23     «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللّه‏ُ لا يُحِبُّ كُلَّ
          مُخْتالٍ فَخُورٍ»

ترجمه:
23. تا غمگين نشويد براى آنچه از شما فوت مى‏شود و از دست شما مى‏رود
و فرحناك نشويد به آنچه به شما داده مى‏شود و خداوند دوست نمى‏دارد هر متكبّر
فخر كننده را[1].
 
تفسير:
[صفت پسنديده زهد]
اين آيؤ شريفه در مقام بيان صفت حميدؤ زهد است كه انسان بايد علاقه
و دلبستگى به دنيا نداشته باشد و تمام آنچه از جانب خداوند متعال مى‏رسد عين صلاح
است. در نِعَمِ الهيّه شكرگزار باشد و در بليّات صابر. بداند كه آنچه اصابه مى‏كند از
بليّات موافق حكمت است، غمگين نباشد: «لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ» زيرا اين
بليّات ممكن است باعث كفّاره گناهان باشد يا ارتفاع درجات يا امتحان بندگان يا نعمت
است. خيال بلا مى‏كند[2] كه مى‏فرمايد: «وَ عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ»[3].
«وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ»كبر و نخوت و فخر و مباهات به اين اموال و اولاد

و رياست‏ها و اسم و عنوان فرحناك نشويد، زيرا چه بسا بلا و مصيبت است كه
مى‏فرمايد: «وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ»[4] و نيز مى‏فرمايد: «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ
كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»[5].
«وَ اللّه‏ُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ»[6] و كسى كه محبوب الهى نباشد، بوى
سعادت و رستگارى و بهشت به مشامش نمى‏رسد و مخلّد در آتش و جحيم است،
چنانچه مى‏فرمايد: «فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ»[7] و در
حديث از پيغمبر اكرم  صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است فرمود:
«لاَ يَدخُلُ الْجَنّةَ مَنْ كانَ فِي قَلبِهِ مِثقالُ حَبّةٍ مِنْ خَردَلٍ مِنَ الْكِبْرِ»[8].
*    *    *

[1] .  ترجمه ديگر: تا بر آنچه از دست شما رفته اندوهگين نشويد و به سبب آنچه به شما داده است
شادمانى نكنيد، و خدا هيچ خودپسند فخر فروشى را دوست ندارد.
 
[2] .  به تعبير ديگر: تصور مى‏كند كه اين بلاها و مشكلات بى‏حكمت و بى‏مورد است.
 
[3] .  و بسا چيزى را خوش نمى‏داريد و آن براى شما خوب است. سوره بقره: آيؤ 216.
 
[4] .  و بسا چيزى را دوست مى‏داريد و آن براى شما بد است. همان.
 
[5] .  و البتّه نبايد كسانى كه كافر شده‏اند تصوّر كنند اينكه به ايشان مُهلت مى‏دهيم براى آنان نيكوست؛
ما فقط به ايشان مهلت مى‏دهيم تا برگناه خود بيفزايند، و آنگاه عذابى خفّت‏آور خواهند داشت. سوره آل عمران: آيؤ 177.
 
[6] .  فخر فروشى: يكى از اخلاق رذيله كه در قرآن از آن نهى شده و مرتكبان و عاملان آن را خداوند نكوهش كرده است. در آيه 18 سوره لقمان آمده است: «إِنَّ اللّه‏َ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ». (خداوند هيچ متكبر فخر فروشى را دوست ندارد). همچنين در آيات (هود، 10؛ نساء، 36 و آيه فوق) درباره فخرفروشى سخنى مشابه آيه فوق آمده است. در آيه فوق نيز يكى از ويژگى‏هاى زندگانى دنيا فخرفروشى مردم به يكديگر دانسته شده. حضرت اميرالمؤمنين عليه‏السلام فرموده است: «أهْلَكَ الناسَ اثنان: خَوفُ الفَقْرِ و طَلَبُ الفَخرِ؛ دو چيز مردم را هلاك كرده است: يكى ترس از فقر و ديگرى طلب فخر و افتخار». در برخى روايات نيز اين تعابير آمده است. عجب است از انسان فخر فروش! حال آنكه اول او نطفه و آخر او جيفه(گوشت گنديده) است. ر.ك: دانشنامه قرآن، مدخل «فخر فروشى».
 
[7] .  پس، از درهاى دوزخ وارد شويد و در آن هميشه بمانيد، و حقّا كه چه بد است جايگاه متكبّران. سوره نحل: آيؤ 29.
 
[8] .  هر كس به اندازه دانه خَردَلى در قلبش كبر و غرور داشته باشد وارد بهشت نخواهد شد. ر . ك:
كافى: ج2، ص310، ح7؛ وسائل الشيعة: ج16، ص5، ح1 و بحار الأنوار: ج2، ص141، ح3.