فضيلت و ذكر تعقيبات مختصّه به نماز صبح
بدانكه تعقيب نماز صبح زيادتر از ساير نمازها است و احاديث در فضيلت خصوص اين تعقيب بسيار است از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام منقول است كه ذكر خدا بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب كاملتر است در تحصيل روزى از سفر كردن در زمين و از حضرت رسول صلى الله عليه و آله منقول است كه هر كه از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مصلاى خود قرار گيرد و به تعقيب مشغول باشد خدا او را از آتش دوزخ مستور گرداند و از حضرت امام محمد باقر عليه السلام منقولست كه شيطان لشكر روز را از طلوع صبح تا طلوع آفتاب پهن مى كند و لشكر شب را از غروب آفتاب تا ذهاب حمره مغربى پس خدا را در اين دو ساعت بسيار ياد كنيد كه در اين دو ساعت شيطان آدمى را از ذكر خدا غافل مى سازد و به سند صحيح منقولست كه حضرت امام رضا عليه السلام در خراسان چون نماز صبح مى كردند تا طلوع آفتاب در مصلاى خود مى نشستند و مشغول تعقيب بودند پس خريطه براى آن حضرت مى آوردند كه مسواكها در آن بود و به يك يك از آنها مسواك مى كردند پس اندك كُندر مى خوائيدند پس قرآن مجيد را برمى گرفتند و تلاوت مى كردند و از حضرت رسول صلى الله عليه و آله منقول است كه هر كه از طلوع صبح تا طلوع آفتاب مشغول تعقيب باشد ثواب حجّ براى او نوشته مى شود و در حديث قدسى وارد شده است كه حق تعالى مى فرمايد اى فرزند آدم ياد كن مرا بعد از صبح يك ساعت و بعد از عصر يك ساعت تا كفايت كنم جميع مهمّات تو را .
امّا تعقيبات مختصه به صبح اوّل
ابن بابويه به سند معتبر از امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده است كه هر كه بعد از نماز صبح هفتاد مرتبه ((اَسْتَغْفِرُاللّهَ رَبّى وَ اَتُوبُ اِلَيْهِ)) بگويد خدا او را بيامرزد هر چند در آن روز هفتاد هزار گناه بكند و به روايت ديگر هفتصد گناه .
دويّم ايضاً ابن بابويه به سند صحيح و سندهاى معتبر از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام روايت كرده است كه هر كه بعد از نماز صبح يازده مرتبه سوره قُلْ هُوَاللّهُ اَحَدٌ بخواند در آن روز گناهى بر او نوشته نشود برَغْم اَنْف شيطان و در بلد الامين از حضرت رسول صلى الله عليه و آله روايت كرده كه هر كه سوره قُلْ هُوَاللّهُ اَحَدٌ را هر روز ده مرتبه بخواند در آن روز هر چند شيطان سعى كند گناهى بر او نوشته شود نشود .
سيّم كلينى به سند صحيح روايت كرده است از حضرت صادق عليه السلام كه هر كه بعد از نماز صبح صد مرتبه بگويد ((ماشآءاللّهُ كانَ وَلاحَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ)) در آن روز هيچ مكروهى نبيند و شيخ طوسى و ديگران نيز در كتب دعا ذكر كرده اند .
فضيلت سوره قدر و طريق تفريق 76 مرتبه آن بر شبانه و روز
چهارم كفعمى و غير او از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده اند كه هر كه سوره اِنّا اَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْرِ را بعد از صبح ده مرتبه و نزد زوال شمس ده مرتبه و بعد از عصر ده مرتبه بخواند به تعب اندازد دو هزار كاتب را سى سال و نيز از آن حضرت مرويست كه هر كه هفت مرتبه آن را بعد از طلوع فجر بخواند هفتاد صف از ملائكه هفتاد صلوات بر او بفرستند و هفتاد مرتبه بر او ترحّم كنند و از امام محمد تقى عليه السلام ثواب بسيار منقولست براى كسى كه سوره اِنّا اَنْزَلْناهُ را در شبانه روزى هفتاد و شش مرتبه بخواند بعد از طلوع صبح پيش از نماز صبح هفت مرتبه و بعد از نماز صبح ده مرتبه و بعد از زوال شمس پيش از نافله ده مرتبه و بعد از نوافل زوال بيست و يك مرتبه و بعد از نماز عصر ده مرتبه و بعد از نماز عشاء هفت مرتبه و در وقت خواب يازده مرتبه و از جمله ثوابش آن است كه حق تعالى هزار ملك خلق كند كه در سى و شش هزار سال ثواب آن را براى او بنويسند .
