سخن و ادعاي آنان است، اگر اين اصل در روابط متقابل ميان افراد رعايت نشود، زندگي بر همگان مشكل ميشود؛ زيرا تصديق نكردن ديگران؛ يعني بدگماني و محصول بدگماني، بياعتمادي است. طبيعي است كه اگر تصديق شوند، اعتماد پيدا ميكنند و همين اعتماد، زمينهساز برخورد صادقانه افراد ميشود. پيامبر گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله) در گفتاري ميفرمايد: «عيسي بن مريم مردي را ديد كه دزدي ميكند. به او فرمود: آيا تو دزدي كردهاي؟ گفت: سوگند به خدايي كه جز او خدايي نيست، دزدي نكردهام. حضرت عيسي فرمود: من به خدا ايمان دارم و چشم من خطا كرده است» (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1639)
در اين صحنه مينگريم كه نه تنها حضرت عيسي(عليهالسلام) طرف مقابل را تصديق و ادعاي او را تأييد ميكند، بلكه خود را نيز تخطئه ميكند، راه رسيدن به اين حالت روحي كه انسان ديگران را تصديق كند، اين است كه خود انسان صادق و درستكار باشد. معمولا انسانهاي دروغگو و بدكردار به همگان بدبين هستند ـ كافر همه را به كيش خود پندارد ـ ولي انسان راستگو و درستكردار، بيشت از ديگران مردم را تصديق ميكند. به اين سخن از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) بنگريد: «هر كه راستگوتر است، سخن مردم را بيشتر تصديق ميكند و هر كس دروغگوتر است، بيشتر مردم را دروغگو تر ميشمارد».(ر. ك: نهج الفصاحة، ح 591)
5ـ حمايت از آبروي ديگران
راهكار ديگر براي جلب اعتماد ديگران، دفاع و حمايت از آبروي آنان است. مردم اگر بنگرند كه انسان با تمام جديت و تلاش در ميدان پاسداري از آبروي آنها حضور پيدا ميكند، اعتمادشان به او جلب خواهد شد. نه تنها حمايت از آبروي افراد در حضور آنان لازم است، در غياب آنان نيز ضروري است. به اين حديث نبوي توجه كنيد: «وقتي در جمعي حاضر هستي كه درباره مردي بدي ميگويند، آن مرد را ياري كن و آن گروه را از بدگويي باز دار و از آنجا برخيز». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 247)
از مصاديق آشكار حمايت از آبروي افراد، هنگامي است كه از آنان غيبت ميشود. اهميت اين حمايت به اندازهاي است كه ترك آن، پيآمدهاي سختي براي انسان در دنيا و آخرت دارد. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «هر كه برادر مسلمانش را در حضور او غيبت كنند و او بتواند يارياش كند، ولي ياري نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت خوار كند». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2949)
همان گونه كه حمايت نكردن از آبروي ديگران، داراي كيفر است، اقدام مثبت در اين زمينه نيز پاداش اخروي دارد. رسول خدا(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «هر كه از آبروي برادر خويش دفاع كند، خداوند آتش را از چهره او باز دارد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 3014)
6ـ چشم پوشي از دارايي مردم
راهكار ديگر براي جلب اعتماد مردم، چشمپوشي از دارايي آنان است. طبيعي است كه هر انساني به دست رنج خويش حساس است و طمع ورزي ديگران را بر نميتابد. بخش زيادي از بياعتمادي حاكم ميان افراد، معلول بدگمانيهايي است كه به يكديگر در امور مالي دارند. اگر انسان به طور كلي از آنچه ديگران در اختيار دارند و از آن بهرهمند هستند، چشم بپوشد و به آنها بيرغبت باشد، ديگران به او اعتماد پيدا ميكنند و نتيجه اين اعتماد، محبوبيت او در نظر ديگران است. اين اواقعيت در گفتاري از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) اين گونه تبيين شده است: «از دنيا چشم بپوش تا خدا تو را دوست بدارد و از آنچه در دست مردم است، چشم بپوش تا مردم تو را دوست بدارند». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 268)
چشم پوشيدن از امكانات ديگران بايد به مرز نااميدي از امكانات برسد. اگر چنين شد، نتيجهااش اين ميشود كه رسول خدا فرموده است:«نسبت به آنچه در دست مردم است، نااميد باش تا بينياز زندگي كني».
از اين حديث فهميده ميشود كه حقيقت بينيازي، استغنا از ديگران است؛ هر چند انسان فقير باشد و انساني كه با داشتن امكانات فراوان، باز چشم طمع و دست نياز به سوي ديگران دارد، بينياز نيست. رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله) فرموده است: «بر تو باد كه نسبت به آنچه در دست ديگران است، نااميد باشي و از طمع بپرهيزي كه فقر و ناداري آماده است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 1959)
7ـ سپاسگزاري از مردم
راهكار ديگر براي جلب اعتماد ديگران، سپاسگزاري از آنان است، خداوند انسان را به گونهاي آفريده است كه دوست دارد در برابر كار مثبتي كه انجام ميدهد، ستايش شود، به ويژه از سوي كساني كه كار مثبت براي آنان و به سود آنان بوده است. اهميت تشكر از ديگران آن چنان است كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «از همه مردم سپاسگزارتر آن كسي است كه بيشتر از ديگران سپاسگزار مردم باشد». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 312)
و در سخني ديگر ميفرمايد: «اگر خداوند خير كسي را به دست ديگري انجام دهد و او سپاسگزاري نكند، در حقيقت، از خدا نيز سپاسگزاري نكرده است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 668)
كمترين مرتبه تشكر از مردم، يادآوري كار نيك آنان است و در صورت امكان، تلافي و جبران كردن نيكي نيز پسنديده و ارزشمند است. پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «هر كس نيكي بيند، آن را تلافي كند و اگر نتواند آن را يادآوري كند؛ زيرا يادآوري آن شكر و سپاس آن است». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 2837)
برخورد آميخته به تشكر با مردم و سپاسگزاري از آنان، زمينه ساز جلب اعتماد آنان خواهد شد؛ زيرا انسان به كسي اعتماد ميكند و به او خوشبين است كه خوبي و بدي و زشتي و زيبايي برايش متفاوت باشد و در برابر آنها واكنش مناسب نشان دهد. كسي كه در برابر خوبي سپاسگزار است و از كار نيك قدرداني ميكند، از خود شخصيتي ميسازد كه محبوب و مورد اعتماد ديگران است.
8ـ امانتدار بودن
راهكار ديگر جلب اعتماد مردم، امانتداري است. در فرهنگ ديني، امانت داري تنها در امور مالي مطرح نيست،بلكه در روابط اجتماعي هر چيزي كه حفظ آن لازم و رعايت حريم آن ضروري باشد، امانتداري از آن لازم است. حتي اگر سخني كه انسان در مجلسي از كسي شنيده است و او تصريح نكرده كه به ديگران گفته نشود، ولي از قرائن معلوم است كه از افشاي آن خرسند نيست، بايد امانت درباره آن سخن رعايت شود. تأثير امانت داري و امين بودن در جلب اعتماد افراد چنان است كه پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله) ميفرمايد: «وقتي در برابر خود سه صفت ديدي، به او اميدوار باش، حيا و امانت و راستي. اگر اين صفات را نداري، به او اميد نداشته باش». (ر. ك: نهج الفصاحة، ح 205)
برگرفته از كتاب: زيستن با پيامبر(ص) نوشته مهدي رضايي، انتشارات مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما.