با بررسى آيات قرآنى به دست مى آيد كه خداوند براى مؤ منين مقامات و درجاتى از جهت ايمان و لوازم آن معرفى كرده است ، انما المؤ منون الذين اذا ذكر الله وجلت قلوبهم و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا و على ربهم يتوكلون الذين يقيمون الصلاة و مما رزقناهم ينفقون اولئك هم المؤ منون حقا لهم درجات عند ربهم و مغفرة و رزق كريم ، (384) (همانا مؤ منين كسانى هستند كه وقتى خداوند ذكر مى شود دلهايشان هراسناك شده و وقتى آيات خداوند برايشان خوانده شود ايمانشان زياد شده و بر پروردگارشان توكل مى كنند، كسانى هستند كه نماز بپا داشته و از آنچه ما روزيشان كرده ايم انفاق مى كنند، ايشان مؤ منان حقيقى هستند براى آنها نزد پروردگارشان درجات و بخشش و رزق كريم است ). و براى بعضى از افعال يا اوصاف مؤ منين عناوين مخصوصى را بيان كرده است مانند محسنين ، مخبتين ، متقين و امثال آن ، لكن بعضى از اين عناوين مشترك است براى مراتب مختلف انسانها در اوصاف كماليه مانند لفظ متقين يا مؤ منين ولى بعضى از آنها مخصوص مقام و درجه خاصى از ايمان است مانند لفظ مخلصين ، صالحين ، صديقين ، تعدد اين عناوين منافاتى با اجتماع آنها در يك نفر ندارد همان طور كه انبياء تمامى آنها را دارا بوده اند لكن تعدد آنها به لحاظ اين است كه هر يك از آنها به حالت يا مقام نفسانى خاصى از ايشان دلالت مى كند، مثلا لفظ صديق اشاره به شدت مطابق با واقع بودن افكار و اعمال آنهاست و لفظ مخلصين اشاره دارد به پاك شدن ايمان ايشان به واسطه خداوند از آلودگى به شركهاى مخفى ، به هر حال به طور خلاصه تقسيم مؤ منين - انبياء نيز داخل در اين بحث هستند - يا به لحاظ اعمالشان است كه اعمال آنها عمل صالح و مورد پسند خداوند است و يا به لحاظ وجود و ذاتشان است كه ذات آنها از آلودگيها پاك است ، البته آلودگى هر يك از عمل و ذات انسان به لحاظ خودش معناى خاصى دارد، پاك بودن عمل از آلودگى به لحاظ اين است كه هم طبق قانون الهى باشد و هم براى او انجام شود، لكن پاك بودن ذات انسان به لحاظ مراتب عميق و بالاى ايمان است به گونه اى كه او در عالم جز يك هستى نامحدود بى نياز كه داراى اوصاف كماليه نامحدودى است نبيند رسيدن به اين مقام ، كار هر كسى نيست و با تحقق به مرتبه اول - عمل صالح - ميسر مى شود لذا قرآت از اين مقام به صالح تعبير مى كند كه اين صفت ذات شخص مى شود نه عملش ، زيرا عمل صالح در بالا رفتن ايمان تاءثير مى گذارد و بالا رفتن ايمان به لحاظ به حقيقت پيوستن آن است به گونه اى كه معتقدات ايمانى را انسان با حقيقت وجود خود بيابد همان طور كه قرآن كريم مى فرمايد: اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصالح يرفعه (385)، (كلمات پاكيزه اعتقادات حق - به سوى خداوند بالا مى رود و عمل صالح آن را بالا مى برد) و رواياتى (386) كه بيان مى كند: دلها خداوند را با حقيقت ايمان مى بيند، نيز بر اين مطلب دلالت مى كند. بنابراين همان طور كه گفته شد صالحين هم درجاتى دارند. و از طرفى قرآن كريم مى فرمايد: الله ولى الذين آمنوا(387)، خداوند ولى مؤ منين است ، البته خداوند متعال ولى تمامى موجوداتست به معناى اينكه سرپرست و زمامدار وجود و شئون وجوديه آنها مى باشد، هو الولى الحميد(388) (خداوند سرپرست ستوده شده مى باشد) لكن مراد از اين ولايت ، معناى خاصى از سرپرستى است كه فقط براى مؤ منين است و مشركين و كسانى كه به طرف غير خداوند بروند از اين ولايت و سرپرستى محرومند، و در حقيقت خود را بى پشتوانه وجودى مى يابند در عين توجه به فقر و نيازمندى وجودى كه اين بزرگترين حيرت و سرگردانى براى انسان است ، لذا مى فرمايد: والظالمون ما لهم من ولى و لانصير (389)، (براى ستمكاران ولى و كمك كننده اى نمى باشد) و نسبت به كسانى كه گمراه شده اند(390)، و نيز خطاب به پيامبر(391) اكرم صلى الله عليه و آله در صورتى كه بخواهد تبعيت از هواهاى نفسانى مردم بكند اين چنين تعبير آمده است . لكن همان گونه كه براى مؤ منين درجاتى است براى ولايت خداوند نيز به حسب درجات ايشان مراتبى متصور است در حقيقت درجات ايمان با درجات ولايت الهى نسبت به مؤ من تواءم است هر مقدار ايمان بالا رود و به حقيقت مبدل شود ولايت مطلقه الهى بر عالم ، براى او بيشتر ظهور مى كند و منكشف مى شود، و چون صالحين درجاتى دارند، ظهور ولايت الهى براى آنها نيز متفاوت است به عنوان مثال ولايت الهى براى حضرت يوسف عليه السلام كه از صالحين است به گونه اى ظهور دارد؛ آنجا كه به خداوند عرض مى كند: انت وليى فى الدنيا و الآخرة توفنى مسلما و الحقنى بالصالحين (392)، (تو سرپرست من در دنيا و آخرت هستى مرا مسلمان بميران و به صالحين ملحق كن ) و براى نبى گرامى اسلام صلى الله عليه و آله كه قافله دار و مقصد صالحان است به گونه ديگرى ظهور مى كند آنجا كه عرض مى كند: ان ولى الله الذى نزل الكتاب و هو يتولى الصالحين (393)، از اين بيانات به دست مى آيد كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله برگزيده از ميان اولياى الهى مى باشد كه در اين فراز از زيارت شريفه امين الله از خداوند متعال درخواست مى كنيم كه ما را دوستدار ايشان قرار دهد، تا در اثر اين محبت ما نيز همان راهى را كه او پيموده و به همان مقصدى كه او رسيده نائل شويم همچنان كه دعوت او به سوى اين مقصد است كه همان مقام ولاية اللهى باشد - قل هذه سبيلى ادعوا الى الله على بصيرة انا و من اتبعنى ...، (394) البته به طور قطع ائمه عليهم السلام تابع دقيق و كامل او بوده اند و آنها به اين مقام نائل شده اند لذا امام باقر عليه السلام در بيان مصداق تام - و من اتبعنى در آيه شريفه مى فرمايد: (مقصود اميرالمؤ منين و اوصياء بعد از او مى باشند(395))، از اين بيانات و روايات ديگرى كه ائمه عليهم السلام را در تمامى كمالات الهى كنار پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله قرار داده است به دست مى آيد كه ايشان نيز برگزيده اولياى الهى مى باشند كه محبت ما بايد به ايشان تعلق گيرد در رسيدن به كمال نهايى .

نوشتن دیدگاه