تعقيبات براى عافيت و تاخير اجل
پنجم ابن بابويه و ساير علماء رضوان اللّه عليهم به سند معتبر از حضرت امام محمّدباقر عليه السلام روايت كرده اند كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله فرمود كه هر كه هر روز عقب نماز صبح ده مرتبه بگويد سُبْحانَ اللّهِ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ وَلاحَوْلَ وَلاقُوةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ حق تعالى او را عافيت دهد از كورى و ديوانگى و خوره و پريشانى و خانه بر سرش فرود آمدن يا خرافت درهنگام پيرى .
ششم در بلدالا مين از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله فرمود هر كه خواهد كه خدا در اجل او تاءخير كند و او را بر دشمنان يارى دهد و از مرگهاى بد او را نگاه دارد بايد كه هر بامداد و پسين بر اين دعا مداومت نمايد سه مرتبه بگويد:
سُبْحانَ اللَّهِ مِلاَْ الْميزانِ وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ
تنزيه خدا را به پُرى ميزان و حد نهائى علم
وَمَبْلَغَ الرِّضا وَزِنَةَ الْعَرْشِ وَسَعَةَ الْكُرْسِىِّ
و سرحد خوشنودى و سنگينى عرش و پهناى كرسى
و سه مرتبه بگويد:
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ مِلاَْ
ستايش خداى را به پرى
الْميزانِ وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ وَمَبْلَغَ الرِّضا وَزِنَةَ الْعَرْشِ وَسَعَةَ الْكُرْسِىِّ
ميزان وحد اعلاى علم و سرحد خوشنودى و سنگينى عرش الهى و پهناى كرسى
و سه مرتبه بگويد:
لا اِلهَ اِلا اللَّهُ مِلاَْ الْميزانِ وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ وَمَبْلَغَ الرِّضا وَزِنَةَ
نيست معبودى جزخدا به پرى ميزان و حد آخر دانش و سرحد خوشنودى و به وزن
الْعَرْشِ وَسَعَةَ الْكُرْسِىِّ
عرش و پهناى كرسى
و سه مرتبه بگويد:
اَللَّهُ اَكْبَرُ مِلاَْ الْميزانِ وَمُنْتَهَى
خدا بزرگتر است به پرى ميزان و حد آخر
الْعِلْمِ وَمَبْلَغَ الرِّضا وَزِنَةَ الْعَرْشِ وَسَعَةَ الْكُرْسِىِّ
دانش و سرحد خوشنودى و به سنگينى عرش و پهناى كرسى
فضيلت بسمله و حولقه
هفتم سيّد بن طاوس به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السلام روايت كرده است كه هر كه بعد از نماز صبح صد مرتبه بگويد: ((بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ)) به اسم اعظم خدا نزديكتر باشد از سياهى چشم به سفيدى آن و به سندهاى معتبر از حضرت صادق عليه السلام و حضرت كاظم عليه السلام منقول است كه بعد از نماز صبح و مغرب پيش از آنكه سخن بگويد و حركت كند هفت مرتبه اين دعا بخواند هفتاد نوع بلا از او دور گردد كه سهلتر آنها خوره و پيسى و شرّ شيطان و شرّ پادشاهان باشد و در بعضى روايات معتبره سه مرتبه نيز وارد شده و بعضى ده مرتبه و اَقَلّش سه مرتبه و اكثرش صد مرتبه و هر چه بيشتر بگويد ثوابش بيشتر است .
هشتم شيخ احمد بن فهد و ديگران روايت كرده اند كه مردى به خدمت حضرت امام موسى كاظم عليه السلام شكايت كرد كه كار من بسته شده است و به هر كارى كه متوجّه مى شوم سودى نمى يابم و به هر حاجت كه رُو مى نهم برآورده نمى شود حضرت فرمود كه بعد از نماز صبح ده مرتبه بگو ((سُبْحانَ اللَّهِ الْعَظيمِ وَبِحَمْدِهِ اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَاَسْئَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ)) راوى گفت كه اندك زمانى كه بر اين مداومت كردم جمعى از باديه آمدند و خبر دادند مرا كه مردى از اقوام تو مُرده و به غير از تو وارثى ندارد پس مال بسيار بدست من آمد و تا حال بى نيازم .
و در كافى و مكارم روايت كرده اند كه مردى هلقام نام به آن حضرت عرض كرد كه دعائى مرا تعليم كن كه جامع باشد براى دنيا و آخرت و آسان باشد حضرت اين دعا را تعليم او كرد كه بعد از نماز صبح بخواند تا آفتاب طلوع كند و مداومت كرد او بر اين دعا و حالش نيكو شد .
نهم عيّاشى از عبداللّه بن سنان روايت كرده است كه به خدمت حضرت صادق عليه السلام رفتم حضرت فرمود كه مى خواهى تو را دعائى تعليم كنم كه چون بخوانى حق تعالى قرض تو را ادا كند و حال تو نيكو شود گفتم چه بسيار محتاجم به چنين دعا حضرت فرمود كه بعد از نماز صبح بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ
توكل كردم بر خداى زنده
الْقَيُّومِ الَّذى لاْ يَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذى لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ
پاينده اى كه هرگز نميرد و ستايش خاص خدائى است كه فرزندى نگيرد و شريكى
فِى الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تَكْبيرا اَللّهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِكَ مِنَ
در فرمانروائى ندارد و نباشد برايش يارى از خوارى و او را بخوبى بزرگ شمار خدايا به تو پناه برم از
الْبُؤْسِ وَالْفَقْرِ وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَالسُّقْمِ وَاَسْئَلُكَ اَنْ تُعينَنى عَلى اَدآءِ حَقِّكَ
تنگدستى و ندارى و از فشار بدهكارى و دردمندى و از تو مى خواهم كه كمكم دهى بر پرداخت حق
اِلَيْكَ وَاِلَى النّاسِ
تو و حق مردم
و به روايت شيخ طوسى و ديگران چنين است :
وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَاَعِنّى عَلى اَدآءِ حَقِّكَ اِلَيْكَ وَاِلَى النّاسِ
و از فشار بدهكارى پس درود فرست بر محمد و آل محمد و كمكم ده در اداء كردن حق تو و اداء حق مردم
دعاء براى دفع پريشانى و بيمارى
دهم كفعمى (ره ) روايت كرده است كه مردى به حضرت رسول صلى الله عليه و آله شكايت كرد از تنگدستى و پريشانى و بيمارى حضرت فرمود كه هر صبح و شام ده مرتبه اين دعا را بخواند او سه روز بر اين مداومت كرد حال او به صحّت و توانگرى و رفاهيّت برگشت و شيخ طوسى و ديگران در تعقيب نماز صبح ذكر كرده اند و دعا اين است :
لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللَّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا يَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذى
جنبش و نيروئى نيست جز بخدا توكل كردم بر خداى زنده اى كه نميرد و ستايش مخصوص خدائى است كه
لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ
فرزندى نگرفته و شريكى در فرمانروائى ندارد و نيست برايش ياورى از خوارى
وَكَبِّرْهُ تَكْبيرا
به بزرگى كامل او را بزرگ شمار
دعاى عهد با خداوند
يازدهم شيخ طبرسى و كفعمى و ديگران از حضرت رسول صلى الله عليه و آله روايت كرده اند كه به اصحاب خود گفت كه آيا عاجزيد از آنكه هر صبح و شام نزد خداوند عالميان عهدى بگيريد گفتند چگونه عهدى بگيريم فرمود كه اين دعا بخوانيد هر كه اين دعا بخواند مُهرى بر او مى زنند و در زير عرش الهى مى گذارند چون روز قيامت شود منادى ندا مى كند كه كجايند آنانكه نزد خداوند رحمن عهدى دارند پس آن عهد را به ايشان دهند و با آن عهد داخل بهشت شوند و شيخ طوسى (ره ) اين دعا را در تعقيب نماز صبح ايراد كرده :
اَللّهُمَّ فاطِرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنَ الرَّحيمَ اَعْهَدُ
خدايا اى آفريننده آسمانها و زمين داناى غيب و شهود بخشاينده مهربان من با تو عهد مى كنم
اِلَيْكَ فى هذِهِ الدُّنْيا اَنَّكَ اَنْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ وَاَنَّ
در اين دنيا كه براستى توئى خدائى كه معبودى جز تو نيست يكتائى كه شريك برايت نيست و اينكه
مُحَمَّدا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ
محمد صلى اللّه عليه و آله بنده و رسول تو است خدايا پس درود فرست بر محمد و آلش
وَلا تَكِلْنى اِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَيْنٍ اَبَدا وَلا اِلى اَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ فَاِنَّكَ اِنْ
و هرگز به اندازه چشم برهم زدنى مرا به خودم و نه به هيچ يك از مخلوقت وامگذار زيرا اگر
وَكَلْتَنى اِلَيْها تُباعِدْنى مِنَ الْخَيْرِ وَتُقَرِّبْنى مِنَ الشَّرِّ اَىْ رَبِّ لا اَثِقُ اِلاّ
مرا بدانها واگذارى از خير دورم كرده و به شر نزديكم كرده اى اى پروردگار من اطمينان ندارم جز
بِرَحْمَتِكَ فِصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّيِّبينَ وَاجْعَلْ لى عِنْدَكَ عَهْدا تُؤَدّيهِ اِلَىَّ
به رحمتت پس درود فرست بر محمد و خاندان پاكيزه اش و اين پيمان رانزد خود محفوظ نگهدار كه در
يَوْمَ الْقِيمَةِ اِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعادَ
روز قيامت آن را به من بازگردانى كه همانا تو خلف وعده نمى كنى
فضيلت صلوات بعد از نماز صبح
دوازدهم در عدة الدّاعى از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هر كه بعد از نماز صبح پيش از آنكه تكلّم كند بگويد ((رَبِّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَيْتِهِ)) حق تعالى روى او را از آتش جهنم نگاه دارد و ابن بابويه در ثواب الا عمال به سند معتبر روايت كرده است كه بعد از نماز صبح صد مرتبه بگو: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ تا حق تعالى رُوى تو را از آتش جهنّم نگاه دارد وبه روايت ديگر صد مرتبه پيش از سخن گفتن بگو:
يا رَبِّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَعْتِقْ رَقَبَتى مِنَ النّارِ
پروردگارا درود فرست بر محمد و آل محمد و آزادم كن از آتش
در سجده شكر است و چون از تعقيب نماز فارغ شدى پس سجده شكر بجا مى آورى و اجماعى علماء شيعه است كه سجده شكر سنّت است در وقت متجدّد شدن نعمتى يا دفع شدن بلائى و بهترين افرادش سجده بعد از نماز است براى شكر توفيق اداء نماز .
به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايتست كه پدرم امام زين العابدين عليه السلام هيچ نعمتى از خدا ياد نكرد مگر آنكه به شكر آن سجده كرد و هيچ آيه اى نخواند كه در آن سجده باشد مگر آنكه سجده مى كرد و دفع نكرد خدا از او بدى را كه از آن مى ترسيد مگر آنكه سجده كرد و از هر نماز واجب كه فارغ مى شد بعد از آن سجده مى كرد و هر وقت كه توفيق مى يافت كه ميان دو كس اصلاح كند براى شكر آن سجده مى كرد و در جميع مواضع سجود آن حضرت اثر سجود بود به اين سبب آن حضرت را سجّاد مى ناميدند .
و ايضاً به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايتست كه هر مؤ من كه از براى خدا سجده كند براى شكر نعمتى در غير نماز حق تعالى براى او ده حسنه بنويسد و ده سيّئه محو كند و ده درجه در بهشت بلند گرداند و به سندهاى معتبره بسيار از آن حضرت منقولست كه نزديكترين احوال بنده به خدا در حالتى است كه در سجده باشد و گريان باشد و در حديث صحيح ديگر فرمود كه سجده شكر واجبست بر هر مسلمانى تمام مى كنى به آن نماز خود را و خوشنود مى گردانى به آن پروردگار خود را و ملائكه را از خود به عجب مى آورى بدرستى كه هرگاه كه بنده نماز كند و بعد از آن سجده شكر كند پروردگار عالميان حجاب را از ميان بنده و ملائكه بگشايد پس گويد اى ملائكه من نظر كنيد بسوى بنده من كه ادا كرد فرض مرا و تمام كرد عهد مرا پس سجده كرد نزد من براى شكر آنچه من بر او انعام كرده ام اى ملائكه من او را چه بايد داد گويند پروردگارا رحمت تو پس فرمايد كه ديگر چه بايد داد گويند پروردگارا بهشت تو باز فرمايد كه ديگر چه بايد داد گويند كفايت مهمّات او و برآوردن حاجات او پس حق تعالى مكرّر سؤ ال نمايد و ملائكه جواب گويند تا آنكه ملائكه گويند پروردگارا ديگر ما چيزى نمى دانيم آنگاه خداوند كريم فرمايد كه من او را شكر كنم چنانچه او مرا شكر كرد و اقبال كنم بسوى او به فضل خود و رحمت عظيم خود را در قيامت به او بنمايم .
و به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام منقولست كه خداوند عالميان ابراهيم عليه السلام را براى آن خليل خود گردانيد كه سجده بر زمين بسيار مى كرد و در حديث معتبر ديگر فرمود كه چون نعمتى از نعمتهاى خدا را به ياد آرى و در موضعى باشى كه كسى از مخالفان تو را نه بيند پهلوى روى خود را بر زمين نه و اگر در جائى باشى كه ايشان باشند و نتوانى سجده كرد دست بر پايين شكم خود گذار و خم شو براى تواضع و شكستگى نزد خدا و دست بر شكم گذاشتن براى آن است كه مخالفان گمان كنند كه پيچى در شكم تو بهم رسيده است .
و در روايت بسيار وارد شده است كه حق تعالى به حضرت موسى عليه السلام خطاب كرد كه مى دانى چرا تو را برگزيدم و از ميان خلق تو را كليم خود گردانيدم موسى گفت : نمى دانم اى پروردگار من فرمود: براى آنكه بر احوال بندگان خود مطلّع شدم در ميان ايشان كسى نديدم كه نزد من نفسش از تو ذليل تر باشد بدرستى كه چون تو از نماز فارغ مى شوى دو طرف روى خود را بر خاك مى گذارى .
و به سند موثق از حضرت امام رضا عليه السلام منقولست كه سجده بعد از نماز واجب شكر خدا است بر آنكه توفيق داد بنده خود را بر آنكه ادا كرد فرض او را و كمتر آنچه در اين سجده گويند آنست كه سه مرتبه بگويد شُكْراً لِلّهِ راوى پرسيد كه چه معنى دارد شُكْراً لِلّهِ حضرت فرمود كه معنيش آن است كه اين سجده از من شكر خدا است بر آنكه مرا توفيق داد كه به خدمت او قيام نمودم و فرض او را ادا كردم و شكر خدا موجب مزيد نعمت و توفيق طاعت است و اگر در نماز تقصيرى مانده باشد كه به نافله ها تمام نشده باشد به اين سجده تمام مى شود .
و اما كيفيّت اين سجده به هر نحو كه واقع شود به عمل مى آيد و احوط آن است كه اگر بر زمين باشد و تواند مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده كند و پيشانى را بر چيزى گذارد كه در نماز بر آن مى گذارد و افضل آنست كه برخلاف سجده نماز دستها را بر زمين بخواباند و شكم را بر زمين برساند و سنّت است كه اوّل پيشانى را بر زمين گذارد پس طرف راست رو را پس طرف چپ رو را پس باز پيشانى را بر زمين گذارد و به اين سبب دو سجده شكر مى گويند و ظاهراً بدون ذكر نيز به عمل مى آيد و سنّت است كه ذكرى بكند و بهتر آن است كه از اذكار و ادعيه باشد كه مذكور خواهد شد و مستحبّ است كه اين سجده را طول دهد
سجده امام كاظم و امام رضا عليهماالسلام و بعضى از اصحاب ايشان
چنانچه منقولست كه حضرت امام موسى كاظم عليه السلام بعد از طلوع صبح سجده مى كرد تا وقت زوال و بعد از عصر تا شام و در حديث ديگر وارد شده كه آن حضرت زياده از ده سال هر روز بعد از طلوع آفتاب تا وقت زوال در سجده بودند و به سند صحيح منقولست كه حضرت امام رضا عليه السلام آنقدر در سجود مى ماند كه سنگ ريزه مسجد از عرق او تر مى شد و دو طرف روى خود را بر زمين مسجد مى چسبانيد .
و در رجال كشّى مذكور است كه فضل بن شاذان به نزد ابن ابى عمير آمد و او در سجده بود و سجده را بسيار طول داد چون سر برداشت و طول سجده او را مذكور ساختند گفت اگر سجود جميل بن درّاج را مى ديديد سجود مرا طويل نمى شمرديد و گفت روزى به نزد جميل رفتم و او سجده را بسيار طول داد چون سر برداشت من گفتم كه سجده را طول داديد گفت كه اگر طول سجده معروف بن خَرَّ بوذ را مى ديدى سجده مرا سهل مى شمردى .
و ايضاً از فضل بن شاذان روايت كرده است كه حسن بن علىّ بن فضّال به صحرا مى رفت براى عبادت و سجده را چندان طول مى داد كه مرغ مى آمد و بر پشتش مى نشست به گمان آنكه جامه اى است افتاده و وحشيان بر دور او چرا مى كردند و از او وحشت نمى كردند و ايضاً روايت كرده است كه علىّ بن مهزيار(ره ) چون آفتاب طلوع مى كرد به سجده مى رفت و سر برنمى داشت تا براى هزار نفر از برادران خود دعا مى كرد مثل آنچه از براى خود دعا كرده بود و بر پيشانى او پينه بود مانند زانوى شتر از بسيارى طول سجود .
و ايضاً روايت كرده است كه ابن ابى عمير بعد از نماز صبح به سجده شكر سر مى گذاشت و برنمى داشت مگر وقت ظهر و افضل آنست كه سجده شكر بعد از جميع تعقيبات باشد و پيش از نوافل و در نماز مغرب اكثر گفته اند كه بعد از نوافل بجا آورد و بعضى پيش از نوافل گفته اند و ظاهراً هر دو خوبست و پيش از نوافل بجا آوردن افضل است چنانچه حميرى از حضرت صاحب الزّمان عليه السلام روايت كرده است و اگر هر دو را به عمل آورد شايد بهتر باشد
امّا دعاهاى اين سجده بسيار است و آسانتر آنها اين چند امر است :
اوّل به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السلام منقولست كه اگر خواهى صد مرتبه شُكْراً شُكْراً بگو و اگر خواهى صد مرتبه عَفْواً عَفْواً و در عيون اخبارالرضا از رجاء بن ابى الضّحاك روايت كرده است كه حضرت امام رضا عليه السلام در راه خراسان هرگاه از تعقيب نماز ظهر فارغ مى شد به سجده شكر مى رفت و صد مرتبه مى گفت شُكْراً لِلّهِ و چون از تعقيب عصر فارغ مى شد صد مرتبه در سجده مى گفت حَمْداً لِلّهِ .
دويّم شيخ كلينى به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه نزديكترين احوال بنده بسوى خداى تعالى وقتى است كه بنده در سجود باشد و خداى خود را بخواند چون به سجده روى بگو:
يا رَبَّ الاَْرْبابِ وَيا مَلِكَ الْمُلُوكِ وَيا سَيِّدَ السّاداتِ وَيا جَبّارَ الْجَبابِرَةِ وَيا
اى پرورنده همه پرورندگان و اى پادشاه پادشاهان و اى آقاى همه آقايان و اى قاهر بر جباران و اى
اِلهَ الاْلِهَةِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ
معبود معبودان (مجازى ) درود فرست بر محمد و آل محمد
پس حاجت خود را بطلب پس بگو:
فَاِنّى عَبْدُكَ ناصِيَتى فى قَبْضَتِكَ
پس من بنده توام كه سر رشته كارم در قبضه قدرت تو است
پس هر دعا كه خواهى بكن كه خدا بخشنده است و برآوردن هيچ حاجت بر او دشوار نيست .
سوّم ايضاً كلينى به سند موثّق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه شنيدم شبى پدرم در مسجد به سجود رفته مى گريست و اين دعا مى خواند:
سُبْحانَكَ اَللّهُمَّ اَنْتَ رِبّى حَقّا حَقّا سَجَدْتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّدا وَرِقّا اَللّهُمَّ اِنَّ
منزهى تو خدايا تو پروردگار منى براستى و درستى سجده كنم برايت پروردگارا از روى پرستش و بندگى خدايا
عَمَلى ضَعيفٌ فَضاعِفْهُ لى اَللّهُمَّ قِنى عَذابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَكَ وَتُبْ عَلَىَّ
عمل من ضعيف (و اندك ) است پس آن را براى من دو چندان كن و نگاهم دار از روزى كه بندگانت را برانگيزى و توبه ام
اِنَّكَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ
بپذير كه همانا توئى توبه پذير مهربان
چهارم ايضاً كلينى به سند معتبر روايت كرده است كه حضرت امام موسى عليه السلام در سجده اين دعا را مى خواند:
اَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ حَرُّها لا يُطْفى
پناه مى برم به تو از آتشى كه حرارتش خاموش نگردد
وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ جَديدُها لا يَبْلى وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لا يُرْوى
و پناه مى برم به تو از آتشى كه تازه اش كهنه نگردد و پناه مى برم به تو از آتشى كه تشنه اش سيراب نگردد
وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لا يُكْسى
و پناه برم به تو از آتشى كه هر كه در آن برهنه گردد پوشانده نشود
پنجم ايضاً كلينى به سند معتبر روايت كرده است كه شكايت كرد مردى به حضرت صادق عليه السلام كه امّ ولدى دارم و او عليل است حضرت فرمود كه به او بگو بعد از هر نماز واجب در سجده شكر بگويد:
يا رَؤُفُ يا رَحيمُ يا رَبِّ يا سَيِّدى
اى بنده نواز اى مهربان اى پروردگار اى آقاى من
پس حاجت خود را بطلبد .
ششم در روايات معتبره بسيار منقولست كه حضرت صادق و كاظم عليه السلام در سجده شكر بسيار مى فرمودند:
اَسْئَلُكَ الرّاحَةَ عَنْدَ الْمَوْتِ وَالْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ
از تو خواهم آسودگى هنگام مرگ و گذشت هنگام حساب
هفتم به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام مرويست كه در سجده مى گفتند:
سَجَدَ وَجْهِىَ اللَّئيمُ لِوَجْهِ رَبّىَ الْكَريمِ
سجده كند روى پست من براى روى بزرگوار پروردگارم
هشتم در بعضى از كتب معتبره از حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام روايت شده كه بهترين سخنان نزد حق تعالى آن است كه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:
اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى
من به خويشتن ستم كردم پس بيامرزم
نهم در جعفريّات به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله چون سر به سجده مى گذاشت اين دعا را مى خواند:
اَللّهُمَّ مَغْفِرَتُكَ اَوْسَعُ مِنْ ذُ نُوبى وَرَحْمَتُكَ اَلاَرْجى عِنْدى مِنْ عَمَلى فَاغْفِرْ لى
خدايا دامنه آمرزشت وسيع تر از گناهان من است و پرتو رحمتت اميدوار كننده تر از عمل من است پس بيامرز
ذُ نُوبى يا حَيّا لا يَمُوتُ
گناهانم را اى زنده اى كه نميرد
دهم قطب راوندى از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه تو را شدّتى و غمّى عارض شود و به نهايت برسد سجده كن بر زمين و بگو:
يا مُذِلَّ
اى خوار كننده
كُلِّ جَبّارٍ يا مُعِزَّ كُلِّ ذَليلٍ قَدْ وَحَقِّكَ بَلَغَ مَجْهُودى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ
هر سركش اى عزت بخش هر خوار و ذليل به حق خودت سوگند كه طاقتم طاق شد پس درود فرست بر محمد و آل
مُحَمَّدٍ وَفَرِّجْ عَنّى
محمد و گره از كارم بگشا
و در عدّة الداعى از آن حضرت روايت كرده است كه هرگاه به مردى نازله يا امر شديدى يا كربى و غمّى نازل شود زانوها و دستهاى خود را تا مِرْفَقْ برهنه كند و بر زمين بچسباند و سينه خود را بر زمين برساند و حاجت خود را طلب كند.
يازدهم ابن بابويه به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:
يا اَللَّهُ يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ
خدايا پروردگارا سرورا
خداوند كريم جواب او گويد لَبَّيْكَ بنده من حاجت خود را بطلب و در مكارم الا خلاق روايت كرده است كه هر كه در سجده بگويد يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ آنقدر كه نفس منقطع شود حق تعالى فرمايد كه حاجت خود را بخواه .
دوازدهم در مكارم الا خلاق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله به مردى گذشت و او در سجده بود مى گفت :
يا رَبِّ ماذا عَلَيْكَ اَنْ تُرْضِىَ عَنّى كُلَّ مَنْ
پروردگارا چه مى شود بر تو اگر از من راضى كنى هر كه را كه از
كانَ لَهُ عِنْدى تَبِعَةٌ وَاَنْ تَغْفِرَ لى ذُ نُوبى وَاَنْ تُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ فَاِنَّما
او پيش من حقى است و اينكه بيامرزى گناهانم را و مرا به رحمت خويش وارد بهشت گردانى زيرا
عَفْوُكَ عَنِ الظّالِمينَ وَاَ نَا مِنَ الظّالِمينَ فَلْتَسَعْنى رَحْمَتُكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
گذشت تو شامل حال ستمكاران مى شود و من هم از ستمكارانم و بايد رحمت تو مرا هم فرا گيرد اى مهربانترين مهربانها
پس حضرت فرمود كه سر بردار كه دعايت مستجاب شد بدرستى كه دعاى پيغمبرى را خواندى كه در زمان قوم عاد بود .
مؤ لّف گويد كه ما در مفاتيح در ضمن اعمال مسجد كوفه و مسجد زيد بعضى دعاها نقل كرديم كه در سجده خوانده مى شود و شيخ طوسى در مصباح المتهجّد در ذكر سجده شكر فرموده و مستحب است كه دعا كند از براى برادران خود در سجده پس بگويد:
اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّيالِى الْعَشْرِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ وَاللَّيْلِ
خدايا اى پروردگار سپيده دم و شبهاى ده گانه و شفع و وتر (و پروردگار) شب
اِذا يَسْرِ وَرَبَّ كُلِّ شَىْءٍ وَاِلهَ كُلِّ شَىْءٍ وَ خالِقَ كُلِّ شَىْءٍ وَمَليكَ كُلِّ شَىْءٍ
هنگامى كه بگذرد و پروردگار همه چيز معبود همه چيز و آفريننده همه چيز و مالك هر چيز
صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَافْعَلْ بى وَبِفُلانٍ وَفُلانٍ ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بِنا ما
درود فرست بر محمد و آل اوو انجام ده درباره من و فلانى و فلانى آنچه را تو شايسته آنى و انجام مده درباره ما آنچه را
نَحْنُ اَهْلُهُ فَاِنَّكَ اَهْلُ التَّقْوى وَاَهْلُ الْمَغْفِرَةِ
ما سزاوار آنيم زيرا كه تو اهل تقوى و اهل آمرزشى
و چون سر از سجده برداشتى مى مالى دست خود را بر موضع سجود خود و مى مالى بصورت خود از طرف چپ صورت پس مى مالى به پيشانى پس به جانب راست سه مرتبه و در هر مرتبه مى گوئى :
